پهپادهای ایران؛ ارزان ولی ویرانگر

 پرواز یک پهپاد ساخت ایران بر فراز مکانی نامشخص در رزمایش نیروهای مسلح کشوررادیو فردا،گلناز اسفندیاری:

حمله نظامی تلافی‌جویانه جمهوری اسلامی به اسرائیل بار دیگر قابلیت‌های ایران در کاربرد پهپاد را برجسته کرده است.

ایران در حمله بی‌سابقه خود به اسرائیل، تعداد زیادی پهپاد و موشک‌های کروز و بالیستیک را به سوی اسرائیل شلیک کرد. به‌گفته رسانه‌های دولتی ایران، در حمله شنبه‌شب (۲۵ فروردین)، از جمله از پهپادهای شاهد ۱۳۶ و شاهد ۱۳۱ استفاده شد. ارتش اسرائیل گفت که ایران حدود ۱۷۰ پهپاد شلیک کرده بود که همه آن‌ها رهگیری شدند.

علاوه‌بر این، ایران در ماه‌های گذشته صدور و کاربرد پهپادها در خارج از کشور را نیز افزایش داده است.

به گفته کارشناسان، ایران گروه‌های نیابتی خود در منطقه را به پهپاد مجهز کرده و از این جنگ‌افزار در عملیات‌ شناسایی، خرابکاری و تهاجمی در سطح منطقه استفاده می‌کند. تهران همچنین متهم است که صدها فروند پهپاد شاهد ۱۳۶ به روسیه برای جنگ این کشور در اوکراین تحویل داده است.
ارزان ولی کارآمد
کارشناسان می‌گویند هر چند برنامه‌های پهپادی ایران چندان پیشرفته نیست ولی به یک تهدید جدی در منطقه بدل شده و یکی از نشانه‌های بارز آن حمله ایران به اسرائیل و نیز افزایش حملات پهپادی از سوی گروه‌های مورد حمایت ایران است.

جان کرزیزانیاک، پژوهشگر مؤسسه کنترل تسلیحات اتمی ویسکانسین در واشینگتن‌دی‌سی، می‌گوید پهپادهای ایرانی مانند شاهد ۱۳۶ در صورت شلیک تعداد زیادی از آن‌ها می‌توانند «ویرانی به بار آورند».
سپاه پاسداران در اوایل سال ۱۴۰۰ از پهپادی جدید به نام «غزه» رونمایی کرد که از قابلیت حمل ۱۳ بمب و طی مسیر بیش از دو هزار کیلومتر برخوردار استآرون استین، رئیس بخش تحقیقات در مؤسسه پژوهش سیاست خارجی که یک پژوهشکده آمریکایی است، می‌گوید: «پهپادهای ایرانی را می‌توان با تویوتا مدل کرولا مقایسه کرد.» اشاره او به خودرو قابل اتکای ژاپنی است که به تعداد فراوان تولید و خریداری می‌شود.

او اخیراً به رادیو اروپای آزاد/رادیو آزادی گفت: «این مدل اتومبیل را همه‌جا می‌بینید و بدون زرق‌وبرق و تجمل شما را به مقصد می‌رساند.» به باور او بسیاری از پهپادهای ایرانی محصول سرهم کردن قطعات پهپادهای تجاری و غیرنظامی است.

آرون استین یادآور شد که پهپادهای ایرانی برای نیروهای آمریکایی مستقر در منطقه ازجمله خاک عراق که پایگاه‌های آمریکایی در آن‌جا هدف حملات شبه‌نظامیان مورد حمایت ایران قرار گرفته‌اند، یک تهدید محسوب می‌‌شود.

جرمی بینی، از کارشناسان مؤسسه امور امنیتی و دفاعی «جینز» در بریتانیا، می‌گوید پهپادهای ایرانی رفتار گروه‌های نیابتی آن کشور در عراق، سوریه و یمن را پیش‌بینی‌ناپذیر کرده است.

او در مصاحبه با رادیوفردا گفت: «پهپادهای با بُرد طولانی (دورپرواز) را می‌توان به‌شکلی برنامه‌ریزی کرد که در یک خط مستقیم پرواز نکنند و در نتیجه آن‌ها می‌توانند از جهت‌های غیرمنتظره به اهداف خود حمله کنند.»

او افزود: «رهگیری این جنگ‌افزارها دشوار است، چون سامانه‌های رادار ضدهوایی معمولاً برای تشخیص تهدیدهایی طراحی شده‌اند که سریع‌تر پرواز می‌کنند و رادار بزرگ‌تر و ردپای حرارتی دارند. علاوه‌بر این، سلاح‌های پدافند هوایی ویژه رهگیری و مقابله با پهپادهایی که در ارتفاع کم پرواز می‌کنند، برد کوتاهی دارند.»
یک پهپاد سرنگون‌شده در خارکیف که به باور مقامات اوکراینی، ساخت ایران و مدل شاهد ۱۳۶ است که توسط ارتش روسیه در جنگ علیه اوکراین به‌کار رفته استاین کارشناس امور دفاعی خاطرنشان کرد که این نوع پهپادهای نسبتاً ساده، همان‌طور که در عراق و یمن شاهد آن هستیم، به گروه‌های نیابتی ایران امکان داده که با حملات سطح پائین بر دشمنان خود فشار مستمر بیاورند.
دشواری رویارویی
نکته دیگری که کارشناسان یادآوری می‌کنند این است که ایران با استفاده از پهپاد می‌تواند نقش خود را در حملاتی که در سطح منطقه انجام می‌دهد، تکذیب کند.

در سال ۱۳۹۸ حملات پهپادی به تأسیسات نفتی عربستان سعودی بیش از نیمی از تولید نفت این کشور را برای مدتی متوقف کرد. هر چند حوثی‌های یمن مسئولیت این حمله را برعهده گرفتند ولی دولت آمریکا تهران را مسئول این حمله معرفی کرد.

در آبان ۱۳۹۹ یک پهپاد نزدیک در ورودی اقامتگاه مصطفی الکاظمی، نخست‌وزیر وقت عراق، منفجر شد و یکی از محافظان او را مجروح کرد. برخی از مقامات، گروه‌های شبه‌نظامی مورد حمایت ایران را مسئول این حمله معرفی کردند؛ هر چند برخی از گزارش‌ها حاکی بود که ایران دستور آن حمله را صادر نکرده است.

ایران در اردیبهشت سال ۱۴۰۱ یک کارخانه تولید پهپاد در تاجیکستان افتتاح کرد.
رونمایی از خط تولید پهپادهای مهاجر ۶؛ منتشر شده از سوی وزارت دفاع جمهوری اسلامی ایراندر ماه‌های گذشته نیز گزارش‌هایی از ارسال پهپادهای رزمی ساخت ایران به ارتش سودان منتشر شده است.

در پاییز سال ۱۴۰۱ گزارش‌هایی در مورد دیده شدن پهپادهای ایرانی «مهاجر-۶» در اتیوپی، در بحبوحه جنگ داخلی این کشور، منتشر شد.

آمریکا، بریتانیا و اسرائیل در مرداد همان سال، ایران را به حمله پهپادی به یک نفتکش در دریای عمان متهم کردند که در جریان آن دو خدمه این شناور کشته شدند.

در شهریورماه ۱۴۰۱، سپاه پاسداران انقلاب اسلامی اعلام کرد که در حمله به مقرهای احزاب کرد ایرانی در اقلیم کردستان عراق از پهپاد استفاده کرده است.

روز ۲۷ دی همان سال، حوثی‌های یمن مسئولیت حمله به یک تأسیسات نفتی مهم در امارات متحده عربی را برعهده گرفتند و اعلام کردند این حمله با پهپاد و موشک انجام شده است. در نتیجه آن حمله، سه نفر کشته و نقطه‌ای در نزدیکی فرودگاه ابوظبی، پایتخت امارات، دچار حریق شد.

حکومت ایران به ارسال سلاح به حوثی‌های یمن متهم شده است.
مراسم رونمایی از هواپیماهای بدون سرنشین ساخت ایران؛ منتشر شده از سوی ارتش جمهوری اسلامیجرمی بینی می‌گوید ایران که سال‌ها هدف تحریم‌های آمریکا بوده، برنامه‌های پهپادی را به عنوان جایگزینی «ارزان‌قیمت» در نبود یک نیروی هوایی مدرن توسعه داده است.
او افزود: «نیروهای مسلح ایران و به‌ویژه سپاه پاسداران انقلاب اسلامی برای تولید و توسعه مدل‌های مختلف پهپادهای رزمی سرمایه‌گذاری کلانی کرده است.»

به گفته این کارشناس، برخی از مدل‌ها مثل «شاهد-۱۲۹» پهپادهای دورپرواز ویژه تجسس و شناسایی و یا عملیات تهاجمی هستند؛ برخی دیگر که اصطلاحاً پهپادهای «انتحاری» نام گرفته‌اند در عمل مانند موشک‌های با سرعت پائین عمل می‌کنند و برخی دیگر پهپادهای پنهان‌کار هستند که برای نفوذ در حریم هوایی به‌شدت حفاظت‌شده به‌کار می‌روند.
تقویت زرادخانه پهپادی
سابقه برنامه‌های پهپادی ایران به سال‌های جنگ با عراق در دهه ۱۳۶۰ خورشیدی باز می‌گردد؛ زمانی که نیروهای ایرانی برای عملیات شناسایی و تجسسی استفاده از پهپاد را آغاز کردند. در سال ۱۳۹۱ ایران ادعا کرد که توانسته است با الهام گرفتن از یک پهپاد پیشرفته آمریکایی که سال قبل به غنیمت گرفته بود مدل‌های جدیدی به پهپادهای رزمی خود بیافزاید.

امیرعلی حاجی‌زاده، فرمانده نیروی هوافضای سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، در سال ۱۴۰۰ گفت که تصمیم مربوط به توسعه زرادخانه پهپادی ایران «سه یا چهار سال قبل» در جلسه‌ای با علی خامنه‌ای، رهبر ایران، اتخاذ شده است.
بازدید رهبر جمهوری اسلامی از نمایشگاه دستاوردهای هوافضای سپاه پاسداران در حضور حسین سلامی، فرمانده کل این نهاد نظامیبه گزارش خبرگزاری فارس، آقای حاجی‌زاده تصریح کرد رهبر ایران ضمن تمجید از برنامه پهپادی گفته بود که تعداد آن‌‌ها کم است. این فرمانده سپاه افزود: «پس از آن همه بسیج شدیم تا تعداد پهپادها را افزایش دهیم.»
در سال‌های اخیر، ایران به یکی از سازندگان مهم پهپادهای رزمی بدل شده است و در رژه‌های نظامی مدل‌های تجسسی، تهاجمی و رزمی این جنگ‌افزار را به نمایش می‌گذارد.

ایالات متحده آمریکا در ماه‌های گذشته تحریم‌هایی را علیه جمهوری اسلامی به‌خاطر ارسال هواپیماهای بدون سرنشین خود به روسیه و گروه‌های نیابتی در خاورمیانه اعلام کرده است.