تتو اسلامی؛ نمایش ایمان در سرزمین ممنوعه‌ها

حاجی می‌گوید «علی همه چیز منه»، او برای نشان دادن ارادتش و اینکه دیگران این «مرام» او را بدانند، نام علی را در سمت راست گردن خود تتو کرده استایران وایر، عطا محامد

در قهوه‌خانه‌ای دود گرفته و کهنه، در میان جمعی از دوستان، با شور و حرارت از «حسین» می‌گوید. از اینکه چگونه در برابر ظلم سکوت نکرد. ماه محرم است و آن‌ها سیاه‌پوشیده‌اند و فریاد او را که می‌گوید «نباید در مقابل ظلم سکوت کرد»، تصدیق می‌کنند. در یکی از فریادهایش، گردنش را نشان می‌دهد و قسم می‌خورد؛ نام «علی» با خطی درشت روی گردنش نقش بسته است. او قسم می‌خورد که این ظلم پایدار نخواهد ماند.

دوستانش به او «حاجی» می‌گویند. حاجی که ریش نسبتا بلندی دارد، قبلا عضو بسیج بود، اما می‌گوید «من از آن‌ها بریدم.» حال گاهی مسجد می‌رود و گاه در یک قهوه‌خانه کوچک با دوستانش که برخی مداح هستند، می‌نشیند؛ با آن‌ها قلیان می‌کشد و به نظام جمهوری اسلامی فحش می‌دهد.

حاجی می‌گوید: «دین رو باید تو دلت زندگی کنی، ولی محرم فرصت خوبیه که بیای ۱۰ شب داد بزنی و به مردم بگی که آهای کجایید که این همه ظلم هست.»

او دوست دارد که زندگی روزمره انسان‌ها در یک نظامی که همه‌چیزش «علی‌وار» است، سپری شود. حاجی می‌گوید «علی همه چیز منه»، او برای نشان دادن ارادتش و اینکه دیگران این «مرام» او را بدانند، نام علی را در سمت راست گردن خود تتو کرده است.

حاجی میان حلقه دوستانش، تنها کسی نیست که بر بدنش تتو اسلامی دارد، خودش هم می‌گوید کم نیستند کسانی که نقش «اسامی متبرکه» روی بدن خود دارند، یا می‌خواهند بزنند.

***
تغییر جمعی و تتو
«مجیدرضا رهنورد» که با حکم دادگاه انقلاب مشهد و در جریان اعتراضات «زن، زندگی،‌آزادی» اعدام شد، با دست شکسته به محل اجرای حکم رفت. شکسته بودن دست او را زمانی دیدیم که ویدیویی از او در رسانه‌های وابسته جمهوری اسلامی منتشر شد، بسیاری معتقدند دست رهنورد در بازجویی‌ها توسط نیروهای امنیتی جمهوری اسلامی شکسته شده بود، چراکه بر روی دست چپش، نماد «شیر و خورشید» تتو شده بود.
بسیاری معتقدند دست رهنورد در بازجویی‌ها توسط نیروهای امنیتی جمهوری اسلامی شکسته شده بود، چراکه بر روی دست چپش، نماد «شیر و خورشید» تتو شده بودبه‌نظر‌می‌آید این گمانه‌زنی درست باشد، چراکه در جمهوری اسلامی کم نیستند کسانی که گفته‌اند به‌خاطر تتو خود، مورد آزار‌واذیت نیروهای انتظامی قرار گرفته و یا مورد تحقیر این نیروها واقع شده‌اند.

با‌این‌حال و علی‌رغم همه این ناملایمتی‌ها، گفته‌ها و شواهد نشان از آن دارد که تعداد کسانی که در ایران به‌دنبال تتو بر روی بدن خود هستند در حال افزایش است. حتی تحقیقاتی که بر روی خالکوبی در زندان‌های ایران هم انجام شده، نشان از آن دارد که خواست برای خالکوبی در داخل زندان‌های ایران نیز در حال افزایش است.

در میان گرایش روزافزون به تتو، می‌توان از افزایش تمایل به انجام تتوهای اسلامی نیز سخن گفت. این موضوع را تتوکارانی در شهرهای مختلف ایران که در این گزارش با آن‌ها مصاحبه شده است، تایید می‌کنند. آن‌ها می‌گویند در پنج سال گذشته، تعداد مراجعه‌کنندگان برای تتوهای اسلامی به‌طور قابل ملاحظه‌ای افزایش یافته است. این امر سبب شده تا برخی تتوکاران به‌دنبال گردآوری آلبومی از نمادهای مذهبی برای طرح‌های خود باشند. حتی برخی دیگر که خود تتوهای اسلامی انجام نمی‌دهند، از ظهور گروهی به نام «تتوکاران مذهبی» خبر می‌دهند.

افزایش میزان کسانی که علاقه‌مند به زدن تتوی اسلامی هستند، تنها در ایران نیست، بلکه این ترند در سایر کشورهای اسلامی نیز رو به افزایش است. اگرچه آماری از این افزایش وجود ندارد و افراد به‌صورت شهودی از این افزایش‌ها خبر می‌دهند، برخی نیز به‌دنبال فهم چرایی این اتفاق هستند.

«جانسون دوگان» که به مطالعه تتو در افغانستان پرداخته، معتقد است خالکوبی‌های اسلامی به فرد اجازه می‌دهد بدن خود را بازیابی کند، دوستی‌ها را پاسداری کند، یا رابطه‌ با خدا و تعهد به او را عمیق‌تر کند. در عین حال مسلمانان توسط تتو، بدن خود را واسطه‌ای برای کسب شفا می‌کنند.
اسلام و خالکوبیدر

آیت‌الله «علی خامنه‌ای» در پاسخ به یکی از استفتائات می‌گوید «خالکوبی حرام نیست. به‌شرط آنکه ترویج فرهنگ غیراسلامی نشود. وضو و غسل آن هم صحیح است»قرآن هیچ آیه‌ای درباره خوبی یا بدی تتو وجود ندارد، اما دو نگره کلی در جهان اسلام در مورد تتو به وجود آمده است. برخی به‌ویژه در جهان سنی، معتقدند که تتو حرام است، آن‌ها دلیل خود را حدیثی در «بخاری» می‌دانند که می‌گوید، پیامبر زنانی که خالکوبی می‌کنند و کسانی که به‌دنبال خالکوبی هستند را لعن کرده است (لَعَنَ َالوَاشِمَةَ وَالمُستَوشِمَةَ) و دلیل آن در حدیث، تغییری دانسته شده است که تتو در آفرینش ایجاد می‌کند.

این نگاه در میان کشورهای اسلامی سنی مذهب قوت بسیار دارد. برخی تحقیقات نشان از آن دارند که این منع مذهبی مثلا در کشوری مانند اندونزی، باعث رواج تتو زیرزمینی شده است.

اما در مقابل در میان مجتهدین شیعه، چنین نگاهی جریان ندارد. بلکه عموم فقه‌های شیعه، عمل خالکوبی را جایز دانسته‌اند. حتی آیت‌الله «علی خامنه‌ای» در پاسخ به یکی از استفتائات می‌گوید «خالکوبی حرام نیست. به‌شرط آنکه ترویج فرهنگ غیراسلامی نشود. وضو و غسل آن هم صحیح است»؛ اما با‌این‌حال، برخی از فقه‌ها معتقدند تتو یا خالکوبی اسامی مقدس اهل بیت، حرام است.
تتو در گیرودار قوانین و شریعت
از نظر قوانین ایران تتو جرم نیست، اما آنچه می‌توان تتو را در زمره امور غیرقانونی قرار دهد، امکان هنجار شکنی آن است. یعنی اگر افراد تتویی در بدن خود انجام دهند که ازنظر قانون‌گذار خلاف عرف یا تشویق به فعل حرامی را در بر داشته باشد، مجری قانون می‌تواند آن را عملی مجرمانه قلمداد کند.

در اینجا قانون‌گذار استناد به ماده ۶۳۸ قانون مجازات اسلامی می‌کند که در آن آمده است: «هرکس علنا در انظار و اماکن عمومی و معابر تظاهر به عمل حرامی نماید، علاوه‌بر کیفر عمل، به حبس از ده روز تا دو ماه یا تا (۷۴)‌ ضربه شلاق محکوم می‌گردد و در‌صورتی‌که مرتکب عملی شود که نفس آن عمل دارای کیفر نمی‌باشد ولی عفت عمومی را جریحه‌دار نماید، فقط به حبس از ده روز تا دو ماه یا تا (۷۴) ضربه شلاق محکوم خواهد شد.»

با‌این‌وجود در سال ۱۳۹۷، «علی سلمان‌نژاد»، رییس اتاق اصناف و صنف آرایشگاه‌های مردانه، تتوکاری را غیرقانونی دانست. به‌واسطه این نگاه است که بسیاری این عمل را به‌صورت رسمی انجام نمی‌دهند؛ اگر هم انجام دهند، در خانه و بدون مجوز است و به صنف و اتاق اصناف ربطی ندارد.

وقتی وضعیت قانونی و شرعی تتو در ایران را کنار یکدیگر قرار می‌دهیم، می‌توان گفت تتوکاری در یک وضعیت برزخی قرار دارد. می‌تواند قانونی تلقی نشود، اما ازنظر شرع مجاز است. به‌خاطر همین هم اداره اماکن به‌صورت جدی کاری با تتوکارها ندارد، اما از سوی دیگر، آن‌ها کار خود را علنی انجام نمی‌دهند. یکی از تتوکارها می‌گوید: «ما کارمون زیرپله‌ای هست دیگه، اونا هم می‌دونن، هروقت هم بخوان میان و یه گیری می‌دن، ما هم یه شیتیلی می‌دیم و کارمون رو ادامه می‌دیم.»
تتو از جنگجویان شیعه، تا مومنان ایران

در جنگ سوریه، گزارش‌هایی از وجود تتو عدد ۳۱۳ بر روی بدن بسیاری از سربازان شیعه منتشر شد. با تتو کردن این عدد بر بدنشان، این سربازان خود را یکی از ۳۱۳ یار امام زمان می‌دانستند و عقیده خود مبنی‌بر اینکه در راه امام زمان می‌جنگند را، نشان می‌دادندتتو اسلامی تنها در میان شیعیان ایران نیست که رواج یافته، بلکه شاید حتی در میان شیعیان کشورهای عرب‌زبان گسترده هم باشد. در آغازین روزهای ورود آمریکا به عراق، این مساله از سوی رسانه‌های آمریکایی مورد توجه قرار گرفته بود. بعدتر در جنگ سوریه، گزارش‌هایی از وجود تتو عدد ۳۱۳ بر روی بدن بسیاری از سربازان شیعه منتشر شد. با تتو کردن این عدد بر بدنشان، این سربازان خود را یکی از ۳۱۳ یار امام زمان می‌دانستند و عقیده خود مبنی‌بر اینکه در راه امام زمان می‌جنگند را، نشان می‌دادند.

این نوع تتوها را می‌توان در میان سربازان «جبهه مقاومت»، از بغداد تا بیروت دید. اگرچه «می دودین»، گزارشگر سایت «قنطره» عنوان می‌کند که جنگ یکی از اصلی‌ترین تم‌های نقش‌ونگارهای خالکوبی در عراق است و حتی برخی چهره شهدا را بر بدن خود خالکوبی می‌کنند، اما در ایران کمتر می‌توان ردپایی از تصاویر شهدا بر بدن یافت. با‌این‌حال، برخی از ایرانیان تصویر حضرت علی را بر پشت خود خالکوبی می‌کنند؛ ولی به‌نظر نمی‌رسد که تعداد چنین افرادی زیاد باشد.

سجاد، یکی از تتوکاران تهران می‌گوید: «اینایی که تتوی مذهبی می‌زنن مینیمال کار می‌کنن. اسم تک کلمه‌ای میزنن، علی و حسین بیشتر. یه عده‌شون هم پنجه میزنن رو بازوشون.»

با این گفته می‌توان عنوان کرد که شاید تتو اسلامی در ایران، نقش یادآوری و زنده نگه‌داشتن خاطره برای افراد را ندارد، بلکه امور انتطاعی‌تر یا کلمات و مفاهیم نقش پررنگ‌تری در ذهن این افراد دارد. این در‌حالی‌ست که تتو کردن چهره شهید بر بدن، عملا زنده نگه‌داشتن یاد یک فرد است.

نکته تمایز دیگر میان شیعیان ایران و کشورهای عربی در زمینه تتو، می‌تواند محل تتو باشد. در میان شیعیان خارج از ایران، گزارش‌ها نشان می‌دهد که کسانی که بر بدن خود تتو زده‌اند، محدودیت چندانی برای خود قائل نشده و نقش تتوی اسلامی را بر نواحی مختلف بدن خود زده‌اند، اما چنان که سجاد می‌گوید، ایرانی‌ها برای این نوع تتو‌ها، ساعد، بازو و گردن را ترجیح می‌دهند. او همچنین تاکید می‌کند: «برخی می‌خواهند این تتوها دیده شود و برخی می‌خواهند که پنهان بماند، خیلی بستگی به شخصیت و خانوادشون داره.»
نشان دادن تتو یا نمایش ایمان

در‌حالی‌که بیشتر دوستداران اهل بیت که نام آن‌ها را بر روی بدن خود خالکوبی کرده‌اند، می‌خواهند به‌نوعی خالکوبی خود را به نمایش بگذارند، اما به‌نظر می‌رسد که نظام سیاسی موجود چندان علاقه‌ای ندارد که این نقش‌ونگار به نمایش درآید. به‌جز آنکه اکثر خبرگزاری‌های ایران چنین طرح‌هایی را به‌ندرت نشان می‌دهند، صداوسیما جمهوری اسلامی نیز، بدن‌های خالکوبی شده را نمایش نمی‌دهد.

بارها مقام‌های مختلف جمهوری اسلامی به‌ویژه در میادین ورزشی، از ورزشکاران مختلف خواسته‌اند تا روی خالکوبی هایشان را در مسابقات رسمی بپوشانند.

با‌این‌حال در کشورهای عربی، شیعیان چندان با چنین محدودیتی مواجه نیستند. دودین معتقد است که در جهان شیعه عرب‌زبان، تتو نمادی از ایمان است. به‌نظر می‌رسد که برای ایرانیانی که تتو اسلامی می‌زنند نیز، چنین باشد.

فراوانی نام‌های علی و حسین و یا نمادهایی که یادآور این دو است، مانند شمشیر ذوالفقار، کوزه شکسته، نماد خمسه یا پنجه که ازنظر شیعیان نماد دست بریده حضرت عباس را دارد، می‌تواند نمودی از ایمان این افراد باشد.

اما با‌این‌حال افرادی که برای انجام این تتو دو دل هستند، کم نیستند. تتوکاران خاطرات زیادی از کسانی دارند که برای زدن تتو اسلامی سراغشان آمده، اما با صحبت و دیدن تصاویر و همچنین در نظر گرفتن جایگاه تتو در میان مردم، از انجام آن منصرف شده‌اند. اگرچه برخی گزارش‌ها می‌گویند قبح خالکوبی کردن و پنهان کردن آن میان مردم شکسته است، اما به‌نظر می‌رسد در میان گروه‌های مذهبی، هنوز فشار اجتماعی برای نپذیرفتن تتو بالاست.

در این رابطه «حاجی» می‌گوید: «با پدرم سر تتو حرفم شد، تا چند ماه وقتی خانواده مهمانی می‌رفت، من خانه می‌ماندم، حتی مجبورم کردند که در محله با شال‌گردن راه برم.» اما او در‌عین‌حال می‌گوید که من تتو را در گردنم، هم برای نمایش به دیگران زده‌ بودم و هم اینکه «مسیر زندگیم مشخص باشد.»  

جدا از نگاهی که در جامعه به تتو وجود دارد، تتوکاران معتقد هستند که تتو فارغ از اسلامی بودن و نبودن آن، به برخی از افراد کمک می‌کند.

«کاوه» می‌گوید: «به ما میگن خلاف‌کار؛ این درست نیست. در ایران ابعاد مختلف تتو به‌خاطر نگاه بدی که نسبت به اون وجود دارد دیده نمی‌شه. تتو بیشتر برای زیبایه. یه جورایی برای پوشوندن برخی از چیزهایی که مردم از بدنشون ناراضین. یکی دستش قطع میشه، یکی ماه گرفتگی تو بدنش داره، همه این آدم‌ها با تتو کردن حس بهتری پیدا می‌کنن.»

با وجود آنکه می‌توان از افزایش علاقه به تتو اسلامی سخن گفت، هم پژوهش‌های جهان عرب، هم گفت‌وگوهایی که در ایران شکل گرفته، نشان از آن دارد که بسیاری از کسانی که به‌دنبال زدن تتوی اسلامی بوده‌اند، به سمت تصویر کردن کلمه «الله» روی بدن خود کمتر رفته‌اند، به‌نظر می‌رسد باید این کلمه را فعلا نوعی تابو یا حرمت تتو اسلامی دانست.