آیا تحویل سامانه اس-۴۰۰ و جنگنده‌های سوخو روسیه می‌تواند «برتری هوایی اسرائیل بر ایران» را خنثی کند؟

یورونیوز: بر اساس گزارش‌ها، روسیه در حال ارزیابی امکان افزایش حمایت نظامی خود از ایران با ارائه تسلیحات پیشرفته است، امری که می‌تواند به طور قابل توجهی توانایی‌های نظامی ایران و متحدان شبه نظامی آن در منطقه را افزایش داده و تنش‌ها با اسرائیل را تشدید کند.

گزارش‌ها مبنی بر ارسال پهپادها و موشک‌های بالستیک ایران به روسیه برای استفاده در مناقشه اوکراین ممکن است یک اقدام استراتژیک در ازای تامین تسلیحات پیشرفته‌تر از جمله موشک‌های ضد کشتی مدرن، سامانه‌های پدافند هوایی پیشرفته و جنگنده‌های «سوخو ۳۵ فلانکر» که ایران مدت‌ها انتظارش را کشیده است، باشد.  

ایران سفارش جت‌های جنگنده سوخو-۳۵ را داده است و علاوه بر آن به دنبال دریافت سامانه‌های پدافند هوایی «اس-۴۰۰ ترایِمف» است تا برای مقابله با موشک‌ها و نیروی هوایی اسرائیل و سایر تهدیدات به کار آید. در صورت تحقق این قراردادها، قدرت نظامی ایران و شبه‌نظامیان متحد آن در منطقه به میزان قابل توجهی تقویت خواهد شد.
مولفه زمان
جاستین برانک، پژوهشگر ارشد اندیشکده «موسسه سلطنتی سرویس‌های [دفاعی] متحد» (معروف به اندیشکده روسی، RUSI) در گفتگو با وبسایت بیزینس اینسایدر گفت که «تحویل جت‌های سوخو-۳۵ به ایران در تعداد قابل‌توجه و به دلیل نیاز به آموزش خدمه پرواز و پرسنل تعمیر و نگهداری و همچنین ایجاد زیرساخت‌های لازم و تجهیزات پشتیبانی زمینی زمان‌بر خواهد بود.» بنابراین نمی‌تواند در آینده نزدیک در ایجاد بازدارندگی در برابر حملات احتمالی اسرائیل علیه ایران به کار آید.

اسرائیل متعهد شده است که پاسخ حمله موشکی ۱ اکتبر ایران را که شامل پرتاب بیش از ۱۸۰موشک بالستیک بود، خواهد داد. از آن زمان، رسانه‌های ایرانی، یک ادعای مشکوک و تایید نشده‌ای را منتشر کردند که بر مبنای آن روسیه دست‌کم یک اسکادران از جنگنده‌های سوخو- ۳۵ و تعداد نامشخصی از سامانه‌های پدافند هوایی اس-۴۰۰ را به تهران تحویل داده است. با این حال، این اطلاعات تایید نشده باقی مانده است.

شهریار حیدری، عضو پیشین کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس ایران در تاریخ ۲۵ دی ۱۴۰۱ به خبرگزاری تسنیم گفته بود که «این جگنده‌ها که ایران به روسیه سفارش داده است، اوایل سال آینده [۱۴۰۲] وارد کشور می‌شود.»

با این حال، گزارش‌های قبلی برخی رسانه‌های ایران مبنی بر تحویل قریب‌الوقوع جنگنده‌های سوخو-۳۵ و فیلمی در شبکه‌های مجازی که در آن یک جنگنده سوخو-۳۵ روسی در آسمان تهران و مهرآباد پرواز می‌کند، ‌همگی نادرست بوده است.

اخیر نیز ایران رسما گزارش‌ها مبنی بر تحویل قریب الوقوع سوخو-۳۵ در اواخر ماه آوریل (اردیبهشت ۱۴۰۳) را تکذیب کرد. گزارش‌هایی که در رسانه‌های ایران منتشر شد همگی به نقل از خبرگزاری دانشجو، وابسته به سپاه پاسداران انقلاب اسلامی بودند که بعداً خبرگزاری دانشجو این گزارش را حذف و آن را نادرست اعلام کرد.

البته دلایل زیادی را می‌توان برشمرد که ایران به زودی ممکن است این جت‌های پیشرفته نسل چهارم را دریافت کند، از جمله اینکه اکنون بیشتر از هر زمان دیگری چنین معامله‌ای محتمل‌ به نظر می‌رسد.

آنتون مرداسوف، محقق غیرمقیم در اندیشکده آمریکایی «موسسه خاورمیانه» معتقد است که قرارداد سوخو-۳۵ یک «مسئله حل شده» است؛ چرا که روسیه همین حالا هم جت‌های آموزشی یاک-۱۳۰ مورد نیاز برای آموزش خلبانان جنگنده ایرانی را در سپتامبر ۲۰۲۳ تحویل داده است.
عدم تغییر در توازن قدرت منطقه‌ای
دستیابی به جنگنده‌های سوخو-۳۵، ایران را قادر می‌سازد تا نیروی هوایی خود را که عمدتاً شامل جنگنده‌های بازسازی شده آمریکا و شوروی متعلق به دوران قبل از انقلاب سال ۱۳۵۷ است تا حدی مدرن‌سازی کند و از این طریق قابلیت‌های دفاع هوایی خود را بهبود بخشد.

با این حال، بعید است که این ارتقاء، توازن قدرت منطقه‌ای تهران را تغییر دهد، زیرا پادشاهی‌های عربی خلیج فارس هواپیماهای جنگی بسیار پیشرفته‌تری دارند.

خرید این هواپیماهای جنگنده از اسفند ۱۴۰۱ یعنی زمانی که رسانه‌های دولتی ایران گزارش دادند که قرارداد خرید آن‌ها نهایی شده، موضوع بحث بوده است. پیش‌بینی می‌شود تهران دست‌کم ۲۴ جت جنگنده را که در ابتدا برای مصر در نظر گرفته شده بود دریافت کند.

با این حال، طبق گفته مقامات اطلاعاتی آمریکا و خاورمیانه در ماه آوریل هیچ مدرک علنی مبنی بر تحویل سوخو-۳۵ وجود ندارد و تاخیرهای احتمالی به فرآیند پرداخت ایران نسبت داده شده است.

مرداسوف از موسسه خاورمیانه به بیزینس اینسایدر توضیح داد که زمان تحویل سوخو-۳۵ احتمالا به «آمادگی فنی» و عوامل مختلف دیگر بستگی دارد. وی خاطرنشان کرد که «یک تحویل اضطراری به نظر می‌رسد که بر وجهه ایران تأثیر منفی می‌گذارد و نشان می‌دهد که بدون جت‌های روسیه و منابع نظامی اضافی نمی‌تواند با تهدید مقابله کند.»
سامانه پدافند اس-۴۰۰ و نیاز روسیه در جنگ اوکراین
نیویورک تایمز در ماه اوت گزارش داد که روسیه با وجود افزایش تنش در منطقه پس از ترور اسماعیل هنیه در تهران توسط اسرائیل، تحویل تجهیزات دفاع هوایی به ایران را آغاز کرده است. اگرچه نوع این تجهیزات ذکر نشده است، اما می‌تواند سامانه اس-۴۰۰ باشد که ایران مدت‌ها به دنبال آن بوده است.

محمدعلی جعفری، فرمانده‌کل سابق سپاه پاسداران روز سه‌شنبه اول آبان برای نخستین بار به عنوان یک مقام رسمی جمهوری اسلامی اذعان کرد که در پی حمله پهپادی و موشکی روز ۲۵ فروردین ایران به اسرائیل، پایگاه هوایی اصفهان هدف حمله موشکی اسرائیل قرار گرفت. روایت حکومت ایران پیش‌تر این بود که پدافند هوایی اصفهان چند «ریزپرنده و شیء مشکوک» را هدف قرار داد.

اسرائیل در آن حمله رادار یکی از سامانه‌های اس-۳۰۰ ایران را که پیشرفته‌ترین سامانه پدافند هوایی خریداری‌شده ایران از روسیه و نسل قدیمی‌تر اس-۴۰۰ بود، هدف قرار داد.

آنتونی مرداسوف بر این باور است که مسکو به دلیل نیاز‌های پدافندی خودش در جنگ اوکراین، به‌احتمال زیاد سامانه اس ۴۰۰ را به ایران تحویل نخواهد داد. حتی اگر روسیه تصمیم به تحویل سامانه دفاع موشکی اس ۴۰۰ بگیرد، آموزش خدمه و عملیاتی شدن آن دست‌کم پنج ماه به طول خواهد انجامید.
ادعای مذاکرات جاری در خصوص تحویل موشک‌های روسیه به حوثی‌ها
از طرف دیگر، گزارش‌های دیگری حاکی از آن است که روسیه در حال مذاکره برای تامین موشک‌های کروز ضد کشتی «پی-۸۰۰ اُنیکس» برای حوثی‌های یمن است. موشک اُنیکس برد قابل توجه ۳۰۰ کیلومتری دارد و می‌تواند در حین نزدیک شدن به هدفش، درست بالای سطح دریا پرواز کند.

این موشک از سایر موشک‌های ضد کشتی موجود در زرادخانه این گروه شورشی، پیشرفته‌تر است، که می‌تواند حملات آن‌ها را به کشتی‌های تجاری و کشتی‌های ائتلاف تحت رهبری ایالات متحده که وظیفه حفاظت دریایی را بر عهده دارد، تشدید کند.

به نوشته بیزینس اینسایدر، گزارش‌هایی نیز وجود دارد که نشان می‌دهد عوامل اطلاعاتی روسیه در حملات انصارالله به کشتی‌های تجاری نقش مشاوره‌ای داشته‌اند.

بنا بر این گزارش‌ها، ایران با وجود مخالفت عربستان سعودی و آمریکا، این توافق را تسهیل می‌کند.

هر چند ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهوری روسیه قبلاً گفته بود که کشورش ممکن است در شرایط خاصی دشمنان غربی را تسلیح کند،‌ اما مرداسوف در عین حال معتقد است که مذاکرات ادعایی بین مسکو و حوثی‌ها «بیشتر یک افشای راهبردی از سوی سرویس‌های اطلاعاتی روسیه بوده باشد که هدف آن حمایت از اظهارات پوتین در مورد امکان تسلیح دشمنان آمریکا است.»

رئیس جمهوری روسیه در ماه ژوئن هشدار داد که مسکو ممکن است به عنوان اقدام متقابلی در برابر حمایت نظامی غرب از اوکراین، که شامل اجازه به کی‌یف برای استفاده از مهمات غربی برای حملات هدفمند در داخل خاک روسیه است، به دشمنان غرب تسلیحات بدهد. وی تاکید کرد که «ما حق داریم به همین ترتیب عمل کنیم.»

این تحلیلگر روس نسبت به انجام هرگونه انتقال مستقیم تردید دارد و خاطرنشان کرد که تحویل موشک به حوثی‌ها می‌تواند نفتکش‌های چینی را در معرض خطر قرار دهد. کما اینکه یک موشک حوثی‌ها قبلاً به نفتکش MV Huang Pu متعلق به چین که با پرچم پاناما حرکت می‌کرد، اصابت کرد.

مرداسوف اظهار داشت: «تحویل عمدی چنین موشک‌هایی به شدت کشورهای عرب را که شرکای مهم مسکو در شرایط تحریم کنونی هستند، آزرده خواهد کرد.»

با این حال، یک سناریو نیز می‌تواند این باشد که این موشک‌ها «به‌طور تصادفی از طریق سوریه» به حوثی‌ها برسد، به‌ویژه اگر آمریکا و متحدانش به اوکراین اجازه دهند تا از موشک‌های اتکمز ساخت غرب علیه روسیه استفاده کند.