«آزمایش هسته‌ای» یا زلزله در سمنان؛ شایعه چیست و واقعیت کدام است؟

یورونیوز: دو روز پس از انتشار خبر وقوع زلزله در استان سمنان، این گمانه‌زنی در شبکه‌های اجتماعی مطرح شده که تکانه‌ای که حتی در بخش‌هایی از تهران نیز احساس شده ناشی از نخستین آزمایش هسته‌ای ایران بوده است. بحث در این خصوص آنچنان بالا گرفت که پایگاه خبری نزدیک به شورای امنیت ملی ایران نسبت به آن واکنش نشان داد.

سایت مرکز لرزه‌نگاری دانشگاه تهران، ساعت ۲۲:۴۵ شنبه، ۱۴ مهرماه خبر داد که زمین لرزه‌ای به بزرگی ۴.۴ ریشتر آرادان در استان سمنان را لرزاند. این زمین لرزه در بخش‌هایی از شرق استان تهران هم احساس شد.

مختصات این زمین‌لرزه که در عمق ۱۲ کیلومتری زمین رخ داد، ۳۵.۴۲ درجه عرض شمالی و ۵۲.۷۸ درجه طول شرقی ثبت شد.

ساعاتی پس از انتشار این خبر، موجی از گمانه‌زنی‌ها در شبکه‌های اجتماعی شکل گرفت که جمهوری اسلامی در اقدامی بازدارنده علیه حمله تلافی‌جویانه اسرائیل به خاک خود، اقدام به انجام نخستین آزمایش اتمی خود در زیر زمین کرده است.

این گمانه‌زنی‌ها در شرایطی مطرح شد که طی ماه‌های اخیر برخی از مقام‌های جمهوری اسلامی و فرمانده‌هان سپاه پاسداران، غرب و به ویژه اسرائیل را تهدید کرده بودند که در صورت تشدید فشارهای اقتصادی، سیاسی و نظامی بر این کشور، شاهد تغییر در دکترین نظامی-دفاعی جمهوری اسلامی خواهند بود، تغییری که نیازمند اصلاح فتوای رهبر ایران در خصوص حرام بودن سلاح هسته‌ای بر اساس مقضیات زمان بود.

با این وجود، پایگاه خبری نورنیوز که به طور غیررسمی به عنوان پایگاه اطلاع‌رسانی شورای امنیت ملی جمهوری اسلامی فعالیت می‌کند، روز دوشنبه نسبت به این گمانه‌زنی‌ها واکنش نشان داد و آن‌ها را «شایعه» توصیف کرد و بار دیگر تاکید کرد که آزمایش هسته‌ای با دکترین هسته‌ای و دفاعی ایران مغایرت دارد.
اما بنیاد دفاع از دموکراسی (FDD)، یک اندیشکده آمریکاییِ مستقر در واشنگتن، گزارشی را در سال ۲۰۱۹ منتشر کرد و مدعی شد که ایران برنامه‌ای را برای ساخت سایت‌های آزمایش هسته‌ای زیرزمینی آغاز کرده است که به نام «پروژه میدان» شناخته می‌شود.

این بنیاد که از پنج سال پیش به اتهام «تولید و انتشار دروغ، تشویق، مشورت، لابیگری و کارزار تبلیغاتی منفی علیه جمهوری اسلامی با هدف ایفای نقش موثر در اعمال و تشدید تحریم‌های اقتصادی» توسط وزارت خارجه ایران تحریم شده، در گزارش سال ۲۰۱۹ خود مدعی شد: «ما مکان احتمالی (در منطقه‌ای واقع در جنوب شرقی سمنان) را شناسایی کرده‌ایم که در آن آزمایش‌های زیرزمینی مواد منفجره غیرهسته‌ای در سال ۲۰۰۳ به عنوان بخشی از توسعه روش‌های لرزه‌ای برای اندازه‌گیری بازده یک ماده منفجره هسته‌ای زیرزمینی انجام شده است.»

این جدی‌ترین حلقه اتصال زلزله گزارش شده در سمنان با گمانه‌زنی‌ها در مورد انجام نخستین آزمایش هسته‌ای جمهوری اسلامی به شمار می‌رود. البته ایران پیشتر از وجود مرکز فضایی و مقر موشکی «امام خمینی» در جنوب شرقی سمنان خبر داده ولی فاصله آن با آرادان که در جنوب غربی سمنان واقع شده و مرکز زمین‌لرزه شنبه شب اعلام شده، بیش از ۱۰۰ کیلومتر است.

همچنین، گروهی از کارشناسان با وجود این که تایید می‌کنند، آزمایش‌های هسته‌ای زیرزمینی، به‌ویژه در مقیاسی که توسط لرزه‌‌نگاری‌ها ثبت شود، از نظر فنی ممکن است، اما یادآور می‌شوند که عمق اعلام شده و بزرگی این تکانه در ابعاد ریشتر نمی‌تواند به‌ دلیل پیچیدگی مهار انفجارهای هسته‌ای در چنین اعماقی بدون ایجاد اختلال در سطح، به راحتی به عنوان آزمایش هسته‌ای در نظر گرفته شود. به باور این دسته از کارشناسان، انجام چنین آزمایش هسته‌ای در صورت امکان، نیازمند آماده‌سازی قابل توجهی است که بعید است در توان دانش فنی مختصصان ایرانی باشد.

تحلیلگران حوزه مسائل هسته‌ای-دفاعی نیز یادآوری می‌کنند که آزمایشی در چنین سطحی با توجه به این که نشانه‌هایی از خود در سطح زمین بروز می‌دهد، تاکنون باید توسط قدرت‌های غربی و از طریق ماهواره‌های اطلاعاتی و تجسسی تشخیص داده می‌شد و بیانیه‌های محکومیت آن توسط قدرت‌های جهانی و اسرائیل صادر می‌شد.

اما همچنان گمانه‌زنی‌های بدبین‌ها در شبکه‌های اجتماعی ادامه دارد، گروهی مشکوک به این که شاید ایران یک مرکز هسته‌ای اعلام نشده زیرزمینی در استان سمنان دارد و به جای انجام آزمایش در سایت شناخته شده‌ای همچون نطنز که زیرزمینی است، ترجیح داده است از این مرکز اعلام نشده استفاده کند. این دسته از کاربران شبکه‌های اجتماعی ادعای خود را بر پایه سابقه جمهوری اسلامی در عدم اطلاع‌رسانی دقیقِ فعالیت‌های هسته‌ای خود به آژانس بین‌المللی انرژی اتمی مطرح می‌کنند.

البته ایران کشوری زلزله‌خیز است و رخداد زلزله‌هایی از این دست در آن چندان نادر و عجیب نیست ولی شرایط سیاسی و نظامی رخ داده در خاورمیانه و بالا رفتن بی‌سابقه سطح تنش میان ایران و اسرائیل موجب شده تا چنین گمانه‌زنی‌هایی پیش از انتشار هرگونه خبر رسمی شکل بگیرد.