غلامرضا قاسمی؛ ماجرای عجیب خلبان هواپیمای «مرموز» در آرژانتین

بی بی سی: آمریکا یک هواپیمای باربری بوئینگ ۳۰۰-۷۴۷ را مصادره کرده که می‌گوید ونزوئلا از هواپیمایی ماهان ایران خریده بود. آمریکا می‌گوید انتقال این هواپیما از هواپیمایی ماهان به شرکت ونزوئلایی امتراسور ناقض تحریم‌هایش بوده است. به گفته وزارت دادگستری آمریکا، این هواپیما دوشنبه (۱۲ فوریه، ۲۰۲۴) در فلوریدا فرود آمده است و به‌زودی اوراق خواهد شد. ناصر کنعانی، سخنگوی وزارت خارجه ایران، مصادره این هواپیما را محکوم کرده و آن را نقض قوانین بین‌المللی خوانده است. این هواپیما و سرنشینانش ماجرایی عجیب داشتند.

مطلب زیر ۲۷ خرداد ۱۴۰۱ (۱۷ ژوئن ۲۰۲۲ (در سایت بی‌سی‌سی فارسی منتشر شد که اکنون بازنشر می‌شود:
خط

    نام: غلامرضا قاسمی
    متولد: ۱۳۳۷ در تهران
    شغل: خلبان باتجربه و مدیر عامل و عضو هیات مدیره شرکت هواپیمایی فارس ایر قشم
    محل اقامت فعلی: هتلی در پایتخت آرژانتین. پلیس به این هتل یورش برده است.
عکس گذرنامه غلامرضا قاسمی که رسانه‌های آرژانتین از جمله clarin.com منتشر کرده‌اندچه اتفاقی افتاد؟
پلیس آرژانتین دو روز قبل، ۲۵ خرداد، به هتل محل اقامت کاپیتان قاسمی و چهار همراه ایرانی‌اش یورش برد. به گفته یک ساکن هتل مدت زیادی صداهای بلند و فریاد پلیس، پلیس، و کسانی که به زبان خارجی حرف می زدند، به گوش رسیده. وسایل الکترونیک این افراد توقیف شده است. آنها نه بازداشت شده‌اند نه به چیزی متهمند ولی فعلا نمی‌توانند از آرژانتین خارج شوند.

این پنج ایرانی از ده روز پیش در آرژانتین گیر افتاده‌اند. وکیل‌شان یکشنبه وارد عمل شد ولی قاضی درخواستش را رد کرد ولی به آنها اجازه پانزده روز اقامت داد. توقیف گذرنامه‌شان دو نوبت سه روز تمدید شده است. به این ترتیب او و همراهانش یعنی ۱۴ ونزوئلایی و چهار ایرانی دیگر نمی‌توانند از آرژانتین خارج شوند.

چرا او در آرژانتین است؟
غلامرضا قاسمی خلبان هواپیمایی متعلق به شرکت هوایی امتراسور است؛ شعبه باری شرکت هواپیمایی ملی ونزوئلا، کانویاسا. ماهان ایر ایران می‌گوید یک سال پیش این بوئینگ ۷۴۷-۳۰۰ام را به این شرکت فروخته است. یک ایرباس هم که ظاهرا ماهان ایر به کانویاسا فروخته، دو روز پیش اولین پروازش را از تهران به جزیره مارگریتا انجام داد که حامل «گردشگران» و «تاثیرگذاران (اینفلوئنسرها)» بود.
ماجرا چیست؟
دوشنبه ۱۶ خرداد (همه زمان‌ها به وقت محلی)

بوئینگ ۷۴۷ شرکت امتراسور از مکزیک به مقصد بوئنوس آیرس از طریق کاراکاس پرواز می‌کند. هواپیما صبح به علت مه به جای بوئنوس آیرس در شهر کوردوبا، در شمال غرب بوئنوس آیرس، به زمین می‌نشیند تا بعد به پایتخت برود که می‌رود. ظاهرا تا اینجا این هواپیما توجه خاصی را برنینگیخته بود بجز علاقمندان هواپیما و پرواز که توجهشان به اولین فرود یک بوئینگ ۷۴۷ در این فرودگاه بعد از هفت سال جلب شده بود. مه باعث شده بود هواپیماهایی که معمولا در فرودگاه کوردوبا به زمین نمی‌نشینند به آنجا هدایت شوند. در بین این هواپیماهای متفاوت، یکی از پهن‌پیکرترین هواپیماهای مسافربری دنیا، که حالا به باری تبدیل شده، خودنمایی می‌کرد. بعد از چند ساعت توقف، این هواپیما در پروازی ۵۵ دقیقه‌ای به فرودگاه بین‌المللی اِسِی‌سا، بزرگترین فرودگاه آرژانتین در بوئنوس آیرس می‌رود.‌

در بازرسی‌ها از محموله یا سرنشینان و مدارک مشکلی پیدا نمی‌شود. همه چیز مرتب است و هواپیما قرار است فردای آن روز پرواز کند. نوزده سرنشین هواپیما شب را در شعبه یک هتل زنجیره‌ای معروف می‌مانند.
هواپیما در فرودگاه کوردوبا
سه‌شنبه ۱۷ خرداد:

همه سوار هواپیما می‌شوند. اروگوئه، اما، مجوز عبور از فضای هوایی‌اش و سوخت‌گیری را نمی‌دهد. هواپیما بنزین کافی ندارد و پرواز به روز بعد موکول می‌شود و ۱۹ سرنشین دوباره در همان هتل می‌خوابند.‌

چهارشنبه ۱۸ خرداد:

گویا تلاش برای عبور از حریم هوایی پاراگوئه بی‌نتیجه می‌ماند در حالی‌که کمتر از یک ماه پیش چنین اجازه‌ای داده شده بود. هواپیما از بوئنوس آیرس پرواز می‌کند، به قولی به طرف کاراکاس برای سوخت‌گیری اما چون اروگوئه باز هم اجازه ورود به حریمش را نمی‌دهد دوباره به فرودگاه بین‌المللی اِسِیس‌سا برمی‌گردد. مسیر عجیبی که این هواپیما در این پرواز ۴۱ دقیقه‌ای طی می‌کند، از جمله بیست دقیقه چرخیدن بر بالای منطقه لاپلاتا، و اینکه اروگوئه مجوز نمی‌دهد، توجه پلیس امنیت هوایی آرژانتین را جلب می‌کند. دیدن بوئینگ ۷۴۷ در پرواز این روزها اتفاق نادری است چه رسد به اینکه چنین نمایش هوایی‌ای هم اجرا کند. معلوم نیست چرا هواپیما برگشت.
هتل محل اقامت پنج ایرانی در بوئنوس آیرسبعد چه شد؟
پلیس امنیت فرودگاه به سراغ هواپیما رفت و مدتی سرنشینانش را نگه داشت. بعد از حدود هفت ساعت مشخصات تمام سرنشینان مستند می‌شود، کمی بعد از ده شب به وقت محلی. شب از نیمه می‌گذرد و اوایل بامداد نهادهای امنیتی گزارش واقعه را دریافت می‌کنند. کاپیتان قاسمی و همراهانش هم به هتل قبلی برمی‌گردند. هنوز اوضاع آرام به نظر می‌رسد و امید است که روز بعد این «سوء تفاهم» برطرف ‌شود.

پنج‌شنبه ۱۹ خرداد

آنها هتلشان را عوض می‌کنند. ونزوئلایی‌ها گذرنامه‌هایشان را پس می‌گیرند چون به دلیل عضویت ونزوئلا در پیمان منطقه‌ای آمریکای جنوبی برای ورود به آرژانتین به ویزا نیاز ندارند. گذرنامه ایرانی‌ها را پس نمی‌دهند اما به آنها می‌گویند اگر بلیت یک هواپیمای مسافری را تهیه کنند، هنگام خروج گذرنامه‌هایشان فورا به آنها برگردانده می‌شود و بی‌قیدوشرط آزادند که هر جا خواستند بروند، اما هواپیما فعلا باید بماند.

جمعه ۲۰ خرداد:

به هر دلیل آنها نمی‌روند. اما حرف و حدیث‌ها شروع شده و خراردو میلمن، نماینده یکی از احزاب مخالف در مجلس آرژانتین، در توئیتی درباره «رفتار غیرعادی» این هواپیما پرسید چرا با فرستنده-گیرنده (کورسپوندر) خاموش از کوردوبا به بوئنوس آیرس و به اصطلاح با چراغ خاموش در فضای هوایی آرژانتین پرواز کرده است. توجه رسانه‌ها هم جلب می‌شود و قصور و بی‌خبری نهادهای امنیتی مطرح می‌شود.

دولت و نهادهای دیگر ناچار به اقدام و واکنش می‌شوند. دولت از اینکه همه چیز کاملا بررسی شده و هیچ موردی پیدا نشده به سمت اینکه «تحقیق بیشتری می‌کنیم» حرکت می‌کند. بعد می‌گویند شمار خدمه کمتر از تعداد واقعی آنها اعلام شده بوده است. آقای میلمن بعنوان نماینده مجلس به رسانه‌ها کمک می‌کند با استفاده از قانون آزادی اطلاعات مدارکی به دست آورند. خود رسانه‌ها هم شروع به انتشار اطلاعات بیشتری می‌کنند.

شکایتی رسمی از نهادهای امنیتی و گمرکی آرژانتین به دادستانی تحویل می‌شود و آقای میلمن و یک نماینده دیگر، یک ائتلاف سیاسی (همه باهم برای تغییر) و اتحادیه نمایندگی اسرائیلی‌های آرژانتین پیگیر آن می‌شوند.
موضوع شکایت چه بود؟
اینکه چرا این همه علائم هشدار نادیده گرفته شده، «نقض مقررات»، خاموش بودن فرستنده-گیرنده، شمار غیرعادی تعداد خدمه برای یک پرواز باری، تعلق هواپیما به ماهان ایر که وابسته به نیروی قدس سپاه پاسداران دانسته می‌شود، تحریم بودن شرکت هوایی ملی ونزوئلا و مشخصا از احمد وحیدی (وزیر کشور در دولت ابراهیم رئیسی) نام برده می‌شود که به عنوان «مغز متفکر» انفجار سال ۱۹۹۴ در مرکز یهودیان در آرژانتین در فهرست تحت تعقیب پلیس بین‌الملل است و از فرماندهان نیروی قدس سپاه بوده است.

شاکیان به این نکته اشاره می‌کنند که مشکل در محموله نیست، در خود هواپیما و سرنشینانش است.

احمد وحیدی (شاهچراغی) وقتی وزیر دفاع ایران بودیکشنبه ۲۲ خرداد:

موضوع به دعوای سیاسی حاد بین دولت و احزاب مخالف در آرژانتین تبدیل می‌شود. رسانه‌ها از سردرگمی و اخبار اندک و متناقض و شفاف نبودن نهادهای رسمی شکایت می‌کنند اما اطلاعات بیشتری منتشر می‌شود.

دیمین پَچر در روزنامه سراسری عبری زبان اسرائیل، هیوم، عکس سه نفر از ایرانیان را منتشر می‌کند.
عکسی که روزنامه «هیوم اسرائیل» از غلامرضا قاسمی منتشر کرددوشنبه ۲۳ خرداد:

رسانه‌های آرژانتین نام هر پنج ایرانی را فاش می‌کنند. سروصداها بالا می‌گیرد و هیاهو به اوج می‌رسد. آقای میلمن بسیار فعال است و می‌گوید هواپیما پیش از مکزیک از بلاروس پرواز کرده و با ورود به فضای هوایی لهستان، شناسه‌هایش را تغییر داده است. دیگر نمی‌شد با چراغ خاموش حرکت کرد.
کاپیتان غلامرضا قاسمی کیست؟
وقتی توجه مقام‌های امنیتی آرژانتین به ارتباط (به دو روایت: سابق یا فعلی) هواپیما با ماهان ایر جلب شد طبیعتا یک نام بیشتر به قول خودشان «جالب» بود: خلبان هواپیما، که هم‌نام مدیر عامل شرکت فارس ایر قشم است.

این دو نام تا همین چند سال پیش جز برای اهل فن شناخته شده نبودند. نام اول وقتی مطرح شد که دفتر اموال خارجی وزارت دارایی آمریکا چهارم بهمن ۱۳۹۷ تحریم‌هایی جدید اعلام کرد. بجز لشکرهای «فاطمیون (افغان‌ها) و زینبیون (پاکستانی‌ها)» که در استخدام نیروی قدس سپاه بودند و در سوریه می‌جنگیدند، فارس ایر قشم هم تحریم شد چون «متعلق به و در اداره ماهان ایر» است که در فعالیت‌های نیروی قدس «نقش اساسی» بازی می‌کند. دو بوئینگ این شرکت هم تحریم شد (نه بویینگ فعلی) اما از فردی در این باره نام برده نشد.
وزارت دارایی آمریکا در باره فارس قشم ایر چه گفت؟
به گفته آمریکا، این شرکت ابتدا بین ۲۰۰۶ تا ۲۰۱۳ تجاری بوده، بعد فعالیتش متوقف و از سال ۲۰۱۷ از سر گرفته می‌شود و مرتب به دمشق پرواز می‌کند و پول و سلاح می‌برد و تمام رده‌های مدیریتی‌اش افراد ماهان ایر هستند.

هر چند با جستجو می‌شد به نام مدیران ارشد این شرکت رسید اما نام غلامرضا قاسمی را چند ماه بعد آمدنیوز مطرح کرد که نوشت پس از تحریم، مدیر عامل ماهان ایر که «از یاران نزدیک قاسم سلیمانی» است، «با هم‌فکری حمیدرضا پهلوانی و غلامرضا قاسمی (طراح و مغز متفکر ارسال مهمات به کشورهای در حال جنگ)، شرکت ورشکسته‌ هواپیمایی فارس ایر قشم را با دو فروند هواپیمای ۷۴۷ باری تجهیز کردند. این هواپیماها پوشش خوبی بودند که با همکاری جمبوجت‌های بازسازی شده ارتش، کار انتقال بار و مهمات را به کشورهای هدف انجام دهند.»

به گزارش آمدنیوز، «شرکت فارس ایر قشم که زیر مجموعه هواپیمایی ماهان و دفتر فعلی آن در پشت برج ماهان مستقر است، به‌ صورت آزمایشی با مسئولیت حمیدرضا پهلوانی (رئیس هیئت مدیره) و غلامرضا قاسمی، مستقیما عملیات ارسال مهمات را به همراه عده‌ای از پرسنل بازنشسته نیروی هوایی سپاه کنترل می‌کند».
رسانه‌های آرژانتین چه می‌گویند؟
رسانه‌های آرژانتین هم درباره غلامرضا قاسمی تحقیقات خود را کرده‌اند. وزیر اطلاعات و امنیت آرژانتین هم حرف‌هایی زده است: خلبان ممکن است «از بستگان وزیر کشور ایران باشد که نامش با یکی از اعضای سپاه پاسداران شباهت دارد و از مدیران یک شرکت مرتبط با نیروی قدس است.»

رئیس سازمان اطلاعات پاراگوئه روز جمعه گفت غلامرضا قاسمی، از خدمه هواپیمای توقیف شده ونزوئلایی در بوینس‌آیرس، عضو نیروی قدس سپاه پاسداران است.

«اگر از من بپرسید آیا او همان فرد است یا نه، نمی‌دانم. اسمش تطبیق می‌کند. بقیه تحلیلی است که ما و اداره اتباع خارجی (وابسته به وزارت کشور) با هم انجام می‌دهیم و البته پلیس امنیتی فرودگاه هم همین کار را می‌کند.»

درز این نکته که اداره اتباع خارجی فردی را که در آرژانتین است ده سال جوانتر از مدیرعامل فارس ایر قشم یافته، باعث سروصدای بیشتری شد هرچند که اصالت گذرنامه تایید شد. آیا او را با هم‌فامیلی‌اش، مدیرعامل قشم ایر که شش سال جوانتر است، اشتباه گرفتند؟ قشم ایر و فارس ایر قشم دو شرکت مختلفند.

در واقع نهادهای امنیتی آرژانتین هم در حال تحقیق و درخواست اطلاعات درباره کاپیتان قاسمی هستند.

به گزارش رسانه‌های آرژانتین، او قبلا مدیرعامل نفت ایر بوده که بعد به هواپیمایی کارون تغییر نام داده است. از یک گزارش اطلاعاتی پاراگوئه نقل شد که او «مدیرعامل ماهان است و برادر شهید.» مورد اول نمی‌تواند درست باشد (مگر اینکه اعلام‌نشده باشد). در مورد دوم نمی‌توان اظهار نظری کرد.
عکسی که خبرگزاری شانا در اردیبهشت 95 از «خلبان غلامرضا قاسمی مدیر عامل و عضو هیئت مدیره شرکت هواپیمایی نفت ایران» منتشر کردماجرای پاراگوئه چیست؟
غیر از ایران، آرژانتین و ونزوئلا، پاراگوئه هم از این ماجرا مصون نمانده و فعلا دو مقام مسئول که به این هواپیما مجوز فرود داده‌اند برکنار شده‌اند. وزیر کشورشان گفته بایست بهتر از این عمل می‌شده است.

قضیه این است که این هواپیما ۲۳ اردیبهشت امسال در فرودگاه خوآرانی نزدیک شهر اِسته پاراگوئه فرود می‌آید. فرودگاه در منطقه موسوم به «مثلث مرزی»، بین پاراگوئه، آرژانتین و برزیل واقع است. اینجا به خصوص از نظر فعالیت حزب‌الله لبنان منطقه «پرخطر» تلقی می‌شود و از سال ۲۰۰۶ در فهرست تحریم آمریکاست. پاراگوئه جمعیت قابل توجه عرب‌ از جمله لبنانی‌تبار دارد.

هواپیما هفتاد تن سیگارت مارک ایبیسا بار می‌زند به ارزش ۷۷۵ هزار دلار. سه روز بعد به جزیره اروبا می‌رود. رئیس سازمان هواپیمایی پاراگوئه گفت تعداد خدمه زیادتر از معمول بوده که شش یا هفت نفر است، ۱۱ ونزوئلایی و هفت ایرانی، اما "ما نمی‌توانیم مداخله کنیم، آنها خودشان را خدمه پرواز اعلام می‌کنند و دلایل خودشان را می‌آورند".

با این حال او تاکید کرد که آنها فقط از فرودگاه به هتل رفته‌اند.
تعداد زیاد خدمه شاید وقتی به این ابهام اضافه شد که هفتاد تن سیگار برای جزیره کوچک تقریبا ۱۲۰ هزار نفری کارائیب کمی زیاد به نظر می‌رسد. این‌ها پاراگوئه را به فکر تحقیق انداخت، حال یا بقولی در بدو ورود یا بعد از خروج. تایید شده که آمریکا به آنها گفته که «همه خدمه یا بعضی از آنها به نیروی قدس مرتبطند.»

گویا خریدار و فروشنده سیگارها دو شرکت بوده‌اند در نهایت متعلق به یک گروه تجاری که رئیس جمهور سابق پاراگوئه از مالکان آنهاست. تخلفی متوجه آنها نیست فقط ظاهرا برای حمل بارشان انتخابی نامناسب کرده بودند هرچند که هواپیما مجوزهای ترابری تجاری را داشته است.

آیا ونزوئلایی مهمی در هواپیما بوده؟
به گزارش رسانه‌های آرژانتین، کورنلیو آنتونیو تروخیلو کَندور، از افسران نظامی بود که در کودتای ناموفق سال۱۹۹۲ شرکت داشت. چاوز آن موقع در زندان بود، هشت ماه قبل تلاشش برای کودتا و به قدرت رساندن رافائل کالدرا شکست خورده بود. این دو کودتای ناموفق کارلوس آندرس پرس را سرنگون نکردند اما نام چاوز را بسیار سرزبان‌ها انداختند. کارلوس پرس دو سال بعد انتخابات را به کالدرا باخت و او هم چاوز را آزاد کرد. چاوز پنج سال بعد انتخابات را برد و رئیس جمهور شد.

تروخیلو کندور در دوران چاوز ترقی کرد و به درجه سرهنگ دومی رسید. در سال ۲۰۰۶ مدیرکل امنیت هوایی ونزوئلا شد. این خلبان که تجربه بیش از ۱۶ هزار ساعت پرواز دارد، تا پارسال مدیر عملیات کانویاسا، هواپیمایی ملی ونزوئلا بود.
چه خواهد شد؟
تحولات شاید به هر سو برود. بعید نیست ایرانی‌ها به تهران برگردند و ونزوئلایی‌ها با هواپیمایشان به کاراکاس. اما احتمالا از این به بعد شانس کاپیتان غلامرضا قاسمی و همراهانش و این هواپیمای ۳۶ ساله که از آخرین هواپیماهای فعال از این نوع در دنیاست، برای سفرهایی از این دست خیلی کمتر می‌شود.