«پرواز با هلی‌کوپترهای شاه»؛ بالگرد حامل ابراهیم رئیسی تا چه حد مناسب پرواز بود؟

یورونیوز: بالگردی که روز یکشنبه ۱۹ مه (۳۰ اردیبهشت) با سرنیشنان خود شامل ابراهیم رئیسی، رئیسی جمهوری ایران، حسین امیرعبداللهیان وزیر امور خارجه و چند تن از اعضای هیات همراه آن‌ها سقوط کرد، بالگرد آمریکایی مدل بِل ۲۱۲ است که به احتمال زیاد در زمان حکومت شاه محمدرضا پهلوی خریداری شده است.

معلوم شده است که بالگرد رئیس جمهوری ایران که روز یکشنبه در آب و هوای نامساعد سقوط کرد، یادگار دوران جنگ ویتنام یا حداقل نمونه‌ای مشابه از مدل‌های غیرنظامی آن بوده است.

بالگرد بل ۲۱۲ ساخت ایالات متحده آمریکا، که حامل ابراهیم رئیسی و چند تن از اعضای هیات همراه او بود، در حقیقت نسخه اصلاح شده غیر جنگی بل «یو.اِچ-وان.اِن توئین هیوی» است که هنوز هم امروزه به طور گسترده در سطح جهان مورد استفاده قرار می‌گیرد.

علیرغم طول عمر ثابت شده آن، سؤالاتی در مورد مناسب بودن این بالگرد برای حمل رئیس جمهوری ایران مطرح می‌شود، به ویژه اینکه تحریم‌های غرب علیه تهران در این چندین دهه ممکن است بر روند تعمیر و نگهداری صحیح این هلیکوپتر تأثیر گذاشته باشد.

کما اینکه وزیر امور خارجه پیشین ایران در یک گفتگوی تلویزیونی در روز دوشنبه ۲۰ مه (۳۱ اردیبهشت)، آمریکا را به دلیل تحریم قطعات هواپیما و هوانوردی ایران یکی از مقصران اصلی حادثه سقوط بالگرد حامل ابراهیم رئیسی و هیات همراه معرفی کرد و گفت: «ایالات متحده علی‌رغم دستور دیوان بین‌المللی دادگستری فروش قطعات هواپیما و هوانوردی را به ایران تحریم کرده است و اجازه نمی‌دهد مردم ایران از امکانات حقوق هوانوردی برخوردار باشند، اینها در سیاهه جنایات آمریکا علیه مردم ایران ثبت خواهد شد که با مردم ایران چنین رفتار کردند.»

پس از سقوط این بالگرد، کارشناسان خاطرنشان کردند که بل ۲۱۲ که بیش از ۴۰ سال قدمت دارد، برای شرایط پرواز بصری طراحی شده است. این بدان معناست که خلبان باید برای دیدن محیط اطراف و زمین، صرفا بر توانایی دید چشمی خود از روی صندلی خود تکیه کند.

مه شدید و طوفان در روز یکشنبه احتمالا دید خلبان را مختل کرده و ممکن است در سقوط هواپیما نقش داشته باشد.

این منطقه با درختان جنگلی انبوه، به دلیل شیب‌های کوهستانی‌اش معروف است و همین موضوع باعث شد تا عملیات نجات را که در نهایت با مداخله پهپادهای ترکیه‌ای و یک ماهواره فضایی اروپایی همراه شد، پیچیده‌تر شود.

مقامات ایرانی گفتند که دو بالگرد دیگر کاروان ریاست جمهوری ایران به سلامت به زمین نشستند. هنوز مشخص نیست که آیا آن دو بالگرد دیگر هم تحت تأثیر شرایط سخت پرواز قرار گرفته‌اند یا خیر، در حالی که عدم اطلاع‌رسانی تهران در این خصوص به این معنی است که جزئیات این سانحه هنوز در هاله‌ای از ابهام است.
بالگرد جمعیت هلال احمر ایران و کیسه‌های حاوی اجساد کوهنوردانی که بر اثر ریزش بهمن در شمال پایتخت جان باختند، ۶ دی ۱۳۹۹حکومت جمهوری اسلامی هنوز با هواپیماهای خریداری شده دوران شاه پرواز می‌کند
بالگرد بل ۲۱۲ که گفته می‌شود در اختیار جمعیت هلال احمر جمهوری اسلامی ایران بوده است، احتمالاً قبل از انقلاب اسلامی ۱۹۷۹ میلادی خریداری شده است.

محمدرضا پهلوی، شاه سابق ایران علاقه زیادی به پرواز داشت. او که خود خلبانی ماهر بود، اغلب سعی می‌کرد تا یونیفرم نیروی هوایی شاهنشاهی ایران که در سال ۱۹۲۰ میلادی توسط پدرش، رضا شاه پهلوی تأسیس شده بود را بر تن کند و بیش از هر شاخه دیگری از نیروهای مسلح، روی نیروی هوایی سرمایه گذاری می‌کرد.

این علاقه او منجر به خرید یک سری هواپیما با هدف ایجاد یک ناوگان برتر هوایی شد و ایران تنها کشوری غیر از ایالات متحده بود که دارای جنگنده‌های « اف-۱۴ تام‌کَت» بود.

هلیکوپترهایی مانند «بل ای‌اچ-۱ سوپرکبرا» ساخت شرکت آمریکایی بل و «بوئینگ سی‌اچ-۴۷ شینوک» نیز به طور برجسته در نیروی هوایی شاهنشاهی ایران حضور داشتند.

تحریم تسلیحاتی آمریکا علیه دولت جمهوری اسلامی و نیروی هوایی آن، خیلی زود شاهد از بین رفتن بیشتر هواپیماهای ساخت غرب بود.

با این حال، تهران با برداشتن قطعات ضروری قابل استفاده از هواپیماهای دیگر و مهندسی معکوس، توانست تعداد محدودی از هواپیماها را در سطح عملیاتی سر پا نگه دارد.

این کار به مدد خرید سلاح و تجهیزات از کشورهایی مانند اتحاد جماهیر شوروی و چین محقق شد. با این حال، ادامه مشکلات ناوگان فرسوده ایران در طول جنگ ایران و عراق و تحمل خسارات قابل توجه به هواپیماها و بهترین خلبانان آن، همچنان به مسیر خود ادامه می‌داد.

اینگونه بود که برخی از هواپیماهای خریداری شده توسط شاه ایران تا به امروز پابرجا مانده‌اند. اگرچه که توانمندی‌های کنونی ایران ناشناخته است، اما بر طبق برآورد سال ۲۰۲۴ فلایت گلوبال،‌حداقل دو فروند بل ۲۱۲ هنوز در این کشور فعال هستند.
بالگرد ارتش ایران (احتمالا از مدل کبرا) در حال شلیک در یک رزمایشمنشا این هلیکوپتر از کجا است  و چه کاربردهایی دارد؟
بالگردهای بل در اواخر دهه ۱۹۶۰ برای ارتش کانادا توسعه داده شد. در طراحی جدید به جای یک موتور از دو موتور توربوشفت استفاده شده است که به آن ظرفیت حمل بار بیشتری می دهد.

بل ۲۱۲ در سال ۱۹۶۸ رونمایی شد و انواع مختلف آن، اسباب کار بسیاری از اپراتورهای نظامی و غیرنظامی در سراسر جهان بوده است.

این بالگرد برای سازگاری با انواع موقعیت ها از جمله حمل افراد، استقرار تجهیزات آتش نشانی هوایی، حمل بار و نصب سلاح طراحی شده است.

هم اکنون شرکت بل آخرین نسخه این بالگرد تحت عنوان سوبارو بل ۴۱۲ را برای استفاده پلیس، حمل و نقل پزشکی، حمل و نقل نیرو، صنعت انرژی و آتش نشانی تبلیغ می کند.
کدام کشورهای دیگر از بالگردهای بل ۲۱۲ استفاده می‌کنند؟
«یو.اِچ-وان.اِن توئین هیوی» نسخه نظامی بالگردهای بل ۲۱۲ است که توسط ایالات متحده در درگیری‌های جهانی، از جمله جنگ ویتنام و تهاجم سال ۲۰۰۳ به عراق، مورد استفاده قرار گرفت.

این نمونه هنوز هم توسط نیروی هوایی ایالات متحده و توسط ایتالیا، اسپانیا، آرژانتین و عربستان سعودی و غیره استفاده می‌شود.

بالگردهای بل ۲۱۲ همچنان توسط نیروهای پلیس در اسلوونی، کرواسی، صربستان، مقدونیه شمالی و سایر کشورها و همچنین توسط گارد ساحلی کانادا و ژاپن مورد استفاده قرار می‌گیرد.

این بالگردها، بسته به پیکربندی، می تواند یک خلبان (یا دو خلبان، در صورت مجهز بودن به ابزارهای پرواز ارتقا یافته) و حداکثر ۱۴ مسافر را حمل کند.
سایر مدل‌های بالگردهای ارتش ایرانسوانح مشابه برای بالگرد ۲۱۲
آخرین سقوط مرگبار بل ۲۱۲ در سپتامبر ۲۰۲۳ بود. در آن زمان، یک بالگرد خصوصی «بل ۲۱۲» در سواحل امارات عربی متحده سقوط کرد.

آخرین سانحه ایرانی با این نوع بالگرد نیز در سال ۲۰۱۸ بود که بر اثر آن چهار نفر کشته شدند.
دیگر حادثه مشابه سقوط بالگرد بل ۲۱۲ در سپتامبر ۱۹۸۶ در دریای شمال رخ داد، زمانی که یک هلیکوپتر فوریت‌های پزشکی اسکاتلند در حین انجام یک ماموریت نجات سقوط کرد و هر شش سرنشین آن کشته شدند. گفته می‌شود باران شدید و دید ضعیف باعث سقوط این بالگرد شده است.