حمله به کنسولگری ایران در سوریه؛ گزینه‌ها و چالش‌های تهران برای «انتقام سخت» از اسرائیل

یورونیوز: حمله روز دوشنبه به ساختمان کنسولگری ایران در دمشق، از زمان ترور قاسم سلیمانی در بغداد به دستور دونالد ترامپ رئیس جمهور وقت آمریکا در سال ۲۰۲۰، در نوع خود یکی از قابل توجه‌ترین حملات به مواضع و پرسنل ایرانی در خارج از این کشور است.

اسرائیل سال‌ها است که برای حفظ قدرت بازدارندگی و از بین بردن تهدیدهای نوظهور علیه امنیت خود، در قالب راهبرد «لشگرکشی‌های بیناجنگی / campaign between wars» به منافع ایران و متحدان ایران در سوریه حمله می‌کند؛ با این تفاوت که در ۶ ماه گذشته و همزمان با جنگ ویرانگر اسرائیل در غزه، بر شدت و دفعات چنین کارزارهایی افزوده است.

اما به گفته کارشناسان، حمله روز دوشنبه سطح دیگری از این کارزار را نمایان کرد، چرا که در حمله اخیر، ماهیت قضیه متفاوت است و یک ساختمان دیپلماتیک هدف قرار گرفته شد و یکی از فرماندهان ارشد سپاه پاسداران ایران را نیز کشته است. ایران با استناد به قوانین بین‌المللی آن را مصداق حمله به خاک تحت حاکمیت خود می‌داند.

نیک هراس از مؤسسه خطوط جدید برای راهبرد و سیاستگذاری معتقد است که «اسرائیلی‌ها در تلاش هستند تا مهمترین و کارکشته‌ترین فرماندهان سپاه را از بین ببرند تا برنامه‌ریزی و توانمندی‌های ایران را در آستانه جنگ اصلی تضعیف کنند.»

اسرائیل به طور رسمی مسئولیت این حمله را بر عهده نگرفته است، اما استدلال میکند که محل مورد هدف «ساختمان نظامی نیروهای قدس» سپاه پاسداران انقلاب اسلامی بوده است. بطوریکه دانیل هاگاری، سخنگوی نیروهای دفاعی اسرائیل در این رابطه می‌گوید که «این ساختمان نه کنسولگری بوده و نه سفارتخانه.»

در ادامه به دیدگاه‌های برخی کارشناسان در مورد گزینه‌های بالقوه ایران در پاسخ به حمله اسرائیل و چالش‌های مربوطه آن‌ها پرداخته خواهد شد.

از جمله اقداماتی که ایران می‌تواند انجام دهد این است که دست نیروهای نیابتی خود در انجام عملیات علیه نیروهای ایالات متحده را باز بگذارد، از این گروه‌ها برای حمله مستقیم به اسرائیل استفاده کند و یا ظرفیت برنامه هسته‌ای خودش را برخلاف میل ایالات متحده و متحدانش بالا ببرد؛ اما هر کدام از این موارد چالش‌هایی را با خود به همراه دارد.
ورود به جنگ تمام عیار با اسرائیل
به اعتقاد کارشناسان، اقدام تلافی‌جویانه به شکل حمله مستقیم ایران به اسرائیل بعید به نظر می‌رسد چرا که باعث حمله متقابل به خاک ایران می‌شود و این ظرفیت را دارد که پای آمریکا را به یک جنگ منطقه‌ای بکشاند.

یکی از منابعی که این موضوع را به دقت رصد می‌کند و به شرط فاش نشدن نامش به خبرگزاری رویترز گفت که به هر حال «ایران با یک معضل مواجه است؛ از طرفی می‌خواهد از حملات بیشتر اسرائیل ممانعت به عمل آورد و از طرفی می‌خواهد که از ورود به یک جنگ همه‌جانبه اجتناب کند.»

او گفت: «[مقامات ایرانی] با این معضل طبیعی مواجه هستند که اگر پاسخ دهند، ممکن است درگیر یک رویارویی نظامی شوند که اصلا تمایلی به آن نیستند. بنابراین سعی می‌کنند اقدامات خود را به گونه‌ای تنظیم کنند که نشان دهد بی‌تفاوت نیستند ولی قصد تشدید اوضاع را هم ندارند.»

وی با بیان اینکه ایران ممکن است به تاسیسات اسرائیل، سفارتخانه‌های اسرائیل یا موسسات یهودی در خارج از کشور حمله کند، افزود: «اگر آنها در این مورد پاسخ ندهند، واقعاً نشان از این خواهد داشت که قدرت بازدارندگی آن‌ها پوشالی است.»

یک مقام آمریکایی به رویترز گفت با توجه به اهمیت حمله اسرائیل، ایران ممکن است مجبور شود به جای تعقیب نیروهای آمریکایی، با حمله به منافع اسرائیل پاسخ آن را بدهد.

الیوت آبرامز، کارشناس خاورمیانه در اندیشکده شورای روابط خارجی ایالات متحده نیز گفت که معتقد است ایران خواهان جنگ تمام عیار با اسرائیل نیست اما ممکن است منافع اسرائیل را هدف قرار دهد.

 آبرامز در عین حال خاطر نشان می‌کند که «ایران در حال حاضر خواهان وقوع یک جنگ بزرگ بین اسرائیل و حزب الله هم نیست، بنابراین پاسخی در قالب یک اقدام بزرگ حزب الله هم انجام نخواهد داد.»

او افزود: «آنها راه‌های زیادی برای پاسخ دادن دارند... مثل اقدام برای منفجر کردن سفارت اسرائیل».

جلال رشیدی کوچی، نماینده مجلس ایران روز دوشنبه در شبکه اجتماعی ایکس نوشت که ایران باید «هدف قرار دادن آشکارا و مستقیم یکی از مراکز دیپلماتیک صهیونیست‌ها در یکی از کشورهای منطقه، ترجیحا آذربایجان» را در دستور کار قرار دهد.
در موارد مشابه، اسرائیل بعد از هر حمله‌ به مواضع ایرانی،‌ اغلب با در نظرگرفتن احتمال انتقام‌جویی علیه منافع خود در کشورهای خارجی، امنیت سفارت‌های خود را افزایش داده است.

اسرائیل در گذشته ایران را به تلاش برای هدف قرار دادن نمایندگی‌های دیپلماتیک خود در خارج از کشور در تلافی ترور دانشمندان و مقامات ایرانی و همچنین حملات به تاسیسات هسته‌ای خود متهم کرده است. اما ایران همواره این اتهامات را رد کرده است.

در سال ۱۹۹۲ میلادی انفجار در سفارت اسرائیل در آرژانتین ۲۹ کشته برجای گذاشت. اسرائیل انگشت اتهام خود را به سمت حزب الله و ایران نشانه رفت. در سال ۲۰۱۲ نیز دیپلمات های اسرائیلی در هند، گرجستان و تایلند هدف قرار گرفتند که اسرائیل و سایرین ایران را مقصر دانستند، اما تهران آن را رد کرد.

صنم وکیل، مدیر گروه مطالعاتی خاورمیانه و شمال آفریقا در اندیشکده چاتم‌هاوس در لندن در گفتگو با سی.ان.ان. با بیان اینکه بعید است ایران به نمایندگی‌های دیپلماتیک اسرائیل در خارج از کشور حمله کند، گفت که تهران «احتمالاً نمی‌خواهد تمام ره‌آوردهای را که [از کنار این حادثه] به دست می‌آورد از دست بدهد.»

او گفت: «از هفتم اکتبر انتقادات زیادی مبنی بر اینکه ایران توانایی بازدارندگی خود را از دست داده وجود داشته است؛ ولی تهران تلاش خواهد کرد بدون ایجاد جنگ بزرگتر نشان دهد که این توانایی را حفظ می‌کند.»

وارد شدن ایران به یک جنگ همه جانبه با اسرائیل تنها می‌تواند کشورهای غربی را در بزنگاهی که دولت اسرائیل به دلیل رفتارش در غزه به طور فزاینده‌‌ای در صحنه جهانی منزوی شده را دوباره در حمایت بیشتر از اسرائیل بکشاند.
فعال‌تر شدن نیروهای نیابتی و چالش دوباره با واشنگتن
تریتا پارسی، معاون اجرایی موسسه کوئینسی در واشنگتن به شبکه سی.ان.ان. گفت: «همانطور که آمریکا ایران را مسئول کارهای شبه‌نظامیان عراقی می‌داند،‌ به نظر می‌رسد که ایرانی‌ها نیز آمریکا را در قبال کارهایی که اسرائیل انجام داده است، مسئول می‌داند.»

پارسی گفت: لحن ایران از زمان حمله به ساختمان کنسولگری نشان می‌دهد که «متارکه درگیری» با آمریکا در منطقه ممکن است پایان یافته باشد.

خبرگزاری رویترز به نقل از چند مقام آمریکایی که ترجیح دادند نامی از آن‌ها برده نشود، آورده است که مقام‌های آمریکایی از نزدیک حواسشان هست که نیروهای نیابتی مورد حمایت ایران همچون گذشته به نیروهای آمریکایی مستقر در عراق و سوریه حمله خواهند کرد یا خیر.

پس از اینکه در جواب کشته شدن سه سرباز آمریکایی در اردن، واشنگتن به اهداف مرتبط با سپاه پاسداران ایران و شبه‌نظامیان تحت حمایت آن در سوریه و عراق حمله کرد، حملات گروه‌‌های نیابتی نیز از ماه فوریه متوقف شد.

ایالات متحده روز سه‌شنبه صراحتا به تهران در مورد حمله به نیروهایش هشدار داد.

رابرت وود معاون نماینده دائم ایالات متحده در سازمان ملل در این زمینه گفت: «ما در دفاع از کارکنان خود تردید نخواهیم کرد و هشدارهای قبلی خود را به ایران و نیروهای نیابتی آن تکرار می‌کنیم که از موقعیت به وجود آمده، به خاطر حمله‌ای که از آن اطلاع قبلی نداشتیم و در آن دخالتی نکردیم، برای از سرگیری حملات خود به نیروهای آمریکایی استفاده نکنند.»

نیک هراس از مؤسسه خطوط جدید برای راهبرد و سیاستگذاری معتقد است که بنیامین نتانیاهو «انتظار دارد اسرائیل به زودی وارد یک جنگ منطقه‌ای با ایران شود و ایالات متحده را نیز به آن بکشاند.»
تجمع ضد اسرائیلی در میدان فلسطین تهران در تاریخ اول آوریلموازنه از درون با شتاب به برنامه هسته‌ای
آژانس بین‌المللی انرژی اتمی،‌ از ارگان‌های مستقل سازمان ملل متحد در اواخر ماه فوریه اعلام کرد که ایران ذخایر مواد هسته‌ای خود با خلوص نزدیک به درجه تسلیحاتی را در ۳ ماه و نیم گذشته آن کاهش داده است. با این وجود تهران هنوز مواد با درجه تسلیحات کافی برای چندین سلاح هسته‌ای دارد.

بنابراین یکی دیگر از گزینه‌های ایران می‌تواند این باشد که برنامه هسته‌ای خود را شتاب دهد.

اما چه افزایش خلوص اورانیوم غنی شده تا ۹۰ درصد و چه اقدام جدی برای طراحی یک سلاح اتمی باز هم می‌تواند نتیجه معکوس داشته باشد و حملات پیش‌دستانه اسرائیل یا ایالات متحده را در پی داشته باشد.

یکی از منابع رویترز که این موضوع را از نزدیک دنبال می کند معتقد است که «اسرائیل و ایالات متحده به هر یک از این دو اقدام هسته‌ای به دیده تلاش برای دستیابی به بمب نگاه می‌کنند. بنابراین... واقعاً ریسک بزرگی دارد. آیا [ایران] آماده انجام این کار هست؟ من چنین فکری نمی‌کنم.»

جان آلترمن، مدیر گروه مطالعاتی خاورمیانه در مرکز مطالعات راهبردی و بین‌المللی (CSIS) در واشنگتن گفت که انتظار واکنش گسترده ایران را ندارد.

«ایران بیش از آنکه علاقه داشته باشد به اسرائیل درسی بدهد به دنبال این است که به متحدان خود در خاورمیانه نشان دهد ضعیف نیست.»
اتخاذ رویکرد تهاجمی‌تر در عرصه دیپلماسی
ولی‌رضا نصر، استاد مسائل خاورمیانه و مشاور سابق وزارت امور خارجه آمریکا در شبکه ایکس نوشت: «اکنون توپ در زمین ایران است. اسرائیل در حال تحریک ایران به واکنش است. به احتمال زیاد ایران منتظر لحظه مناسب می‌ماند و اجازه نمی‌دهد داستان اسرائیل از سمت غزه به سمت سوریه و ایران تغییر کند.»
صنم وکیل نیز معتقد است که بعید است ایران با حمله نظامی مستقیم پاسخ دهد. در عوض، احتمالاً «این [حمله به کنسولگری] را مبنای کار خود قرار خواهد داد تا بر شتاب محکومیت‌های بین‌المللی [علیه اسرائیل] به دلیل جنگ غزه بیفزاید» و ضمن برانگیختن ترس بین‌المللی از یک جنگ گسترده‌تر در منطقه‌ باعث شود تا اسرائیل را بیشتر منزوی کند.»

او گفت: «من فکر می‌کنم ایران چندین کارت خود از جمله حملات سایبری، رویارویی‌های سطح پایین نظامی از طریق نیروهای نیابتی و رویکرد دیپلماتیک تهاجمی به طور همزمان بازی خواهد کرد.»