حاکمیت ایران گرفتار میان فشارهای ترامپ و اقتصاد شکننده؛ تحریم یا تسلیم؟
+2
رأی دهید
-1
یورونیوز: شاید این بار مذاکره با آمریکا بر سر توافق هسته‌ای و کاهش تحریم‌های سنگین برای حکومت ایران گزینه‌ای کم‌خطرتر باشد.چهارمقام ایرانی به رویترز گفته‌اند که حکومت ایران با وجود بی‌اعتمادی عمیق به ایالات متحده آمریکا، به‌ویژه دونالد ترامپ به‌شدت نگران است که افزایش نارضایتی عمومی از مشکلات اقتصادی به اعتراضات گسترده منجر شود.
به گفته این مقامات، همین نگرانی باعث شده که باوجود مواضع سخت و لحن چالش‌برانگیز مقامات حکومت ایران در انظار عمومی در پشت پرده تمایل عمل‌گرایانه‌ای برای مذاکره با واشنگتن وجود داشته باشد.
نگرانی‌های تهران با بازگشت سریع کارزار «فشار حداکثری» ترامپ که صادرات نفت ایران را هدف گرفته و اقتصاد شکننده کشور را بیش از پیش تحت فشار قرار داده، تشدید شده است.
مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهور ایران بارها نسبت به شرایط دشوار اقتصادی در جمهوری اسلامی هشدار داده و آن را حتی سخت‌تر از دوران جنگ ایران و عراق توصیف کرده است. او در تازه‌ترین اظهاراتش، تحریم‌های جدید آمریکا علیه نفتکش‌های حامل نفت ایران را نمونه‌ای از فشارهای فزاینده اقتصادی دانسته است.
یکی از مقامات ایرانی گفت که رهبران نگرانند که بستن همه راه‌های دیپلماتیک ممکن است نارضایتی داخلی علیه آیت‌الله علی خامنه‌ای را تشدید کند چراکه او تصمیم‌گیرنده نهایی در جمهوری اسلامی است.
الکس واتانکا، مدیر برنامه ایران در اندیشکده موسسه خاورمیانه در واشنگتن، می‌گوید: «شکی نیست که آیت‌الله خامنه‌ای، که از سال ۱۹۸۹ رهبر ایران است بیش از هر فرد دیگری مسئول وضعیت کنونی کشور است.»
اقتصاد ضعیف ایران در سال ۲۰۱۵ خامنه‌ای را مجبور به حمایت از توافق هسته‌ای کرد، توافقی که به لغو تحریم‌های غرب و بهبود نسبی شرایط اقتصادی انجامید. اما خروج ترامپ از این توافق در سال ۲۰۱۸ فشار اقتصادی را در ایران بار دیگر تشدید کرد.
علیرضا یوسفی، معلم ۴۲ ساله از اصفهان، می‌گوید: «وضع هر روز بدتر می‌شود. من نمی‌توانم اجاره خانه‌ام را بدهم، قبض‌هایم را پرداخت کنم یا برای فرزندانم لباس بخرم.»
وزارت خارجه ایران به درخواست اظهارنظر درباره این موضوع پاسخی نداد.
مذاکره در شرایط برابر
هم‌زمان با افزایش فشارها از طریق تحریم‌های جدید و تهدیدهای نظامی، ترامپ از طریق ارسال نامه‌ای به خامنه‌ای پیشنهاد مذاکره هسته‌ای را داد. اما رهبر جمهوری اسلامی روز چهارشنبه با رد این پیشنهاد تاکید کرد که واشنگتن خواسته‌های بیش از حدی را مطرح می‌کند و ایران تحت فشار مذاکره نخواهد کرد.
عباس عراقچی، معاون وزیر خارجه ایران در گفت‌وگو با روزنامه ایران گفت: «اگر در شرایطی وارد مذاکره شویم که طرف مقابل فشار حداکثری را اعمال کند از موضع ضعف مذاکره خواهیم کرد و هیچ نتیجه‌ای نخواهیم گرفت.»
او افزود: «طرف مقابل باید متقاعد شود که سیاست فشار موثر نیست، تنها در این صورت است که می‌توانیم در شرایط برابر مذاکره کنیم.»
یک مقام بلندپایه ایرانی گفت که ایران چاره‌ای جز رسیدن به توافق ندارد اما مسیر پیش رو دشوار خواهد بود،چراکه تهران به ترامپ بی‌اعتماد است.
ایران تا حد زیادی با اتکا به چین، که همچنان خریدار اصلی نفت این کشور است، از فروپاشی اقتصادی جلوگیری کرده است. صادرات نفت ایران پس از خروج ترامپ از توافق هسته‌ای کاهش یافت، اما در سال‌های اخیر روند صعودی داشته و در سال‌های ۲۰۲۲ و ۲۰۲۳ بیش از ۵۰ میلیارد دلار درآمد برای تهران به همراه داشته است.
بااین‌حال، چشم‌انداز صادرات نفت ایران همچنان مبهم است، چراکه سیاست فشار حداکثری ترامپ با اعمال تحریم‌های پیاپی بر نفتکش‌ها و شرکت‌های مرتبط، تلاش دارد فروش نفت ایران را متوقف کند.
افزایش خشم عمومی
حاکمان ایران با مجموعه‌ای از بحران‌ها از جمله کمبود انرژی و آب، سقوط ارزش پول ملی، شکست‌های نظامی در میان متحدان منطقه‌ای و افزایش احتمال حمله اسرائیل به تاسیسات هسته‌ای مواجه هستند. سیاست‌های سختگیرانه ترامپ این بحران‌ها را تشدید کرده است.
کمبود سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های انرژی و آب، کاهش تولید گاز طبیعی، سیستم‌های آبیاری ناکارآمد و مصرف بیش از حد منجر به قطع برق و کمبود آب شده است.
ریال ایران از زمان بازگشت تحریم‌ها در سال ۲۰۱۸ بیش از ۹۰ درصد ارزش خود را در برابر دلار از دست داده است. هم‌زمان با نگرانی از فشارهای ترامپ، ایرانیان برای حفظ ارزش دارایی‌هایشان به خرید دلار، ارزهای خارجی، طلا و ارزهای دیجیتال روی آورده‌اند.
بهای برنج در یک سال گذشته ۲۰۰ درصد افزایش یافته است. هزینه مسکن و خدمات شهری در برخی مناطق تهران و دیگر شهرهای بزرگ تا ۶۰ درصد افزایش داشته است.
تورم رسمی حدود ۴۰ درصد گزارش شده اما برخی کارشناسان ایرانی می‌گویند که این رقم بیش از ۵۰ درصد است.
طبق گزارش مرکز آمار ایران، در ژانویه قیمت مواد غذایی به‌طور قابل توجهی افزایش یافته و بیش از یک‌سوم اقلام ضروری نسبت به سال گذشته بیش از ۴۰ درصد گران‌تر شده است.
خبرگزاری تسنیم در ماه ژانویه به نقل از ابراهیم صادقی‌فر، رئیس موسسه کار و تامین اجتماعی ایران گزارش داد که بین ۲۲ تا ۲۷ درصد از ایرانیان اکنون زیر خط فقر قرار دارند.
در همین حال روزنامه جمهوری اسلامی هفته گذشته اعلام کرد که نرخ فقر در ایران به حدود ۵۰ درصد رسیده است.
مرتضی ۳۹ ساله که در بازار بزرگ تهران فرش‌فروشی دارد، می‌گوید: «به‌سختی می‌توانم اجاره مغازه‌ام را بدهم یا حقوق کارگرانم را پرداخت کنم. کسی پول خرید فرش ندارد. اگر این وضعیت ادامه پیدا کند، مجبورم کارگرانم را اخراج کنم.»
او افزود: «چطور می‌خواهند بحران اقتصادی را حل کنند، وقتی حاضر نیستند با ترامپ مذاکره کنند؟ فقط با او صحبت کنند و به توافق برسند. با شکم گرسنه نمی‌شود غرور کرد.»
خط قرمز هسته‌ای
بر اساس گزارش رسانه‌های ایران، در ماه فوریه حداقل ۲۱۶ تجمع اعتراضی در سراسر کشور برگزار شده است که عمدتا توسط بازنشستگان، کارگران، کارکنان حوزه بهداشت، دانشجویان و بازاریان بوده است. این اعتراضات عمدتا بر مسائل اقتصادی از جمله دستمزدهای پایین و حقوق‌های پرداخت‌نشده متمرکز بوده است.
هرچند این اعتراضات محدود بودند اما مقام‌های ایرانی نگرانند که تشدید بحران معیشتی جرقه‌ای برای اعتراضات گسترده‌تر باشد.
یکی از مقامات نزدیک به دولت گفت: «کشور مانند بشکه باروت است و فشار اقتصادی بیشتر می‌تواند جرقه‌ای برای انفجار آن باشد.»
مقامات جمهوری اسلامی کاملا از خطر تکرار اعتراضات گسترده، همچون ناآرامی‌های سال ۱۴۰۱ پس از مرگ مهسا (ژینا) امینی یا اعتراضات سراسری سال ۹۸ در پی افزایش قیمت سوخت، آگاهند.
یک مقام بلندپایه ایرانی گفت که چندین جلسه مهم برای بررسی احتمال اعتراضات گسترده جدید و اقدامات پیشگیرانه برگزار شده است.
بااین‌حال، مقامات تاکید دارند که ایران حاضر نیست از برخی مسائل از جمله برنامه هسته‌ای صلح‌آمیز خود و توانمندی‌های موشکی خود کوتاه بیاید.
علی واعظ، مدیر پروژه ایران در گروه بین‌المللی بحران گفت: «مقامات جمهوری اسلامی معتقدند که مذاکره با ترامپ در شرایط فشار،، نشانه ضعف است و در نهایت فشار بیشتری را به دنبال خواهد داشت.»
او افزود: «به همین دلیل است که آیت‌الله خامنه‌ای معتقد است که تنها چیزی که از تحریم‌ها بدتر است، تسلیم شدن در برابر آنهاست.»