چشم طمع اردوغان به نوروز در سایه دشمنی جمهوری اسلامی با فرهنگ ایرانی

ایندیپندنت فارسی: رئیس‌جمهور ترکیه در اظهارنظری مدعی شد نوروز، روز بزرگداشت و جشن مشترک جهان ترک خواهد بود. رجب طیب اردوغان روز ۲۱ مارس سال ۲۰۲۵ طی سخنرانی در مراسم بزرگداشت نوروز در استانبول گفت: «روز ۲۱ مارس؛ نوروز، روز بزرگداشت و جشن مشترک جهان ترک خواهد بود و بدین ترتیب به اتحاد، با هم بودن و همبستگی ما کمک خواهد کرد.»

او از برنامه جدی خود برای مصادره این جشن بزرگ ایرانی گفت و تاکید کرد: «ما قصد داریم در نشست سران در مجارستان در ماه می، پیشنهاد دهیم تا عید نوروز به عنوان روز بزرگداشت و جشن مشترک جهان تُرک جشن گرفته شود.»

او در ادامه گفت: «اگر در اینجا یک نظرسنجی انجام دهیم، آیا شما حاضرید ۲۱ مارس را به‌عنوان عید بهار و برادری اعلام کنیم؟ من حاضرم این پیشنهاد را به مجلس ارائه کنم.»

این سخنان واکنش شهروندان ایرانی را در پی داشت که معتقدند اقدام اردوغان، تلاشی در راستای مصادره یکی از مهم‌ترین میراث‌های فرهنگی و هویتی ایرانیان است که از دیرباز با نام و تاریخچه ایران پیوند خورده است.

درخواست برای احضار سفیر ترکیه و تسریع در معرفی نوروز به‌عنوان جشنی برآمده از تاریخ و تمدن ایرانی از خواسته‌های شهروندان است که در شبکه‌های اجتماعی مورد توجه قرار گرفته است.

تلاش رئیس‌جمهوری ترکیه برای ربودن میراث فرهنگی و تمدنی نوروز در شرایطی است که رهبر جمهوری اسلامی در پیام نوروزی خود نه تنها عید نوروز را تبریک نگفت و صرفا بر مناسک شب‌های قدر تاکید کرد، که همچون سال‌های گذشته از نمادهای نوروزی مانند سفره هفت‌سین در چیدمان محل نطق نوروزی خود هم استفاده نکرد.

هم‌زمانی نوروز امسال با ایام شب‌های قدر سبب شده است که روحانیون و مقامات جمهوری اسلامی با غلظتی بیش از سال‌های گذشته با رد هویت فرهنگی نوروز و نماد ملی ایرانیان، از خرافه بودن چنین جشن‌هایی یاد کنند.

برای نمونه روزنامه کیهان نزدیک به رهبر جمهوری اسلامی با خرافی دانستن جشن چهارشنبه‌سوری، خواستار برخورد با برگزارکنندگان جشن‌های ملی-میهنی شده بود. مجموعه اظهاراتی که می‌توان خشم ایرانیان را در مواجهه با آن‌ها در شعارهای شهروندان طی بازدید از اماکن تاریخی مشاهده کرد؛ شعارهایی که در آن‌ها بازگشت به ریشه‌های تاریخی مورد توجه قرار داشت.

مسئله سرقت میراث هویتی و ملی ایرانیان نخستین بار نیست که از سوی دولت‌های کشورهای همسایه به‌ویژه ترکیه صورت می‌گیرد. پس از ثبت مولانا، شاعر برجسته فارسی‌زبان، از سوی ترکیه به‌عنوان شاعری متعلق به این کشور، در دی‌ماه سال ۱۴۰۳ دولت ترکیه در مراسم اهدای جوایز علمی توبیتاک که با حضور اردوغان برگزار شد، ابوریحان بیرونی، ابن سینا، ابن خلدون، ابن کثیر فرغانی و علی بن محمد سمرقندی را به‌عنوان چهره‌های علمی ترکیه معرفی کردند.

هرکدام از این چهره‌ها سابقه‌ای روشن و ایرانی دارند و مشخص نیست با چه پشتوانه‌ای این چهره‌های برجسته تاریخ ایران به‌عنوان بخشی از فرهنگ ترکیه یاد شده‌اند.

چنین اقدامی پیش‌تر نیز در ثبت بخشی از میراث هویتی و فرهنگی ایران تکرار شده بود. علی حاجی‌لاری، دیپلمات و عضو متخصص شورای حکام مرکز میراث ناملموس تهران، در اسفندماه سال ۱۴۰۲ با اشاره به این موضوع گفته بود ثبت هرگونه عنصر به‌معنی شناسایی میراث ناملموس و حفظ آن است که شاید به کل جهان تعلق داشته باشد و ثبت آن از سوی این کنوانسیون به منزله تأیید مالکیت آن کشور نیست و در واقع ثبت، آن کشور را به حفظ و ترویج آن میراث در چارچوب قوانین ملی خود موظف می‌کند.

این اظهارات پس از آن بیان شد که برخی کشورها مانند ارمنستان نان لواش ایرانی و برخی دیگر مانند جمهوری آذربایجان ساز تار ایرانی را به‌عنوان میراث ملی و فرهنگی خود ثبت کرده بودند.

جمهوری آذربایجان پیش از این نیز در سال ۱۴۰۱ «فرهنگ پهلوانی، بازی‌های سنتی زورخانه‌ای، ورزش و کشتی» را به‌عنوان میراث ناملموس ملی خود در یونسکو ثبت کرده بود که پس از ثبت ورزش چوگان، سرقت یکی دیگر از ورزش‌های متعلق به تاریخ و فرهنگ ایران قلمداد می‌شود.

اگرچه برخی از سنت‌ها و مناسک ایران نیز در سال‌های اخیر به‌طور مشترک به‌عنوان میراث ملی با دیگر کشورها ثبت شده است. به‌عنوان نمونه، ثبت جشن یلدا به‌عنوان میراث ناملموس مشترک ایران و افغانستان انجام شده است.

سوسن چراغچی، کارشناس حقوقی و پژوهشگر حقوق میراث فرهنگی معتقد است: «خلاء قانونی و نداشتن رژیم حقوقی صیانت از میراث فرهنگی ناملموس ایران، چالش‌برانگیز شده و میراث ناملموس را در تهدید قرار داده است.»

به باور این کارشناس میراث فرهنگی، ثبت مصداق‌های میراث ناملموس در فهرست‌های داخلی و بین‌المللی کافی نیست و برای حفاظت از این مصداق‌ها به برنامه‌های اجرایی دقیق و منظم نیاز داریم.

برخی دیگر از کارشناسان میراث فرهنگی یادآور می‌شوند که نخستین گام در حفظ هویت ملی و جلوگیری از سرقت میراث ناملموس ایران به دست دیگر کشورها، باور داشتن به هویت تاریخی و ملی و پیشینه هزاران ساله این سرزمین است؛ امری که دست‌کم در عملکرد حاکمان جمهوری اسلامی مشاهده نمی‌شود.

نادیده گرفتن ارزش هویت زبانی و تخریب گسترده میراث فرهنگی و آثار تاریخی طی دهه‌های گذشته، از تخریب بافت‌های تاریخی شهرهایی مانند شیراز و اصفهان تا محوطه‌های تاریخی دیگر نقاط ایران، نشانگر آن است که نگاه ملی به تاریخ ایران در تصاد با هویت سران جمهوری اسلامی است.

اردیبهشت‌ماه سال ۱۴۰۱ در آیین تجلیل از استادان و پیشکسوتان حوزه اسنادی، اکبر ایرانی، مدیرعامل مؤسسه پژوهشی میراث مکتوب، بیان کرد که برخی از کشورهای همسایه دست به مصادره مفاخر فرهنگی ایران زده‌اند و مولوی، حکیم نظامی و ابن سینا را از آن خودشان کرده‌اند و از هزاران سند و نقشه چشم‌پوشی می‌کنند. این نادیده گرفتن ارزش فرهنگی و تاریخی راه را برای سرقت میراث ناملموس ایران مانند جشن‌ها و مناسک کهن به‌دست کشورهای همسایه هموار می‌کند.