مستندی مخفیانه درباره فرزندانِ روابط خارج از ازدواج در ایران

 صحنه‌ای از فیلم مستند «خواب نیلا در باغ بهشت انگوری»رادیو فردا،بابک غفوری آذر:

در دوره اخیر جشنواره فیلم‌های حقوق‌بشری «یک دنیا»ی جمهوری چک فیلم مستندی به نمایش درآمد که به‌صورت مخفیانه در داخل ایران ساخته شده است و مضمون خاصی درباره فرزندان حاصل از روابط خارج از ازدواج رسمی دارد.

این فیلم «خواب نیلا در باغ بهشت انگوری» نام دارد و ساخته فیلمساز جوانی به نام نیلوفر تقی‌زاده است. این مستند روایتی است از چند سال زندگی یک مادر تنها و دختر کودکش در شهر مذهبی مشهد؛ دختری که حاصل رابطه خارج از ازدواج رسمی مادرش در دوران نوجوانی با مردی است که تماشاگر فقط صدایش را در فیلم می‌شنود.

در طول فیلم شاهد تلاش‌های مادر برای گرفتن شناسنامه و سایر اوراق هویت دختر و ثبت‌نام او در مدرسه و فراهم کردن شرایط زندگی معمول در جامعه‌ای درگیر با قوانین مذهبی هستیم.

در فیلم موضوع ازدواج موقت یا صیغه بر بستر مناسبات خاص یک شهر مذهبی در ایران مورد توجه قرار می‌گیرد و در کنارش تنهایی کودک فیلم در مواجهه با شرایط خاص او بیان می‌شود؛ شرایطی که بازتاب آن را در نوع رفتار دختر فیلم می‌بینیم.
پوستر فیلمفیلم «خواب نیلا در باغ بهشت انگوری» بدون گرفتن مجوزهای معمول در ایران ساخته شده و بخش‌های زیادی از آن شامل حضورهای شخصیت اصلی فیلم در اماکن دولتی به‌صورت مخفیانه فیلمبرداری شده است.

مجید درخشانی، آهنگساز سرشناس، برای آن موسیقی ساخته و شبکه دولتی زددی‌اف آلمان حامی مالی ساختش بوده و قرار است در روزهای آینده در چند سینمای این کشور هم اکران عمومی شود.

نیلوفر تقی‌زاده، کارگردان این فیلم، پیشتر به‌عنوان همکار با خبرنگاران آلمانی که برای تهیه خبر و گزارش به ایران می‌رفتند، فعالیت می‌کرد. او در گفتگو با پادکست «صحنه» رادیوفردا چگونگی ساخت این مستند را بیان می‌کند.
مستندی درباره فرزندان حاصل از روابط خارج از ازدواج در ایران
او می‌گوید: «من متولد و بزرگ شده مشهد هستم و همیشه تحت تاثیر قصه‌های بچه‌ها و زنان بودم. یکی از مسائلی که خیلی مرا تحت‌تأثیر خودش قرار می‌داد، موضوع انسان‌های بدون شناسنامه بود. این در مشهد به‌ویژه به‌خاطر حضور پرتعداد مردم خوب کشور همسایه افغانستان و نیز موضوع تعدد صیغه‌ها بسیار معمول است. از میان دوستانم کسانی را می‌شناختم که با چنین مسئله‌ای درگیر بودند. با شخصیت اصلی حاضر در فیلم تا حدودی آشنایی داشتم. با او چند سال همکلاس بودم و خانواده‌‌اش را می‌شناختم. مدتی رابطه نداشتیم تا دوباره از طریق دوستان مشترکی همدیگر را دیدیم و البته افراد دیگری هم بودند که می‌خواستند داستان‌شان را روایت شود.»

خانم تقی‌زاده با بیان این‌که روند تولید فیلم سه سال و نیم طول کشید، می‌گوید در جریان ساخت فیلم، هم او و هم شخصیت اصلی فیلم نگرانی و ترس داشتند و بسیار از نظر احساسی درگیر موضوع شد: «شاهد صدمه‌های روانی و فیزیکی‌ای که به کودک زده می‌شد، بودم. استفاده از کلمه "حرامزاده" در جامعه ایران بسیار رایج است و هر کسی اگر روزی ۱۰ بار این کلمه را از افراد مختلف به بهانه‌های گوناگون بشنود، شرایط عادی نخواهد داشت.»

کارگردان فیلم «خواب نیلا در باغ بهشت انگوری» درباره دلیل انتخاب شهر مشهد برای روایت موضوع فیلم می‌گوید: «من مشهد را انتخاب کردم چون به‌نظرم در این شهر تضاد بین آن‌چه باید باشد و واقعیت موجود به اوج خود رسیده است. تمام کسانی که در مشهد زندگی می‌کنند، می‌دانند این اتفاقات در این شهر می‌افتد. کافی است چند ساعتی در اطراف حرم قدم بزنید. این اتفاق‌ها خشن‌تر از آن چیزی است که ما بتوانیم روایت‌شان کنیم.»
او در پاسخ به پرسشی درباره نمایش تصویر کودک فیلم و تأثیر احتمالی آن در دوران بزرگسالی‌اش می‌گوید این موضوع همواره دغدغه‌اش بوده و در این باره با افراد بسیار زیادی مشورت کرده و سرانجام به تصمیم نمایش چهره کودک رسیده چرا که «من با این کار سعی می‌کنم بچه‌هایی که به این سرنوشت دچار هستند را متوجه ارزش خودشان بکنم. چون این بچه‌ها چه با این فیلم چه بی این فیلم شاهد این رفتار با خودشان هستند».

نیلوفر تقی‌زاده با اشاره به تمهیداتی چون استفاده از حجاب اجباری در مخفی کردن دوربین برای تصویربرداری در اماکن دولتی و قضایی، ضمن تأیید تبعات احتمالی ساخت و نمایش چنین فیلمی در ناممکن کردن ادامه فعالیتش در ایران، ساخت آن را «سخت‌ترین تصمیم آگاهانه‌ای» توصیف می‌کند که در زندگی‌اش گرفته است.