محققان با داروی جدید به بازسازی و احیای کبد نزدیک شدند

ایندیپندنت فارسی: به گزارش کانورسیشن، بیماران در ایالات متحده ممکن است برای دریافت کبد بین ۳۰ روز تا پنج سال در صف انتظار بمانند و در سال ۲۰۲۱، از ۱۱ هزار و ۶۰۰ بیمار منتظر پیوند کبد، تنها ۹ هزار و ۲۰۰ نفر توانستند کبد دریافت کنند. پیوند کبد در ایران نیز با دشواری‌های زیادی همراه است.

اما اگر به جای پیوند کبد، دارویی وجود داشته باشد که به بازسازی کبد کمک کند، چطور؟

ساتدارشان (پل) سینگ مونگا، بنیان‌گذار و مدیر مرکز تحقیقات کبد پیتسبورگ و آزمایشگاه تحقیقات کبد و سرطان این مرکز، می‌گوید: «من و تیم پژوهشی‌ام در مطالعه‌ای که سال ۲۰۲۲ روی موش‌ها انجام دادیم، متوجه شدیم که فعال‌ کردن یک پروتئین خاص با دارویی جدید می‌تواند در تسریع بازسازی و ترمیم کبد، پس از آسیب شدید یا برداشتن بخشی از آن طی جراحی، موثر باشد.»
عوامل کلیدی در بازسازی کبد
کبد بیش از ۵۰۰ عملکرد حیاتی در بدن انجام می‌دهد؛ از جمله تولید پروتئین‌هایی که چربی را در بدن حمل می‌کنند، تبدیل گلوکز اضافی به گلیکوژن برای ذخیره‌سازی، تجزیه سمومی مانند آمونیاک و دیگر وظایف.

سلول‌های کبدی یا هپاتوسیت‌ها (hepatocytes) این وظایف متعدد را با استفاده از راهبرد تقسیم و غلبه انجام می‌دهند که به آن ناحیه‌بندی یا زوناسیون (zonation) نیز گفته می‌شود. این راهبرد کبد را به سه ناحیه تقسیم می‌کند که هر کدام وظایف متفاوتی دارند و سلول‌ها با فعال کردن ژن‌های خاصی که در هر ناحیه فعال‌اند، برای اجرای وظایف تخصصی هدایت می‌شوند. با این حال، اینکه چه سازوکارها یا پروتئین‌هایی مسئول کنترل فعال‌سازی یا غیرفعال‌سازی ژن‌های خاص در نواحی مختلف کبدند و این کنترل چگونه بر عملکرد کبد و فرایندهای بازسازی آن تاثیر می‌گذارد، هنوز به‌خوبی شناخته نشده است.

سینگ مونگا و تیم او برای شناسایی این پروتئین‌ها و منشا آن‌ها از فناوری جدیدی به نام نقشه‌برداری مولکولی استفاده کردند تا دریابند این ۱۰۰ ژن که در اجرای وظایف مختلف کبد نقش دارند، چقدر فعال‌اند و کجا قرار دارند.

آن‌ها دریافتند که تنها دو ژن از ۱۹ ژن دبلیو‌ان‌تی‌ (Wnt)، یعنی دبلیو‌ان‌تی‌۲ (Wnt2) و دبلیو‌ان‌تی۹بی (Wnt9b)، به طور فعال در فرایندهای بیولوژیکی و عملکردهای کبد نقش دارند. طبق یافته‌های آن‌ها، این دو ژن در سلول‌های اندوتلیال که دیواره‌ رگ‌های خونی در ناحیه ۳ کبد را پوشش می‌دهند، قرار دارند؛ ناحیه‌ای که در تعدادی از عملکردهای متابولیکی بدن نقش مهمی ایفا می‌کند.

محققان در کمال تعجب متوجه شدند که حذف این دو ژن باعث می‌شود سلول‌های کبدی تنها ژن‌های محدود به منطقه ۱ کبد را فعال کنند. آنچه عملکرد کلی کبد را به‌ میزان قابل‌توجهی محدود می‌کند، زیرا ناحیه ۱ کبد وظایف خاصی را انجام می‌دهد و محدود شدن فعالیت ژن‌ها به این ناحیه می‌تواند به کاهش توانایی کبد در اجرای وظایف دیگر آن مانند سوخت‌وساز و سم‌زدایی منجر شود.

این یافته‌ها نشان می‌دهد که سلول‌های کبدی مدام در حال کشمکش برای فعال‌سازی ژن‌هایی‌اند که می‌توانند عملکرد آن‌‌ها ‌را تغییر دهند و ژن دبلیو‌ان‌تی‌ تنظیم‌کننده اصلی این فرایند است. از طرفی حذف دو ژن دبیلو‌ان‌تی از سلول‌های اندوتلیال تقسیم سلولی کبد را متوقف کرد و در نتیجه بازسازی بخشی از کبد که با جراحی برداشته شده بود، هم متوقف شد. 
بازسازی کبد پس از سوء‌مصرف استامینوفن
محققان سپس تصمیم گرفتند اثر این دارو را در درمان کبد را پس از مسمومیت با استامینوفن بررسی کند. استامینوفن یک داروی بدون نسخه است که معمولا برای رفع تب و درد استفاده می‌شود. با این حال، مسمومیت با آن به آسیب کبدی شدید منجر می‌شود که بدون رسیدگی فوری، می‌تواند به نارسایی کبد و مرگ منتهی شود.

مسمومیت با استامینوفن یکی از شایع‌ترین علل آسیب‌های شدید کبدی منتهی به پیوند کبد در ایالات متحده است و در حال حاضر برای درمان آن تنها یک دارو موجود است که این دارو هم فقط اگر بلافاصله پس از مسمومیت مصرف شود، قادر است از آسیب کبدی جلوگیری کند.

نتایج نشان می‌دهد که داروی اف‌ال ۶.۱۳ (FL6.13) می‌تواند فرایندهای بازسازی کبد را حتی در شرایطی که پروتئین‌های کلیدی دبلیو‌ان‌تی‌ وجود ندارند، تحریک کند. آنچه ممکن است به یافتن درمان‌های جدیدی برای آسیب‌های کبدی ناشی از مسمومیت‌ها یا سایر بیماری‌ها منجر شود.

آزمایش داروی جدید روی موش‌هایی که کبدشان به دلیل مسمومیت استامینوفن آسیب دیده بود، نشان داد یک دوز از این دارو توانست نشانگرهای آسیب کبدی‌ راــ پروتئین‌هایی که کبد در زمان آسیب آزاد می‌کند‌ــ در خون کاهش دهد و احتمال مرگ بافت کبد را کم کند. این نتایج همچنین از بازسازی سلول‌های کبدی و احیای بافت کبد خبر می‌دهد.

به گزارش کانورسیشن، یکی از راه‌های مقابله با کمبود کبد پیوندی، پیشرفت در درمان بیماری‌های کبد است. دانشمندان اکنون موفق شده‌اند بیماری هپاتیت سی را‌ــ یک عفونت ویروسی که باعث التهاب کبد می‌شود‌ــ درمان کنند اما در درمان دیگر بیماری‌های کبد، پیشرفت زیادی حاصل نشده است و از آنجا که برای بیماری‌ها مثل کبد چرب غیرالکلی و بیماری کبد الکلی، درمان‌های موثری وجود ندارد، وضعیت بسیاری از بیماران وخیم‌تر می‌شود و در نهایت به پیوند کبد نیاز پیدا می‌کنند.

حالا محققان به مدد این نتایج امیدوارند با ساخت داروهایی که به بازسازی کبد کمک می‌کند و افزایش توانایی کبد برای ترمیم خود، بتوانند نیاز به پیوند کبد را کاهش دهند.