مقاومت به انسولین چیست و روزه گرفتن چه تأثیری بر آن دارد؟

بی بی سی: در دو سال گذشته موضوع «مقاومت به انسولین در رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی فراوان مطرح شده است و کتاب‌ها و ویدئو‌هایی حاوی ورزش‌ها یا رژیم‌های غذایی خاص برای پیشگیری و مهار این وضعیت منتشر شده است.

این موضوع روز‌به‌روز بیشتر مورد توجه قرار می‌گیرد چون مقاومت به انسولین منجر به بیماری‌های شدیدی از جمله دیابت نوع ۲ می‌شود.

مقاومت به انسولین چطور ایجاد می‌شود و نشانگان آن چیست؟ آیا درمان‌پذیر است؟ و آیا روزه گرفتن به مهار آن کمک می‌کند؟
انسولین چیست؟
انسولین که از لوزالمعده ترشح می‌شود یکی از مهم‌ترین هورمون‌های بدن انسان است.

کار آن تنظیم میزان قند خون (گلوکز) از طریق ذخیره و مصرف آن برای تولید انرژی است.

اگر لوزالمعده انسولین کمی تولید کند یا بدن نتواند به درستی از آن استفاده کند بسیاری از بیماری‌ها در بدن انسان به وجود می‌آیند.
اگر لوزالمعده انسولین کافی تولید نکند یا اگر بدن نتواند از آن به درستی استفاده کند، می‌تواند مشکلات سلامتی متعددی به وجود آوردانسولین در بدن به این صورت عمل می‌کند:

    غذایی که می‌خوریم به گلوکز تبدیل می‌شود که منبع اولیه انرژی بدن به حساب می‌آید.

    گلوکز وارد جریان خون می‌شود و بدن به لوزالمعده پیام می‌دهد که انسولین آزاد کند.

    انسولین کمک می‌کند تا گلوکز وارد سلول‌های ماهیچه، چربی و کبد شود تا به عنوان انرژی استفاده یا برای استفاده بعدی ذخیره شود.

    وقتی گلوکز وارد سلول‌های بدن می‌شود میزان آن در خون کاهش پیدا می‌کند و در نتیجه بدن به لوزالمعده پیام می‌دهد تا تولید انسولین را متوقف کند.

تصویری از یک مولکول انسولین: انسولین یک هورمون پروتئینی است که در لوزالمعده تولید می‌شود و متابولیسم کربوهیدرات‌ها، پروتئین‌ها و چربی‌ها را تنظیم می‌کند و این کار را با افزایش جذب گلوکز از خون توسط سلول‌های کبد، سلول‌های ماهیچه‌ای اسکلتی و سلول‌های چربی انجام می‌دهد
مقاومت به انسولین چه معنایی دارد؟
مقاومت به انسولین جریان پیچیده‌ای است که وقتی سلول‌های ماهیچه‌، چربی و کبد آنطور که باید در برابر انسولین واکنش نشان ندهند پیش می‌آید.

این امر باعث توقف جذب و ذخیره مفید و مؤثر گلوکز از جریان خون می‌شود.

پس لوزالمعده انسولین بیشتری تولید می‌کند تا با افزایش گلوکز در جریان خون مقابله کند، وضعیتی که به نام هایپرانسولینمی یا بالا بودن مداوم انسولین شناخته می‌شود.

تا زمانی که لوزالمعده انسولین کافی برای جبران واکنش ضعیف سلولی ترشح کند میزان قند خون در حد سالم باقی می‌ماند.

البته وقتی مقاومت سلولی در برابر انسولین افزایش پیدا کند منجر به میزان بالایی گلوکز در خون می‌شود که در طولانی‌مدت باعث بروز بیماری دیابت نوع ۲ و بیماری‌های دیگر می‌شود.

فرانکلین جوزف، پزشک متخصص داخلی و غدد درون‌ریز و دیابت از خدمات بهداشت ملی بریتانیا و بنیان‌گذار درمانگاه کاهش وزن دکتر فرانک می‌گوید:«مقاومت به انسولین بیماری پیچیده‌ای است که بر اثر عوامل ژنتیکی، شیوه زندگی و عوامل محیطی ایجاد می‌شود و دلیل بروز آن در هر فرد با دیگری تفاوت دارد».
پروفسور فرانکلین جوزف مقاومت به انسولین را بیماری پیچیده‌ای می‌داند که بر اثر عوامل ژنتیکی، شیوه زندگی و عوامل محیطی ایجاد می‌شوداو می‌گوید چندین دلیل برای بروز مقاومت به انسولین وجود دارد:

    چاقی: چربی اضافی بدن به‌ویژه چربی ناحیه شکم (که به آن چربی احشایی می‌گویند و چربی بد محسوب می‌شود) از عوامل مهم مرتبط با ایجاد مقاومت به انسولین است.

    عدم فعالیت بدنی: فقدان فعالیت بدنی منظم هم باعث بروز مقاومت به انسولین می‌شود.

    عوامل ژنتیکی: برخی افراد به دلایل ژنتیکی بیشتر مستعد ابتلا به مقاومت به انسولین هستند

    رژیم غذایی نامناسب: رژیم غذایی حاوی غذا‌های فرآوری‌شده، کربو‌هیدرات‌های تصفیه‌شده و قند‌ها می‌تواند باعث بروز مقاومت به انسولین شود. این نوع مواد غذایی باعث بالارفتن سریع قند خون می‌شود و در نتیجه میزان تولید انسولین در بدن را بالا می‌برند.

    استرس مداوم: هورمون‌های استرس مانند کورتیزول در توانایی انسولین برای تنظیم میزان قند خون اختلال ایجاد می‌کنند و باعث بروز مقاومت به انسولین می‌شوند.

    اختلال خواب: کمبود خواب یا اختلال خواب بر حساسیت به انسولین اثر می‌گذارد. کم‌خوابی باعث اختلال در هورمون‌های بدن و در نتیجه ایجاد مقاومت به انسولین می‌شود.

    بیماری‌های خاص: بیماری‌هایی مانند سندرم تخمدان پلی‌کیستیک یا نشانگان تخمدان پر‌کیستی، سندرم کوشینگ و کبد چرب باعث افزایش خطر بروز مقاومت به انسولین می‌شود.

    سالمندی: با افزایش سن افراد سلول‌های آنها ممکن است کمتر نسبت به انسولین واکنش نشان بدهد که منجر به مقاومت به انسولین می‌شود.
بسیاری از مسلمانان در ماه‌ رمضان روزه می‌گیرندروزه و ماه رمضان
بسیاری از مسلمانان در ماه رمضان از سحر تا غروب آفتاب روزه می‌گیرند.

بنیاد خیریه دیابت بریتانیا به افراد مبتلا به بیماری توصیه کرده که در این زمینه احتیاط کنند.

پروفسور وسیم حنیف، استاد غدد درون‌ریز و دیابت و مدیر درمانگاه دیابت در بیمارستان دانشگاهی بیرمنگام می‌گوید:«بسیار مهم است که افراد مبتلا به دیابت فقط هنگامی روزه بگیرند که پیش از آن با تیم پزشکی دیابت خود مشورت کرده باشند».

«روزه گرفتن برای افراد مبتلا به دیابت ممکن است خطرناک باشد و برای آنها عوارضی ایجاد کند».

پروفسور جوزف می‌گوید: «برخی پژوهش‌ها نشان می‌دهد که روزه باعث بروز حساسیت به انسولین می‌شود به ویژه در افرادی که دچار مقاومت به انسولین و دیابت نوع ۲ هستند».

به‌علاوه برخی افراد ممکن است در دوران روزه‌گیری با کاهش وزن یا تغییر میزان چربی بدن مواجه شوند. این تغییرات می‌تواند بر سوخت‌و‌ساز یا متابولیسم بدن و حساسیت به انسولین به‌ویژه در افراد چاق اثر بگذارد.

او در ادامه می‌گوید: «تأثیر روزه در ماه رمضان بر مقاومت به انسولین و سوخت‌و‌ساز در میان افراد گوناگون یکسان نیست و به عواملی مانند سن، جنس، بیماری‌های زمینه‌ای، عادت‌های غذایی و میزان فعالیت‌های بدنی بستگی دارد».

«لازم است افرادی که می‌خواهند ماه رمضان روزه بگیرند به ویژه افرادی که بیماری‌های متابولیکی یا دیابت دارند وضعیت سلامتی خود را به دقت تحت نظر داشته باشند و با مشورت متخصصان و پزشکان این کار را انجام دهند تا بتوانند با خیال راحت روزه بگیرند و در طول ایام روزه‌داری از بهترین وضعیت سلامت برخوردار باشند».

ریم الابدالات، کارشناس تغذیه در عمان می‌گوید:«برای بیشترین بهره از فواید رژیم روزه‌گیری یا فستیگ یا روزه ماه رمضان لازم است که از عادت‌های سالم غذایی پیروی کنید».
آیا رژیم روزه‌گیری متناوب یا فستینگ برای افراد مبتلا به مقاومت انسولین خوب است؟ریم الابدالات، متخصص تغذیه بر لزوم تغذیه سالم هنگام روزه داری تاکید می‌کندروزه‌گیری مقطعی یا متناوب یا طبی که به فستینگ معروف است در سال‌های اخیر مورد توجه جهانی قرار گرفته است و بسیاری از پزشکان و متخصصان تغذیه از فواید و مزایای آن سخن می‌گویند.

این رژیم شامل پرهیز از غذا خوردن به مدت زمان مشخصی در هر روز و مدت زمان محدود غذا خوردن یا پرهیز از غذا خوردن برای تمام روز یا حتی بیشتر در هر هفته می‌شود.

دکتر نیتین کاپور، استاد غدد درون‌ریز ( به‌ویژه بیماری‌هایی مانند دیابت، چاقی و تیروئید) بیمارستان دانشگاهی کالج پزشکی مسیحی در ولور واقع در ایالت تامیل نادو در جنوب هند است.

او می‌گوید برخی پژوهش‌های پزشکی نشان می‌دهد که رژیم غذایی روزه متناوب یا فستینگ فوایدی برای سوخت‌و‌ساز بدن ما دارد اما او هشدار می‌دهد که این رژیم برای همه مناسب نیست و هر نوع رژیمی باید متناسب با وضعیت فرد تجویز شود. او همچنین بر «پایداری طولانی‌مدت» هر نوع رژیم غذایی یا روزه‌داری تأکید می‌کند.

او می‌گوید:«آیا می‌توانید آن را تمام عمر ادامه دهید؟ ممکن است بخواهید ۱۵ کیلو از وزن خود کم کنید اما تا رژیم خود را قطع کنید با افزایش وزن بیشتری رو‌به‌رو خواهید شد».

پروفسور جوزف می‌گوید هرچند پژوهش درباره روزه متناوب هنوز ادامه دارد اما برخی پژوهش‌ها نشان می‌دهد که ممکن است باعث ایجاد حساسیت به انسولین شود.

«برای مثال، پژوهشی که در مجله متابولیسم سلولی در سال ۲۰۱۵ منتشر شد نشان داد که روزه متناوب باعث پیشرفت حساسیت به انسولین در افرادی که چاق نیستند می‌شود بی‌آنکه تغییری در وزن آنها ایجاد کند».

روزه متناوب یا فستینگ می‌تواند باعث کاهش وزن شود که با افزایش حساسیت به انسولین و سوخت‌و‌ساز همراه است.
آزمایش سطح انسولین بخش مهمی از مدیریت میزان کمبود آن استنشانه‌های مقاومت به انسولین
نشانه‌های اولیه و هشدار‌دهنده مقاومت به انسولین چندان آشکار نیست و در ابتدا هیچ نشانه قابل‌توجهی ندارد.

البته نشانه‌ها و عوارضی حاکی از وجود مقاومت به انسولین وجود دارند.

این نشانه‌ها به گفته پروفسور جوزف احساس گرسنگی شدید، خستگی شدید، دشواری در کاهش وزن، لکه‌های تیره پوستی (به‌ویژه در اطراف گردن و زیر بغل یا کشاله ران)، فشار خون بالا، میزان بالای تری‌گلیسیرید (کلسترول بد)، کاهش کلسترول خوب، سندرم تخمدان پلی‌کیستیک یا نشانگان تخمدان پر‌کیستی هستند.

او در ادامه می‌افزاید که اگر مقاومت به انسولین منجر به دیابت نوع ۲ شود و با افزایش آشکار میزان گلوکز خون همراه باشد فرد ممکن است نشانگان دیگری هم داشته باشد.

این نشانگان شامل تکرر ادرار و احساس تشنگی و تاری دید است.

پروفسور جوزف تأکید می‌کند که این عوارض و نشانگان در افراد مختلف یکسان نیست و هر فردی که دچار مقاومت به انسولین شود ممکن است همه آنها را تجربه نکند.

«به‌علاوه این نشانه‌ها ممکن است نشانگان بیماری‌های دیگری هم باشند به همین دلیل لازم است برای ارزیابی دقیق با افراد متخصص مشورت کنید».

«تشخیص سریع و زودهنگام مقاومت به انسولین برای پیشگیری از عوارض و بیماری‌هایی مانند دیابت نوع ۲ و بیماری‌های قلبی‌عروقی حیاتی است».
مقاومت به انسولین می تواند منجر به مشکلات سلامتی مانند دیابت شودچقدر احتمال دارد که مقاومت به انسولین به بیماری‌های شدید منجر شود؟
به گفته پروفسور جوزف پژوهش‌ها نشان می‌دهد حدود ۷۰ تا ۸۰٪ از افراد مبتلا به مقاومت به انسولین اگر درمان و مهار نشود به دیابت نوع ۲ مبتلا می‌شوند.

«اما این موضوع هم به عوامل متعددی بستگی دارد مانند ژنتیک افراد، چاقی، عدم فعالیت بدنی، رژیم‌ غذایی، سن و خاستگاه نژادی افراد».

او می‌گوید:«افرادی با برخی خاستگاه‌های نژادی و قومی به ویژه مردمان جنوب شرقی آسیا در مقایسه با سفید‌پوست‌ها احتمال ابتلا به دیابت نوع ۲ بیشتری دارند».
شاخص گلوکز یا نمایه قند خونی چیست؟
شاخص گلوکز یا نمایه قند خونی سیستم طبقه‌بندی مواد غذایی بر مبنای تأثیر آنها بر میزان قند خون است. این شاخص نشان می‌دهد که آیا غذایی که می‌خوریم منجر به افزایش سریع، متوسط یا کند میزان گلوکز خون می‌شود.

کربوهیدرات‌هایی که به کندی تجزیه می‌شوند شاخص گلوکز کمی دارند که شامل سبزیجات، میوه‌ها، شیر بدون قند افزوده، حبوبات، نان کامل و غلات کامل است. گروه دیگر مواد‌غذایی هستند که به سرعت قند خون را بالا می‌برند که شامل قند و شکر، نوشیدنی‌ها و خوراکی‌های شیرین، سیب‌زمینی و برنج بدون سبوس است.

شاخص گلوکز به تنهایی نشان‌دهنده این نیست که ماده‌غذایی سالم است یا نه. بیشتر انواع شکلات‌ها برای مثال شاخص گلوکز پایینی دارند اما میزان کالری آنها بالاست. همچنین مواد‌غذایی با شاخص گلوکز بالا همیشه ناسالم نیستند برای مثال برخی میوه‌ها مانند هندوانه شاخص گلوکز بالایی دارند اما مفید و سالم هستند. در نتیجه به طور کلی باید تمرکز بر رژیم غذایی متعادل و سالم باشد.
برای تنظیم سیستم گلایسمی بدن می‌توان غذا و دارو مصرف کردآیا مقاومت به انسولین برگشت‌پذیر است؟
پروفسور جوزف می‌گوید:«مقاومت به انسولین بیشتر اوقات یا تغییر شیوه زندگی و در برخی موارد با دارو قابل پیشگیری است یا حداقل تا حد زیادی قابل درمان است».
تغییر سبک زندگی و دارو می‌تواند مقاومت به انسولین را معکوس کندریم الابدالات، کارشناس تغذیه توصیه می‌کند افراد دچار مقاومت به انسولین «توجه دقیقی به رژیم غذایی خود داشته باشند چون باید از خوردن شیرینی‌ها و مواد‌غذایی پر‌نشاسته پرهیز کنند.

توصیه دیگری که هم ریم الابدالات و هم پروفسور جوزف مطرح کرده‌اند ورزش و فعالیت بدنی منظم است. کاهش وزن به‌ویژه چربی دور کمر و شکم باعث بهبود حساسیت به انسولین می‌شود.
رژیم غذایی سالم یکی از راه‌های کاهش مقاومت به انسولین است، اما باید به میزان قند موجود در غذا توجه کرددکتر جوزف می‌گوید استرس مداوم هم نقش مهمی دارد. «روش‌های سالمی مانند مراقبه، یوگا، تمرینات تنفس عمیق یا رفتن به دامن طبیعت را برای کاهش و مهار استرس بیازمایید».

خواب کافی هم اهمیت به‌سزایی دارد.
ورزش منظم می‌تواند به بهبود حساسیت به انسولین کمک کندو سرانجام دارو‌هایی مانند متفورمین در کاهش مقاومت به انسولین و بیماری‌هایی مانند دیابت نوع ۲ مؤثر است.

برای تشخیص نیاز به دارو و مفید بودن آن بهتر است با پزشک متخصص مشورت کنید.