آیا همان تحریم‌هایی که ابراهیم رئیسی بی اثر می‌پنداشت، جان او را گرفت؟

 یورونیوز: ابراهیم رئیسی بر این باور بود که «ایران تحریم‌‌ناپذیر است»، باوری که بسیاری به آن به دیده تردید می‌نگرند. گمانه‌زنی‌ها از دلایل سقوط بالگرد حامل وی عمدتا بدی آب و هوا و تئوری‌های توطئه داخلی و خارجی را شامل می‌شود، برخی اما تحریم‌ها را هم بی‌اثر نمی‌دانند،از جمله محمدجواد ظریف وزیر امور خارجه سابق.

فرضیه محمد جواد ظریف در مورد تحریم‌هایی که به قیمت جان ابراهیم رئیسی تمام شده است، از طرف سرگئی لاوروف، وزیر خارجه روسیه هم تکرار شد که گفتند کشورهای تحت تحریم آمریکا «قطعات یدکی و تجهیزات آمریکایی، از جمله برای حمل و نقل هوایی» را دریافت نمی کنند.

واشنگتن در پاسخ به این فرضیه اعلام کرد که «دولت ایران خود مسئول تصمیم به پرواز با هلیکوپتری ۴۵ ساله است.»
خطرناک‌ترین ناوگان هوایی جهان
هلیکوپتر مورد استفاده برای رئیس‌جمهوری ایران در سال ۱۹۹۴ به نیروی هوایی ایران تحویل داده شده است و بنابراین بیش از سه دهه است که از عمر آن می‌گذرد. میانگین سنی هواپیماهایی که توسط خطوط هوایی ایران اداره می شود، ۲۸ سال تخمین زده شده است که دو برابر میانگین جهانی است. از حدود ۳۳۰ فروند هواپیمای ثبت شده در ایران نیز، تنها حدود ۱۸۰ فروند هنوز فعال هستند، یعنی تقریبا نیمی از ناوگان هوایی ایران زمین‌گیر شده است.

تی‌یری کوویل، پژوهشگر مؤسسه روابط بین‌الملل و استراتژیک و متخصص مسائل ایران در مورد وابستگی ناوگان هوایی ایران به آمریکا از دوران شاه می‌گوید که «این وابستگی به ایالات متحده یک مشکل واقعی پس از انقلاب اسلامی بود. تغییرات در اتحاد میان دو کشور و تحریم‌ها منجر به فرسوده شدن ناوگان هوایی نظامی و غیرنظامی [این کشور] شده است. امری که منجر به روی آوردن مقامات ایرانی به سمت یک استراتژی بازدارنده، با توسعه یک برنامه بالستیک و هسته‌ای شد.»

تحریم‌هایی که تهران را مجبور کرده است برای تهیه مخفیانه قطعات یدکی به بازار سیاه روی آورد. جمهوری اسلامی حدود ۴۰ فروند جنگنده (گرامن اف-۱۴ تام‌کت) را در اختیار دارد. همان هواپیمای تام کروز در اولین فیلم «تاپ گان» که تقریباً بیست سال است که از ناوگان آمریکا خارج شده است.

شرکت هواپیمایی ملی «ایران ایر» حتی یک ایرباس آ-۳۰۰ را در اختیار دارد که حدود چهار دهه از عمر آن می گذرد. از این رو ناوگان ایران یکی از خطرناک ترین ناوگان هوایی در جهان محسوب می‌شود. از سال ۱۹۷۹ تا کنون بیش از ۱۰۰ حادثه با بیش از ۲۰۰۰ کشته توسط وب سایت شبکه ایمنی هوانوردی ثبت شده است.

از منظر تی‌یری کوویل «قطعا تحریم‌های اقتصادی به یکی از روش های مدیریت در روابط بین الملل تبدیل شده است. اما آیا [این تحریم ها] زمانی که منجر به مرگ غیرنظامیان می‌شود به قوانین بین المللی و حقوق بشر احترام می گذارند؟»
تاثیر تحریم‌های بین المللی
در هر صورت نمیتوان تاثیر تحریم‌های بین‌المللی را بر ایران نادیده گرفت. جمهوری اسلامی تا پیش از جنگ اوکراین در جایگاه نخست بیشترین تحریم‌های بین المللی قرار داشت و اکنون بعد از روسیه در جایگاه دوم قرار دارد و همواره نیز بیشتر از سوریه، کره شمالی،بلاروس، ونزوئلا و میانمار در معرض این تحریم‌هاست.

تحریم‌های آمریکا مانع از آن شده که ایران بتواند هواپیماهای خود را مدرن‌سازی کرده یا قطعات یدکی خود را -که مشمول محدودیت‌های صادراتی شدید از سوی ایالات متحده، بریتانیا یا کشورهای اروپایی هستند- دریافت کند.

داده‌ها نشان می‌دهد که تعداد سوانح هواپیما و هلیکوپتر در کشورهای مشمول تحریم‌های بین‌المللی نسبت به سایر نقاط جهان به طور قابل توجهی افزایش یافته است.

اشاره به تحریم‌ها از جانب ظریف شاید ناظر بدین نکته هم بود که در صورت ادامه مذاکرات توسط تیم مذاکره کننده قبلی احتمالا تا کنون تحریمی وجود نمی‌داشت تا منجر به وقوع چنین حادثه‌ای شود.

تهران پس از امضای توافق هسته‌ای ایران در سال ۲۰۱۵، شامل مقرراتی شد که به آن اجازه می داد تا تحریم‌های خود را در بخش هوانوردی کاهش دهد. اتفاقی که می‌توانست نوسازی قابل توجهی را در هوانوردی ایران به بار آورد.

چهار قراردادی که در آن زمان توسط تهران با سازندگان آمریکایی و اروپایی مانند بوئینگ و ایرباس امضا شده بود، با خروج یکجانبه دونالد ترامپ، رئیس جمهوری سابق آمریکا از این توافق در سال ۲۰۱۸ لغو شد.

در داخل نیز، دولت رئیسی هرگز تمایل خود را برای حل این مشکل ابراز نکرده بود. بحرانی که این بخش را تحت تاثیر قرار داده است. در عین حال نیروهای تندروتر از جمله منوچهر متکی وزیر سابق امور خارجه و نماینده منتخب مجلس با انتقاد از سخنان اخیر ظریف ذکر تحریم‌ها را به عنوان عامل سقوط بالگرد ابراهیم رئیسی نشانه ضعف ایران می‌دانند.
همزمانی انتخابات پیش روی ایران با مناظره بایدن و ترامپ
با وجود این موضع‌گیری‌ها، مذاکرات غیر مستقیم ایران و آمریکا در مسقط درمورد برجام درجریان بوده است. ابراز تسلیت «رسمی» متیو میلر سخنگوی وزارت امور خارجه آمریکا در مورد درگذشت ابراهیم رئیسی انتقادهایی را برانگیخت و خبرنگاران حاضر در نشست خبری این ابراز تسلیت را به مذاکرات غیرمستقیم بین دیپلمات ‌های آمریکایی و ایرانی در عمان مرتبط دانستند.

همزمانی انتخابات ریاست‌جمهوری ایران با اولین مناظره انتخاباتی ترامپ و بایدن از نکات مهمی است که می‌تواند در آینده برجام و رفع تحریم‌های ایران حائز اهمیت باشد.

در حالی‌که ایران همواره منتظر نتیجه انتخابات آمریکا پیش از انتخابات ریاست جمهوری خود بود، اما در این دوره رئیس جمهوری ایران پیش از رئیس جمهور امریکا انتخاب می‌شود. همچنین نخستین مناظره تلویزیونی میان ترامپ و بایدن در تاریخ ۲۷ ژوئن (هفتم تیر ۱۴۰۲) درست یک روز پیش از انتخابات ایران در هشتم تیر برگزار خواهد شد. مناظراتی که سرنوشت برجام را با احتمال ورود مجدد ترامپ به بازی قدرت، با چالش روبرو خواهد کرد.

در این میان با انتخاب احتمالی ترامپ، ادامه تحریم‌ها که از ورود دارو تا سایر اقلام حیاتی را به کشور با محدودیت روبرو کرده است، راه ارتزاق را برای بهره‌مندان از این تحریم‌ها همچنان باز خواهد گذاشت.