جنگی پنهان که علنی شد؛ کدام فرماندهان سپاه پاسداران در سوریه کشته شدند؟

فرماندهان کشته شده سپاه پاسداران در سوریهبی بی سی، فرزاد صیفی‌کاران:
«آنها را از این جنایت و امثال آن پشیمان خواهیم کرد»، «انتقام سخت»، «تل‌آویو منتظر شمارش معکوس سخت باشد»، «در زمان و مکان مناسب پاسخ می‌دهیم»، «قبلا از اسرائیل انتقام گرفته‌ایم»، «زجرکش می‌کنیم»، این‌ها بخشی از اظهارات مقام‌های جمهوری اسلامی ایران، از رهبر گرفته تا وزیر امور خارجه و سرداران سپاه در پاسخ به کشته شدن فرماندهان ارشد سپاه در سوریه و عراق طی سال‌های گذشته است.

اما پس از حمله هوایی به ساختمان کنسولگری ایران در دمشق که به کشته شدن هفت فرمانده و مستشار نظامی سپاه پاسداران انجامید، رویارویی و جنگ پنهان ایران و اسرائیل، با وجود عدم تمایل دو طرف به رویارویی مستقیم، وارد مرحله تازه‌ای شد: علنی‌تر از همیشه.

از زمان آغاز جنگ داخلی سوریه، جمهوری اسلامی ایران حضور نظامی‌اش در حمایت از دولت بشار اسد را همواره «مستشاری» توصیف کرده است. با این‌حال تعداد زیادی از فرماندهان رده بالای سپاه پاسداران، عمدتا سپاه قدس، در سوریه چه در جنگ با مخالفان حکومت بشار اسد و چه در حملات اسرائیل کشته شده‌اند.

اگرچه اسرائیل همیشه در قبال عملیاتی که فرماندهان سپاه پاسداران را هدف قرار داده سکوت اختیار می‌کند اما تاکید دارد که برای حفاظت از خود دست به هر اقدامی خواهد زد. در سوی دیگر، جمهوری اسلامی انگشت اتهام را به سوی دشمن شماره دو خود بعد از آمریکا گرفته است.

حملاتی که به صورت مشخص فرماندهان سپاه در سوریه را هدف قرار می‌دهد، بعد از کشته شدن قاسم سلیمانی، فرمانده سپاه قدس در عراق در ژانویه ۲۰۲۰ و به‌ویژه بعد از حمله هفتم اکتبر ۲۰۲۳ حماس به اسرائیل، شدت بیشتری گرفته است.

دوشنبه ۱۳ فروردین، هفت فرمانده و مستشار ارشد سپاه پاسداران در حالی در ساختمان کنسولگری جمهوری اسلامی در دمشق با حمله هوایی کشته شدند که تنها کم‌تر از یک هفته قبل از آن، در یک حمله هوایی به ویلایی در دمشق یکی دیگر از فرماندهان سپاه به همراه ۱۴ نفر از نیروهای عراقی و سوری وابسته به سپاه پاسداران کشته شدند.

اکنون پاسخ احتمالی ایران باعث نگرانی‌های زیادی شده است تا جایی که جان کربی، سخنگوی شورای امنیت ملی کاخ سفید تاکید کرد که آمریکا در حمله به کنسولگری ایران در دمشق «هیچ دخالتی» نداشته است و حرف‌های وزیر امور خارجه ایران که آمریکا را مسئول دانسته بود، «مسخره» خواند.

ایران تنها به کشته شدن قاسم سلیمانی واکنش نشان داده است، حمله موشکی سپاه به پایگاه عین‌الأسد، که بزرگ‌ترین پایگاه آمریکا در ۱۸ دی ۱۳۹۸ بود. حمله‌ای که با انتقادهای بسیاری زیادی همراه بود، زیرا به گفته بسیاری از مقام‌های ایران، سپاه از قبل به آمریکایی‌ها اطلاع داده بود.

آمار مشخصی از تعداد فرماندهان و مستشاران رده بالای سپاه پاسداران که تاکنون در سوریه کشته شده‌اند در دست نیست، اما طی سال‌های گذشته تعداد زیادی از آنها به اشکال مختلف کشته شده‌اند.
تصاویر هفت فرمانده و مستشار سپاه پاسداران که در دمشق کشته شدندفرماندهان سپاه که در سوریه کشته شدند
۱۳ فروردین ۱۴۰۳ - دمشق

تصاویری از ساختمانی در جوار سفارت ایران واقع در خیابان فیاض منصور در شمال غربی دمشق منتشر شد که در حمله هوایی فرو ریخت. به‌سرعت مشخص شد که این ساختمان، کنسولگری سفارت ایران است و هفت فرمانده و افسران ارشد سپاه به نام‌های سرتیپ پاسدار محمدرضا زاهدی، سرتیپ پاسدار محمدهادی حاجی رحیمی، حسین امان‌اللهی، مهدی جلالتی، محسن صداقت، علی آقا بابایی و علی صالحی روزبهانی کشته شدند.

محمدرضا زاهدی ۶۴ ساله، از فرماندهان باسابقه سپاه بود که فرماندهی لشکر ۱۴ امام حسین اصفهان، نیروی زمینی سپاه، نیروی هوایی سپاه و معاونت عملیات کل سپاه را بر عهده داشت.

او زمانی که ۲۰ ساله بود به سپاه پاسداران پیوست و در طول هشت سال جنگ ایران و عراق، از فرماندهان میانی سپاه بود و فرماندهی تیپ ۴۴ قمر بنی‌هاشم را از ۱۳۶۲ تا ۱۳۶۵ برعهده داشت.

در آن سال او وارد لشکر ۱۴ امام حسین شد، همان لشکر اصفهانی‌ها که معروف‌ترین فرمانده‌اش حسین خرازی بود که در اسفند ۱۳۶۵ و درعملیات کربلای ۵ کشته شد.

محمدرضا زاهدی از امضاکنندگان نامه‌ ۲۴ فرمانده سپاه به محمد خاتمی رئیس‌جمهور وقت درباره واقعه کوی دانشگاه و سرکوب مرگبار دانشجویان در سال ۱۳۷۸ بود.

این سردار سپاه در سال‌های ۱۳۸۴ تا ۱۳۸۷ فرمانده نیروی زمینی سپاه پاسداران بود و بین سال‌های ۱۳۸۴ و ۱۳۸۵ همزمان فرماندهی قرارگاه ثارالله تهران را هم برعهده داشت، قرارگاهی که مسئولیت امنیتی تهران را دارد.

محمدرضا زاهدی همچنین سابقه حضور در جبهه‌های جنگ ۳۳ روزه لبنان و اسرائیل در سا ل۲۰۰۶ در کنار عماد مغنیه از فرماندهان نظامی حزب‌الله را در کارنامه دارد.
از راست به چپ: عماد مغنیه، محمدرضا زاهدی، احمد کاظمی، قاسم سلیمانی وحسن نصراللهمحمدرضا زاهدی از نزدیکان رهبر جمهوری اسلامی بود و بعد از کشته شدن در سوریه، آیت‌الله خامنه‌ای در پیامی اسرائیل را تهدید به «پشیمانی» کرد.

از این‌رو بعد از قاسم سلیمانی، بسیاری او را مهم‌ترین فرمانده سپاه می‌دانند که به دست نیروهای خارجی کشته شده است.

حسین امان‌الهی به‌عنوان «رئیس ستاد کل نیروی قدس سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، شاخه سوریه و لبنان» و محمدهادی حاجی رحیمی نیز «دوست صمیمی و جانشین محمدرضا زاهدی» و از نیروهای «شاخه سوریه و لبنان نیروی قدس سپاه پاسداران» معرفی شدند.
بهروز واحدی، مستشار کشته شده سپاه پاسداران در دیرالزور سوریه۷ فروردین ۱۴۰۳ - دیرالزور
بامداد ۷ فروردین تصاویری از ویرانه‌های یک خانه‌ ویلایی در حمله موشکی در دیرالزور منتشر شد.

دیده‌بان حقوق بشر سوریه، نهادی که مقرش در بریتانیاست، اعلام کرد که یک فرمانده سپاه و ۱۴ شبه‌نظامی عراقی و سوری وابسته به سپاه در حمله‌ای هوایی در این خانه ویلایی که گفته شد از آن به‌عنوان مرکز ارتباطی استفاده می‌کردند، کشته شدند.

رسانه‌های داخلی از جمله ایسنا سه‌شنبه هفتم فروردین از کشته شدن بهروز واحدی، از مستشاران نیروی قدس سپاه پاسداران در «حمله هوایی اسرائیل» خبر دادند.

اسماعیل قاآنی، فرمانده سپاه قدس در مراسم تشییع بهروز واحدی شرکت کرد.
تصاویری از حجت‌الله امیدوار، علی آقازاده، محمدامین صمدی، سعید کریمی و حسین محمدی۳۰ دی ۱۴۰۲ - محله المزه دمشق
در محله المزه واقع در غرب دمشق، پنج عضو ارشد سپاه پاسداران به نام‌های حجت‌الله امیدوار، علی آقازاده، حسین محمدی، سعید کریمی و محمدامین صمدی کشته شدند.

حجت‌الله امیدوار، شناخته شده با نام «حاج صادق» از فرماندهان ارشد نیروی قدس سپاه و از معاونان حاج قاسم سلیمانی بود. دفاع پرس گزارش داده است که تا قبل از کشته شدن چندین بار به او سوء قصد شده بود و رسانه‌های داخلی از او به عنوان کسی نام می‌برند که «نقش مهمی در بیرون راندن آمریکایی‌ها از سوریه» داشت.

از او همچنین به عنوان «مسئول اطلاعات نیروی قدس سپاه» نام برده می‌شود.

واشنگتن‌پست طی گزارشی درباره فعالیت‌های نیروی قدس سپاه، از حجت‌الله امیدوار به عنوان یکی از «تهدید‌ها علیه حضور آمریکایی‌ها در سوریه» نام برده بود. واشنگتن‌پست نوشت حجت‌الله امیدوار «خودروهای زرهی هاموی و کوگار آمریکایی در سوریه را به عنوان هدف شناسایی» و «عوامل ناشناس را برای گرفتن عکس‌های شناسایی از جاده‌هایی که نیروهای آمریکایی در آن تردد می‌کنند، اعزام کرده است.»

گفته می‌شود در جریان گروگان‌گیری نیرو‌های جبهه النصره در اوایل جنگ داخلی سوریه، حجت‌الله امیدوار در بین اسرای ایرانی بود که نهایتا با میانجی‌گری قطر به همراه دیگر اسرا آزاد شدند.

امیدوار از جمله فرماندهان دوران جنگ ایران و عراق نیز بود.
رضی موسوی در کنار قاسم سلیمانی۴ دی ۱۴۰۲ - منطقه زینبیه دمشق
ویدیوهایی از بلند شدن دود ناشی از انفجار در محله زینبیه منتشر شد که به کشته شدن سید رضی موسوی انجامیده بود. از رضی موسوی به عنوان مرد شماره دو سپاه قدس بعد از قاسم سلیمانی نام برده می‌شود.

سپاه پاسداران در بیانیه‌ای رضی موسوی را «مسئول پشتیبانی جبهه مقاومت در سوریه» معرفی کرد.

رضی موسوی، فرمانده‌ای گمنام و کم‌تر شناخته بود که حتی در مستند «۷۲ ساعت» درباره قاسم سلیمانی تصویرش پوشانده شده بود و در حالی که صورتش پیدا نبود، به عنوان «یار دیرین» و از «نزدیک‌ترین هم‌رزمان» قاسم سلیمانی، خاطراتی را از او روایت می‌کرد.

حسین اکبری، سفیر ایران در سوریه گفته است رضی موسوی تا ساعت دو بعدازظهر دوشنبه در سفارت در دمشق بوده و پس از پایان کار خود به سمت منزلش درمحله زینبیه حرکت کرد و ساعت ۱۶:۱۰ دقیقه «با سه موشک اسرائیل» هدف قرار گرفت.

پس از کشته شدن رضی موسوی، رئیس‌جمهور، رئیس مجلس و مقام‌های ارشد سیاسی و نظامی ایران طی پیام‌های جداگانه‌ای تاکید کردند اسرائیل «در زمان و مکان مناسب تاوان این حمله را خواهد پرداخت» و سخنگوی کمیسیون امنیت ملی مجلس از برگزاری «جلسه اضطراری» خبر داد.

به گفته‌ مقام‌های ارشد سپاه، در سوریه «از بشار اسد گرفته تا دیگر افراد با فعالیت‌ها و خدمات سیدرضی آشنا» بودند و برای اسرائیل فردی شناخته شده‌ای بود و دست‌کم دوبار از سوء قصد جان سالم به در برده بود.

به گفته رسانه‌های ایران، رضی موسوی در ۲۵ سال گذشته فعالیت‌های برون مرزی داشته و «تمامی هماهنگی‌های امور» نیروهای «مستشاری» ایران در سوریه و لبنان برعهده او بوده است.

رضی موسوی با حزب‌الله لبنان رابطه نزدیکی داشت. در ۲۰ اردیبهشت ۱۳۹۵ در جریان کشته شدن مصطفی بدرالدین معروف به «ذوالفقار»، آقای موسوی نیز یکی از اهداف اصلی بود.

«عملیات صحرای السویداء» از جمله عملیات‌های مهمی بود که باعث شد ارتش سوریه در مرداد سال ۱۳۹۶ تسلط کامل به مرزهای سوریه و اردن پیدا کند.
محمدعلی عطایی و پناه تقی‌زاده، کشته شده در سوریه۱۱ آذر ۱۴۰۲ - محله زینبیه دمشق
محله زینبیه واقع در جنوب شرقی دمشق به عنوان محل استقرار نیروهای سپاه پاسداران شناخته می‌شود، طی عملیاتی که هیچ‌گاه اعلام نشد چگونه بوده اما جمهوری اسلامی انگشت اتهام را به سوی اسرائیل گرفت، دو فرمانده سپاه به نام‌های پناه تقی‌زاده و محمدعلی عطایی شورچه کشته شدند.

سپاه پاسداران در بیانیه‌ای اعلام کرد این دو فرمانده نیروی قدس «حین انجام ماموریت مستشاری در جبهه مقاومت اسلامی سوریه توسط اسرائیل» کشته شدند.

بعدها دفاع پرس نوشت این دو فرمانده سپاه بر اثر برخورد سه موشک اسرائیل کشته شدند که «از بلندی‌های جولان به پایگاه‌های ارتش سوریه واقع در جنوب زینبیه دمشق» شلیک شدند.

کانال‌های نزدیک به سپاه پاسداران از پناه تقی‌زاده به عنوان «مهندس هوافضا» نام می‌برند.
داوود جعفری از فرماندهان کشته شده سپاه در سوریه۱ آذر ۱۴۰۱ - دمشق / مرز اسرائیل
داوود جعفری کادر نیروی هوافضای سپاه پاسداران بود. امیرعلی حاجی‌زاده فرمانده هوافضای سپاه، حسین سلامی، فرمانده کل سپاه و اسماعیل قاآنی، فرمانده سپاه قدس در مراسم تشییع جنازه او حضور داشتند.

خبرگزاری‌های ایران می‌گویند او بر اثر بمب کنار جاده‌ای اسرائیل در حومه دمشق، نزدیک فرودگاه بین‌المللی کشته شد.

خبرگزاری سوری «صوت العاصمه» در خبری اختصاصی به تاریخ ۹ ژانویه ۲۰۲۳ نوشت شش افسر اطلاعاتی سوری به اتهام دادن اطلاعات درباره داوود جعفری به دشمن بازداشت شدند. این خبرگزاری همچنین گفت برخلاف ادعای ایران داوود جعفری نه در نزدیکی فرودگاه بین‌المللی دمشق بلکه هنگام عملیات در نزدیکی مرز سوریه و اسرائیل کشته شد.

داود جعفری زمستان سال ۱۳۹۴ از نیروهای سپاه بود که ملوان‌های آمریکایی را در خلیج فارس به گروگان گرفتند و به همین خاطر از رهبر ایران نشان فتح دریافت کرد.

از داوود جعفری به عنوان جعبه سیاه شلیک پدافند موشکی سپاه پاسداران به هواپیمای مسافربری اوکراینی که به کشته شدن ۱۷۶ سرنشین آن انجامید یاد می‌شود.

او از جمله افرادی است که نقشش در ارتباط با عملکرد سامانه تور ام- ۱، در دادگاه جمهوری اسلامی درباره سرنگونی هواپیمای اوکراینی بارها مورد اشاره قرار گرفت. بر اساس اطلاعاتی که پیش‌تر به دست بی‌بی‌سی فارسی رسیده، سرهنگ سپاه داوود جعفری جانشین پدافند تهران بود و در جلسات دادگاه نظامی تهران، ستوان یکم پاسدار محمد مجید اسلام‌دوست، مسئول میز سامانه‌های پدافند تور ام-۱ در قرارگاه پدافند سپاه، شهادت داد که در شب واقعه فرماندهی منطقه و مسئولیت هدایت سامانه‌ها با داوود جعفری بوده است.

در دادگاه هواپیمای اوکراینی، داوود جعفری یکی از افرادی معرفی شد که با اعلام خبری غیرموثق مبنی بر حمله موشکی، نیروهای میدانی را برای شلیک به اهداف پرنده تحریک کرده است. در جایی حتی به داوود جعفری به عنوان یکی از «کلیدهای» وقایع آن شب اشاره می‌شود.
محمدعلی الله‌دادی٢٨ دی ١٣٩٣ - بلندی‌های جولان
گروهی از نیروهای حزب‌الله لبنان در اطراف شهر مزرعه الامل، در منطقه قنطریه در نزدیکی بلندی‌های جولان که در تصرف اسرائیل است، هدف حمله موشکی بالگرد اسرائیل قرار گرفتند و محمدعلی الله‌دادی، از اعضای ارشد شاخه قدس سپاه پاسداران به همراه چند نفر از نیروهای حزب‌الله لبنان کشته شدند.

محمدعلی الله‌دادی در دوران جنگ ایران و عراق در لشکر ۴۱ ثارالله به عضویت تیپ ادوات درآمد. او سپس مسئولیت فرماندهی تیپ ادوات لشکر ثارالله را برعهده گرفت.

پس از جنگ، در کارنامه الله‌دادی جانشینی تیپ ۳۸ ذوالفقار، فرماندهی تیپ ۲۰ رمضان در لشکر ۲۷ محمد رسول‌الله و فرماندهی سپاه الغدیر یزد وجود دارد.

این فرمانده سپاه از سال ۱۳۹۰ به عنوان مستشار نظامی برای کمک به دولت بشار اسد عازم سوریه شد.
حسن شاطری، معروف به رئیس ستاد بازسازی جنوب لبنان۲۴ بهمن ماه ۱۳۹۱ - مسیر دمشق به سوریه
سرتیپ حسن شاطری در حالی که می‌خواست از دمشق به بیروت برود کشته شد.

عنوان رسمی حسن شاطری، که با نام حسام خوشنویس نیز شناخته می‌شد، «رئیس ستاد بازسازی جنوب لبنان» بود. حسن شاطری روابط نزدیکی با حزب‌الله لبنان داشت و از او با عنوان «پل ارتباطی» جمهوری اسلامی با لبنان یاد می‌شد.

منابع ایرانی نخست گزارش دادند که حسن شاطری در شهر حلب و در کمین نیروهای مسلح مخالف بشار اسد کشته شد. اما بعد ارتش آزاد سوریه، که در آن مقطع یکی از عمده‌ترین نیروهای مخالف بشار اسد به حساب می‌آمد اعلام کرد حسن شاطری در حمله هوایی اسرائیل کشته شد.

گفته می‌شد که سرتیپ شاطری در دوران جنگ با عراق در زمینه مهندسی فعال بود. او پس از جنگ ٣٣ روزه اسرائیل و لبنان در سال ١٣٨۵ برای بازسازی مناطق جنوبی به لبنان رفته بود.

حسن شاطری در لیست تحریم‌های ایالات متحده آمریکا قرار داشت.
دیگر فرماندهان سپاه که در سوریه کشته شدند
تعداد فرماندهان و مستشاران سپاه که در سوریه کشته شده‌اند بسیار زیاد است. در روزهای گذشته برخی از رسانه‌های نزدیک به سپاه پاسداران لیست بلند بالایی منتشر کردند و خواستار انتقام شدند.

علاوه بر فرماندهان عالی‌رتبه سپاه که در حملات اسرائیل کشته‌ شدند، بسیاری نیز در نبرد با داعش یا دیگر گروه‌های مخالف رژیم بشار اسد کشته شدند.

در زیر اسامی تعدادی از فرماندهان عالی‌رتبه سپاه که در سوریه کشته شده‎‌اند، آمده است:

    حسین همدانی، ۱۶ مهر ١٣٩۴، حلب
    عبدالله اسکندری، خرداد ١٣٩٣، حلب
    اسماعیل حیدری، ٢٨ مرداد ١٣٩٢، حلب
    هادی کجباف، فرودین ۱۳۹۴، درعا
    فرشاد حسونی‌زاده، ۲۰ مهر ۱۳۹۴، قنطریه
    حمید مختاربند، مهر ۱۳۹۴، قنطریه
    سعید سیاح طاهری، ۲۳ دی ۱۳۹۴، خان طومان
    حسنعلی شمس‌آبادی، ۱۷ اسفند ۱۳۹۴، العیس
    غلامرضا رسایی، ۷ آبان ۱۳۹۵، حلب
    غلامعلی قلی‌زاده، دی ۱۳۹۵
    داریوش درستی، ۹ شهریور ۱۳۹۵، حماء
    مصطفی صدرزاده، ۱ آبان ۱۳۹۴، حلب
    احمد غلامی، ۲۱ شهریور ۱۳۹۵، حلب
    جان‌محمد علی‌پور، ۱۳ مرداد ۱۳۹۶، تدمر
    محرمعلی مرادخانی، ۱۶ آذر ۱۳۹۴، حمص
    جبار دریساوی، ۱۶ مهر ۱۳۹۳، حلب
    محمد جمالی پاقلعه، ۱۲ آبان ۱۳۹۲، دمشق
    حمید طباطبایی‌مهر، ۴ اسفند ۱۳۹۱، حلب
    امیررضا علیزاده، ۱ اریبهشت ۱۳۹۲، حلب
    دادالله شیبانی، ۲ تیر ۱۳۹۳
    محمدحسین عطری، ۱۴ خرداد ۱۳۹۲
    موسی کاظمی‌ دره‌بیدی، ۱ شهریور ۱۳۹۳