چرا ایران در این همه جنگ و مناقشه درگیر است؟

در چند دهه گذشته، استفاده از نیروهای نیابتی بخشی از استراتژی امنیت ملی ایران بوده استبی بی سی،لوئیس باروچو:
پس از اولین حمله مستقیم ایران به اسرائیل، نقش این کشور در سراسر خاورمیانه توجه جهانی را به خود جلب کرده است.

تهران در ۱۳ آوریل امسال بیش از ۳۰۰ پهپاد و موشک به سمت اسرائیل پرتاب کرد که آن را انتقام حمله به کنسولگری خود در سوریه دانست. متحدان اسرائیل از این کشور خواسته‌اند تا از تشدید تنش اجتناب کند.

ایران و متحدانش از زمانی که اسرائیل عملیات تلافی جویانه خود را در غزه پس از حملات ۷ اکتبر حماس آغاز کرد، در افزایش تنش‌ها در منطقه نقش داشته‌اند.

ایران از حماس حمایت می‌کند. هر چند که ایران دخالت مستقیم در بسیاری از حملات خاورمیانه را رد کرده، اما گروه‌های مورد حمایت جمهوری اسلامی ایران مسئولیت این حملات را بر عهده گرفته‌اند، از جمله حملات به اسرائیل از لبنان، حمله پهپادی به نیروهای آمریکایی در اردن و حملات حوثی‌های یمن به کشتی‌های در حال عبور از دریای سرخ.

اما این گروه‌ها چه کسانی هستند و ایران تا چه حد در این درگیری‌ها دخالت دارد؟
اعضای نیروهای حشد الشعبی عراقایران از کدام گروه‌ها حمایت می‌کند؟
گروه‌های مسلح زیادی در سراسر منطقه خاورمیانه فعالیت می‌کنند که با ایران ارتباط دارند، از جمله حماس در غزه،‌ حزب‌الله لبنان، حوثی‌ها در یمن و گروه‌های دیگری در عراق، سوریه و بحرین.

این گروه‌ها «محور مقاومت» را تشکیل می‌دهند و بسیاری از آنها در فهرست «سازمان‌های تروریستی» کشورهای غربی قرار دارند. علی واعظ، مدیر پروژه ایران و مشاور ارشد گروه بین‌المللی بحران می‌گوید این گروه‌ها یک هدف مشترک را دنبال می‌کنند و آن «محافظت از منطقه در برابر تهدیدهای آمریکا و اسرائیل» است.

او می‌گوید: «از نگاه ایران، بزرگترین تهدید به آمریکا مربوط می‌شود و بلافاصله بعد از آن اسرائیل که ایران آن را نماینده آمریکا در منطقه می‌داند. برنامه و استراتژی بلندمدت ایران باعث ایجاد این شبکه کم‌نظیر شده که به ایران اجازه می‌دهد قدرت خود را به رخ بکشد.»

بیش از سه دهه از آخرین باری که ایران رسما در جنگ بود می‌گذرد و این کشور اغلب ارتباط و ایفای نقش مستقیم با نیروهای نیابتی را رد می‌کند. اما ایران از ۴۵ سال پیش از زمان انقلاب از گروه‌های شبه‌نظامی حمایت کرده است و آنها در اوایل دهه ۸۰ میلادی به بخش مهمی از استراتژی امنیت ملی حکومت تبدیل شدند.
افزایش حملات در طول جنگ غزه
گروه‌های متحد با ایران حملاتی را در طول عملیات اسرائیل در غزه آغاز کرده‌اند از جمله پرتاب راکت از سوی حزب الله لبنان و حمله حوثی‌های یمن به کشتی‌ها در دریای سرخ.

رویداد بزرگی در ۲۸ ژانویه اتفاق افتاد که منجر به کشته شدن سه سرباز آمریکایی شد و «مقاومت اسلامی» در عراق، متشکل از گروه‌هایی که بعضی از آنها از سوی ایران حمایت می‌شوند مسئولیت آن را بر عهده گرفت. این برای اولین بار بود که نیروهای آمریکایی در جریان حملات منطقه - که بعد از حمله ۷ اکتبر حماس به اسرائیل و جنگ غزه رخ می‌داد - کشته شدند. ایران دخالت در آن حمله را رد کرد.

آمریکا یک هفته بعد به مراکز نیروی قدس سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و شبه‌نظامیان وابسته به آن در عراق و سوریه حمله کرد و با همراهی بریتانیا مواضع حوثی‌ها در یمن را هدف قرار داد.

اول آوریل، در حمله هوایی به ساختمان کنسولگری ایران در دمشق، پایتخت سوریه، ۱۳ نفر از جمله یک فرمانده ارشد نیروی قدس، شاخه برون مرزی سپاه پاسداران کشته شدند.

ایران اسرائیل را عامل این حمله می‌داند. اسرائیل نگفته که دست به چنین حمله‌ای زده اما به طور گسترده باور بر این است که این کار را انجام داده است.

این حمله از الگوی حملات هوایی علیه اهداف ایرانی که به طور گسترده به اسرائیل نسبت داده می‌شود، پیروی می‌کند که در ماه‌های اخیر منجر به کشته شدن چندین فرمانده ارشد سپاه پاسداران در سوریه شده است.

ایران گفت حمله ۱۳ آوریل در پاسخ به حمله دمشق بوده است.
اسکناس دویست تومانی با با تصویر نیروهای ایرانی بعد از آزادی خرمشهرسابقه روابط ایران و آمریکا
دو واقعه در تاریخ معاصر ایران رخ داده که بررسی آن به درک جایگاه این کشور در منطقه و روابط پرتنش آن با آمریکا کمک می‌کند.

انقلاب سال ۱۳۵۷ خورشیدی (۱۹۷۹ میلادی) باعث شد که ایران از غرب فاصله بگیرد و منزوی شود.

در واشنگتن دولت جیمی کارتر، رئیس جمهور وقت آمریکا، با بحران گروگان‌گیری ۵۲ دیپلمات آمریکایی در تهران روبرو شد که حدود یک سال طول کشید، و این فضا به وجود آمد که ایران باید مجازات و در صحنه بین‌‌المللی منزوی شود.

همین مسئله باعث شد که آمریکا و متحدان غربی‌ این کشور در مقابل ایران از عراق حمایت کنند که حکومت آن را از سال ۱۹۷۹ تا ۲۰۰۳ صدام حسین در دست داشت.

دومین واقعه جنگ ایران و عراق بود که سال ۱۹۸۰ شروع شد و هشت سال طول کشید.

این جنگ با پذیرش قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل متحد از سوی دو طرف به پایان رسید اما هزینه بسیار سنگینی برای دو کشور داشت و بر اساس بعضی برآوردها حدود یک میلیون نفر در هر دو طرف کشته یا زخمی شدند و اقتصاد ایران نابود شد.

این وضعیت باعث ایجاد ذهنیتی در میان مقام‌های ایران شد که بر اساس آن تهران باید به توان و قابلیتی می‌رسید که بتواند جلو هرگونه تهاجم خارجی احتمالی در آینده را با به کار بردن شیوه‌های مختلفی مانند توسعه برنامه موشکی و ایجاد شبکه‌ای از گروه‌های نیابتی بگیرد.

این دیدگاه با حمله به افغانستان به رهبری آمریکا در سال ۲۰۰۱ و حمله به عراق در سال ۲۰۰۳ و همین طور خیزش‌های جهان عرب در سال ۲۰۱۱ تثبیت و تقویت شد.
از زمان انقلاب، آمریکا و ایران همواره در دو سوی مخالف ایستاده‌اندایران به دنبال چیست؟
ایران از نظر نظامی قدرتی بسیار ضعیف‌تر از آمریکا به حساب می‌آید و از دید بسیاری از کارشناسان استراتژی بازدارندگی نقشی حیاتی در بقا و ماندگاری جمهوری اسلامی ایفا می‌کند.

الکس وطن‌خواه، مدیر برنامه ایران در موسسه خاورمیانه، معتقد است «جنگ با آمریکا آخرین چیزی است که ایران و محور مقاومت به دنبال آن هستند».

او می‌گوید: «ایران به دنبال فشار به آمریکا برای خارج شدن از خاورمیانه است. این یک استراتژی بلند مدت برای فرسوده کردن طرف مقابل و مجبور کردن آن به خروج است.»

کامران متین از دانشگاه ساسکس بریتانیا با این دیدگاه موافق است و می‌گوید که ایران می‌خواهد به بازیگری قدرتمند در عرصه جهانی تبدیل شود.

این استاد روابط بین‌الملل می‌گوید: «ایران باستان از پیشینه تاریخی باشکوهی برخوردار بوده و در منطقه غرب آسیا قدرتی چیره بر بیش از ۱۲ کشور بوده است… حکومت ایران، خود را سزاوار نقشی مهم و برجسته در امور منطقه و جهان می‌داند و فرهنگ غنی هنر و ادبیات پارسی تصویر ایران به عنوان یک کشور و قدرت بزرگ را تقویت می‌کند.»
یاسمین میظر، استاد دانشگاه معتقد است که ایران آن قدر که عموم مردم تصور می‌کنند، روی گروه‌های نیابتی کنترل ندارددامنه کنترل ایران تا کجاست؟
یاسمین میظر، فعالی سیاسی و پژوهشگر دانشگاه آکسفورد در بریتانیا بر این باور است که ایران آن قدر که تصور می‌شود روی گروه‌های نیابتی کنترل ندارد.

او برای مثال به حوثی‌های یمن و حملات آنها به کشتی‌های در حال تردد در دریای سرخ اشاره می‌کند و می‌گوید: «آنها تنها دستورات ایران را دنبال نمی‌کنند. بلکه برنامه خودشان را دارند و می‌خواهند به عنوان یکی از قدرتمندترین نیروهای منطقه شناخته‌ شوند، نه فقط گروهی وابسته به ایران.»

علی واعظ از گروه بین‌المللی بحران در تایید این دیدگاه می‌گوید: «مشکل کشوری مثل ایران که اجرای بخشی از سیاست‌های منطقه‌ای خود را به عوامل و گروه‌های غیر دولتی سپرده، این است که روی این شبکه کنترل کامل ندارد.»

واعظ معتقد است که غالبا در میزان قدرت ایران مبالغه می‌شود. او می‌گوید: «این تصور وجود دارد که ایران مغز متفکری است که کنترل بازی شطرنج را در کل منطقه در دست دارد. اما ایران و متحدانش موفق به دستیابی به هیچ یک از اهداف استراتژیک خود نشده‌اند،‌ از مجبور کردن اسرائیل به پذیرش آتش‌بس [در غزه] گرفته تا بیرون راندن نیروهای آمریکایی از منطقه.»

با وجود این ایران برنامه هسته‌ای خود را پیش می‌برد که به باور علی واعظ «اکنون پیشرفته‌تر از هر مقطعی در طی ۲۰ سال گذشته است». او می‌گوید این برنامه در مقایسه با اقدامات ایران از طریق شبکه متحدان و گروه‌های نیابتی خود، ممکن است به «مشکلی حتی بزرگتر برای اسرائیل و غرب» تبدیل شود.
بیشتر تحلیلگران اتفاق نظر دارند که به راه انداختن جنگی تمام‌عیار در برنامه هیچ یک از طرف‌ها نیست«جنگ جهانی سوم؟»
به گفته برخی تحلیلگران، مانند باربارا اسلاوین از مرکز استیمسون، یک اتاق فکر در واشنگتن، تصمیم ایران برای حمله مستقیم به اسرائیل یک «جابجایی پارادایم» است.

او می‌گوید: «جنگ در سایه‌ اسرائیل و ایران اکنون علنی شده است.» اما می‌افزاید که تهران با استفاده از پهپادهای کند که به اسرائیل و آمریکا زمان آماده شدن داد، پاسخ خود را «به شیوه‌ای بسیار حساب شده» انجام داد.

آیت‌الله علی خامنه‌ای، رهبر ایران، باید به یک ضدحمله، چراغ سبز نشان می‌داد که فرماندهان سپاه پاسداران انقلاب اسلامی را که به سیاست خارجی ایران شکل می‌دهند، آرام می‌کند.

اما ایران آگاه است که درگیری عمده با اسرائیل و آمریکا می‌تواند عواقب فاجعه باری برای جمهوری اسلامی داشته باشد.

اسفندیار باتمانقلیج، تحلیلگر ایرانی، می‌گوید: «اجتناب از جنگ برای میراث او (رهبر ایران) ضروری است».

با این حال، با عدم ثبات و مخاطره و احتمال خطر در خاورمیانه، جستجوهای اینترنتی عبارت «جنگ جهانی سوم» نیز بسیار بیشتر شده است.

در پی حمله موشکی و پهپادی ایران به اسرائیل، آقای واعظ نسبت به نادیده گرفتن چشم انداز جنگ همه جانبه هشدار داد.

او گفت دو کشور همچنان می‌توانند «به رد و بدل کردن ضربات فزاینده‌ای ادامه دهند که منجر به گسترش جنگی می‌شود که ایالات متحده را درگیر می‌کند و کل منطقه را در بر می‌گیرد».