باغ عباس‌آباد بهشهر؛ آموزش نظامی نیابتی‌ها در جنگل‌های هیرکانی ایران

باغ‌ عباس‌آباد بهشهر چند دهه از چشم و نظارت مردم به دور بوده و همین سبب شد تا نهادهای حکومتی از جمله سپاه پاسداران و سازمان زندان‌ها بخش‌های قابل توجهی از این مجموعه را به تصرف خود درآورند.ایران وایر: سینا قنبرپور

باغ عباس‌آباد واقع در جنگل‌های تاریخی هیرکانی در یک قدمی الحاق به شهرداری بهشهر است. موضوعی که موجب نگرانی فعالان میراث‌فرهنگی و محیط زیست واقع شده و بیم آن می‌رود که از فهرست جهانی حذف شود. این در حالی است که سپاه پاسداران و سازمان زندان‌ها از اوایل پیروزی انقلاب ۵۷ بخش قابل توجهی از این منطقه را به اشغال خود درآورده و تغییر کاربری داده‌اند.

تغییر موقعیت باغ‌ عباس‌آباد به حریم شهر از اواخر دولت «حسن روحانی» جریان گرفت و در دولت «ابراهیم رئیسی» در شورای عالی معماری و شهرسازی به تصویب رسید. حالا فعالان میراث‌فرهنگی و محیط زیست با راه‌اندازی کارزاری از «مسعود پزشکیان»، رییس‌جمهور خواهان توقف این واگذاری شده‌اند.

فعالان مدنی اهل بهشهر به ایران‌وایر توضیح می‌دهند که الحاق باغ عباس‌آباد به حریم شهری ناشی از آن است که شهرداری بهشهر خدمات مختلفی به آن ارائه می‌کند، اما عملا درآمدی از آن ندارد.

یکی از فعالان مدنی بهشهر دراین‌باره به ایران‌وایر می‌گوید:‌«وقتی آتش‌سوزی رخ می‌دهد این شهرداری است که باید برای اطفا حریق در آن‌جا آتش‌نشانی بفرستد یا برای جمع‌آوری زباله خدماتی بدهد اما در عمل شهرداری از موقعیت جغرافیایی و ساخت‌وساز و همین‌طور دریافت هر عوارضی از فعالیت در آن‌جا محروم مانده‌است.»

مجموعه جهانی باغ عباس‌آباد بهشهر بالغ بر ۴۲۰ هکتار در ۹ کیلومتری جنوب شرقی این شهرستان واقع شده که دست‌کم با خودرو ۲۵ دقیقه از آن فاصله دارد.

این مجموعه که در میان جنگل‌های هیرکانی واقع شده یکی از ۹ باغ‌ ایرانی است که در میراث‌جهانی «یونسکو» به ثبت‌ رسیده و شامل سد عباس‌آباد، مخزن و دریاچه سد، گل‌باغ، کاخ، گرمابه، آسیاب آبی و دو برج آجری می‌شود. در سال ۱۳۹۷ نیز ماجرای فروش زمینی که پیش‌تر زندان بود نگاه‌ها را به این مجموعه جلب کرده بود. یونسکو قبلا نیز نسبت به سرنوشت این مجموعه اخطار داده بود.

بهشهر به‌عنوان اقامتگاه تابستانی شاه‌عباس صفوی حکم پایتخت تابستانی را داشته و به همین دلیل بناهای تاریخی زیادی را خود جای داده‌ که از این جمله مجموعه باغ عباس‌آباد است. این باغ در سال‌های ۱۰۲۰ و ۱۰۲۱ هجری قمری در محلی که پیش‌تر «خرگوران» خوانده می‌شد، احداث شد.

وسعت این مجموعه به گونه‌ای است که علاوه بر سازه‌های اصلی محوطه کاخ، دیواره‌های حمام، بخش‌هایی از سربازخانه، کف‌چین‌های مجموعه که در کاوش‌های بعدی کشف شده بود با هر ساخت‌وساز جدیدی به خطر می‌افتد. در بخش راست تصویر سازه آبی‌رنگ قسمتی از تاسیسات سپاه در جنوب غربی باغ‌ عباس‌آباد قابل مشاهده استاز خاطره اعدام‌های دهه شصت تا آموزش نظامی نیابتی‌ها
باغ‌ عباس‌آباد بهشهر چند دهه از چشم و نظارت مردم به دور بوده و همین سبب شد تا نهادهای حکومتی از جمله سپاه پاسداران و سازمان زندان‌ها بخش‌های قابل توجهی از این مجموعه را به تصرف خود درآورند.

بخشی از این تصرف شامل اردوگاه دانش‌آموزی موسوم به «شهید هاشمی‌نژاد» می‌شود. علاوه بر این که سپاه در بخش جنوبغربی این مجموعه تاسیسات نظامی از جمله میدان تیر ایجاد کرده در سال‌های اخیر با ساخت‌وسازهای متراکم امکانات رفاهی نیز برای خود و میهمانانش ایجاد کرده‌است.

یکی از فعالان مدنی بهشهر که نامش نزد ایران‌وایر محفوظ است دراین‌باره می‌گوید:‌ «بسیاری از نیروهای نیابتی جمهوری اسلامی در همین مجموعه آموزش می‌بینند. این به‌جز آموزش به نیروهای ضد شورش سپاه در این مرکز است. علاوه بر این بسیاری از میهمانان دارای رده‌بندی امنیتی را در همین مرکز میزبانی می‌کنند.»

یکی از مراکز آموزشی سپاه در استان مازندران «واحد ضد تروریسم گروهان شهید سالخورده یگان امنیتی مازندران» است که در دل جنگل‌های هیرکانی فعال است.

ساخت‌وسازهای سپاه در دل جنگل‌های هیرکانی همجوار با باغ عباس‌آباد منطقه وسیعی را شامل می‌شود که هر کسی در این محدوده تردد کند حصارکشی آن را به‌همراه تابلوهای ممنوعیت توقف به‌دلیل خطر تیراندازی و نزدیکی میدان تیر می‌بینید.  

البته به‌جز این بخش از باغ عباس‌آباد، کاخ صفی‌آباد بهشهر از مجموعه سازه‌های دوره صفوی نیز در تصرف سپاه است.

اما این همه ماجرا نیست. پس از پیروزی انقلاب ۵۷ و سرکوب مخالفان جمهوری اسلامی بسیاری از اعدام‌ها در زندانی واقع در همین مجموعه انجام گرفت.

«فهیمه» از ساکنان بهشهر به ایران‌وایر می‌گوید: «پدرم تا سال‌ها از باغ عباس‌آباد به عنوان یک محل بدنام یاد می‌کرد زیرا دوستان و همکلاسی‌هایش را در آن‌جا کشته بودند. به همین دلیل کسی از اهالی بهشهر دوست نداشت حتی برای مناسبت‌هایی  چون سیزده‌به‌در به این منطقه برود چون معتقد بودند عزیزان‌شان در این‌جا اعدام شده‌اند.»

این زن اهل بهشهر همچنین توضیح می‌دهد که تا دوره ریاست‌جمهوری محمد خاتمی جاده منتهی به باغ عباس‌آباد آسفالت نبوده‌ است. موقعیت باغ عباس آباد و تاسیسات نظامی از جمله میدان تیر در ضلع جنوب غربی دریاچهاول منابع‌طبیعی را تصرف می‌کنند بعد زمینش را می‌فروشند
یکی از شیوه‌های دخالت نهادهای حکومتی در منابع طبیعی که در جای جای ایران می‌تواند رد آن را دید این است که ابتدا یک بخشی از طبیعت توسط نیروهای نظامی یا حکومتی تصرف می‌شود. بعد به بهانه‌های مختلف در آنجا ساخت‌وساز صورت می‌گیرد و در نهایت اگر قرار باشد روزی آن‌جا را ترک کنند، آن زمین را تغییر کاربری داده و می‌فروشند. اتفاقی که در مورد زندان مستقر در باغ عباس‌آباد هم رخ داد.

با وجود آن که این زندان مدت‌هاست تعطیل شده‌‌بود اما زمین آن به طبیعت یا مجموعه تاریخی ثبت‌شده بازگردانده نشد.

در سال ۱۳۹۶ انتشار آگهی فروش زمین‌های باغ عباس‌آباد نگاه‌ها را به خود جلب کرد و مشخص شد زمین استقرار این زندان بدون توجه به کاربری تعیین شده برای آن یعنی اداری-انتظامی به یک شخص حقیقی فروخته شده‌است.

به گفته «پرویز سعادتی»، مدیر وقت پایگاه میراث جهانی باغ ایرانی سازمان زندان‌ها بر اساس مصوبه‌ای در دولت نهم که به قوه قضاییه اجازه می‌داد برخی از املاک خود از جمله زندان عباس‌آباد را واگذار کند، این ملک را به معرض فروش گذاشت.

به این ترتیب بود که آگهی‌های فروش در قالب بیلبورد با این مضمون که «فروش زمین با تغییر کاربری در موقعیت استثنایی، در فضای پاک زندگی کنیم تا با شادی به طول عمرمان بیافزاییم. ضلع غربی عباس‌آباد، شهرک تفریحی رفاهی جلیلی...» همه نگاه‌ها را به باغ عباس‌آباد بهشهر جلب کرد.

در واقع زمین زندان به شخصی به نام «احمد جلیلی» فروخته شده بود. او همان زمان دراین‌باره به روزنامه همشهری گفته بود: «این زمین با استناد به قانون بودجه سال ۹۱ و بند ۲۴ قانون فروش اموال و انفال که به دولت اجازه فروش اموال در اختیار خود را داده بود از سوی سازمان زندان‌ها فروخته شد.»

همین وضعیت سبب شد تا یونسکو در سال ۱۳۹۷ نسبت به تغییر کاربری زمین‌های باغ جهانی عباس‌آباد به ایران کارت زرد بدهد. چیزی که «سیف‌الله فرزانه»، مدیرکل وقت میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان مازندران ضمن تایید این خبر به ایرنا گفته: «علت دریافت کارت زرد مجموعه عباس‌آباد بهشهر، ساخت‌و‌سازها در قالب خدمات گردشگری در عرصه و حریم این مجموعه بوده است.»

یکی از فعالان میراث‌فرهنگی بهشهر به ایران‌وایر می‌گوید: «از آن‌جایی که باغ عباس‌آباد به عنوان یکی از مجموعه باغ‌های صفوی به ثبت جهانی رسیده است، روند خروج از ثبت جهانی به‌سادگی انجام نمی‌گیرد و همین برای ما فرصتی است تا مانع از یکسری از اقدامات شویم.»
همه نهادهای دولتی و حکومتی سهمی را برده‌اند
«مهرداد» از فعالان مدنی اهل بهشهر با اشاره به ورود نهادهای مختلف به باغ عباس‌آباد بهشهر به ایران‌وایر می‌گوید: «در همه این سال‌ها هر نهادی که به‌واسطه نوع فعالیتش در این محدوده حضور پیدا کرده ساخت‌و‌سازی را انجام داده‌است. مثلا اداره کل منابع طبیعی به بهانه جنگل‌های هیرکانی تاسیساتی را برای خود احداث کرده‌ است. همچنین اداره آب‌وفاضلاب با توجه به وجود سد تاریخی و دریاچه آن در این محدوده حضور یافته و حتی مهمان‌سرا و ساختمان‌هایی ساخته‌ است. میراث‌ فرهنگی نیز پس از ثبت این مجموعه تاریخی در آن‌جا مستقر شد.»

به گفته مهرداد در همه این سال‌ها شهرداری عملا تنها نهادی بوده که هیچ سهمی از این محدوده نبرده و برای همین هم به‌دنبال تغییر حریم شهر و افزوده شدن باغ عباس‌آباد به شهرداری بهشهر است.

حضور نهادهای مختلف در مجموعه تاریخی عباس‌آباد از طرفی بحث درباره چگونگی مدیریت آن را نیز به محلی برای دعوای دستگاه‌های مختلف تبدیل کرده‌است.

جالب این‌جاست که در سال ۱۳۹۰ مجموعه عباس‌آباد به شماره ۱۳۷۲ در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید اما اندکی بعد، در سال ۱۳۹۴ با حکم دادستانی، اداره‌کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌ دستی مازندران از مدیریت این مجموعه عظیم تاریخی خلع یدشد.

با این حال «یوسف نوری»، استاندار پیشین مازندران با بیان این‌که مجموعه تاریخی عباس‌آباد با مدیریت چند دستگاه اداری مواجه شده، گفت: «این مجموعه باید با مدیریت یکپارچه توسط اداره کل میراث فرهنگی و صنایع دستی این استان مدیریت شود.»

در عین حال مدیران اجرایی مازندران پیگیر الحاق باغ عباس‌آباد به شهرداری بهشهر بوده‌اند. در مسیری که برای الحاق این مجموعه طی شده «علی دارابی»، قایم‌مقام وزیر و معاون میراث‌ فرهنگی کشور در جلسه شورای عالی شهرسازی و معماری تیرماه سال ۱۴۰۱، صراحتا مخالفت خود را با الحاق باغ ثبت جهانی عباس آباد به حریم شهر اعلام و مکتوب کرده است.

 به‌رغم این مخالفت و مکاتبات متعدد قبلی، متاسفانه در ابلاغ نقشه‌های طرح جامع بهشهر که اخیرا توسط وزارت راه‌وشهرسازی انجام شده محدوده باغ به حریم شهر الحاق شده است.

اخیرا نیز طی مکاتبه‌ای با وزارت راه و شهرسازی، بار دیگر صراحتا مخالفت وزارت میراث‌فرهنگی با الحاق باغ عباس‌آباد به حریم شهر بهشهر اعلام و وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خواستار اصلاح و بازنگری بند ۱۱ مصوبه طرح جامع شهر بهشهر شده است.

«حر منصوری عبدالملکی»، فعال محیط زیست نیز دراین‌باره در روزنامه‌ پیام‌ ما نوشته‌است : «الحاق باغ عباس‌آباد به حریم شهر بهشهر می‌تواند به نابودی جنگل‌های هیرکانی، افزایش تردد خودروها، توسعه بی‌رویه و تخریب اکوسیستم منجر شود. چنین اقدامی زیستگاه گونه ارزشمند وزغ تالشی را که ۹۰ درصد پراکنش جهانی آن در ایران است، با خطر جدی مواجه می‌کند.»

«مهرداد»از فعالان مدنی اهل بهشهر به ایران‌وایر می‌گوید: «اگر شهرداری به فکر درآمدزایی برای شهر است می‌تواند فکری به حال ساختمان شهرداری که کاخ چهلستون باقیمانده از دوره صفوی است و در کاخ شاه (پارک ملت) واقع شده بکند. برای تغییر مکان شهرداری هم مصوبه وجود دارد. می‌تواند با ساماندهی این سازه یا سازه‌های به‌جا مانده کارخانه چیت‌سازی برای درآمدسازی پیش‌قدم شود.»

در صورتی که باغ‌عباس‌آباد به شهرداری بهشهر الحاق شود روستای «التپه» نیز در مسیر آن قرار دارد به محدوده شهری افزوده می‌شود که قطعا در افزایش بهای زمین‌های این روستا نیز اثر می‌گذارد.