نتیجه یک تحقیق: رقابت بر سر تسلط بر بنادر رو به افزایش است

تصویری از بندر جیبوتی در خلیج عدندویچه وله: رقابت برای تسلط بر تاسیسات بندری در سال‌های اخیر ابعاد گسترده‌ای پیدا کرده است. بنا بر یک تحقیق تازه بنادر به "گوهر پنهان زنجیره تامین بین‌المللی" بدل شده‌اند. ایران از این روند برکنار مانده است.

سرمایه‌گذاران بین‌المللی درسال‌های اخیر بیش از پیش بر تصاحب، تملک و اجاره تاسیسات بندری و پایانه‌های بار و کالا در نقاط ساحلی دنیا متمرکز شده‌اند. تحقیقات یک شرکت مشاوره‌ای و ارزیاب اقتصادی به نام PricewaterhouseCoopers (PwC) حکایت از آن دارد که از سال ۲۰۱۵ به این سو خرید و فروش تأسیسات و زیرساخت‌ها و پایانه‌های بندری به شدت افزایش یافته است.
تعداد بالای معاملات ادامه دارد
بنا بر تحقیق PwC این خرید و فروش مجموعا بر ۱۰۰ میلیارد دلار آمریکا بالغ شده است. سال ۲۰۲۳ البته میزان معاملات در این عرصه با رقم ۴.۲ میلیارد دلار از دو سال قبل‌تر با ارقامی معادل ۱۵.۳ و ۱۱.۷ به میزان چشمگیری کمتر بوده است، ولی تعداد معاملات در سال گذشته که بر ۱۷ مورد بالغ می‌شود همچنان از بالابودن فعالیت‌های خرید و فروش در این عرصه حکایت دارد.

یک نتیجه قابل اعتنای دیگر این تحقیق، انتقال توجه به بنادر آسیا و اقیانوسیه است. تحقیق می‌گوید: «در فاصله سال‌های ۲۰۱۵ تا ۲۰۲۳، ۱۸۴ مورد از معاملات در گستره تاسیسات و ساختارهای بندری بر سر بنادر آسیا و اقیانوسیه انجام شده است.»

اهمیت یافتن چندین بندر در خلیج فارس و دریای عمان نیز جزیی از این روند است؛ روندی که به نظر می‌رسد حاشیه شمالی خلیج فارس (ایران) به سبب بحران در مناسبات بین‌المللی‌اش کم و بیش از آن برکنار مانده است.

مطابق شاخص عملکرد بنادر جهانی که از طرف بانک جهانی و gmicpp منتشر می‌شود چهار بندر در جنوب خلیج فارس در بین پنج بندر با بهترین عملکرد در سال ۲۰۲۱ در سطح جهانی بوده‌اند.

سهم ایران از تجارت بین‌الملل طی نزدیک به ۵۰ سال گذشته سیر نزولی داشته و از ۱.۱ درصد در سال ۱۹۷۴ به ۲۴‌صدم درصد در سال ۲۰۲۲ رسیده است. این در حالی است که امارات به‌تنهایی به‌عنوان یک هاب تجاری در سال ۲۰۲۲ معادل ۱۰۲۴ میلیارد دلار مبادلات تجاری با جهان داشته است.

هم‌زمان جمعیت پنج کشور جنوبی خلیج فارس و استان‌های ساحلی عربستان در ۵۰ سال گذشته بین هفت تا ۳۳ برابر افزایش یافته و به حدود ۳۳ میلیون نفر رسیده است. این در حالی است کرانه‌‌های ایرانی بسیار عقب مانده‌اند و جمعیت شهرهای ساحلی از حدود ۳.۵ میلیون نفر تجاوز نمی‌کند.
بندر قشم در خلیج فارس؛ سهم ایران از تجارت بین‌الملل طی نزدیک به ۵۰ سال گذشته از ۱.۱ درصد به ۲۴‌صدم درصد در سال ۲۰۲۲ رسیده است.افزایش وزن و اهمیت بنادر آفریقایی
گزارش تحقیقی تازه در ادامه بر افزایش اهمیت و وزن بنادر آفریقایی در حلقه تامین بین‌المللی متمرکز شده است: «در این منطقه رقابتی سنگین بر سر تصاحب و تملک و اجاره تاسیسات و ساختارهای بندری در جریان است». در حالی که چین به ادامه پروژه "راه ابریشم جدید" و نیز سرمایه‌گذاری‌های راهبردی در آفریقا ادامه می‌دهد، اتحادیه اروپا هم سرمایه‌گذاری در ساختارهای آفریقایی را به جریان انداخته تا موقعیت خود را در رقابت‌های بین‌المللی حفظ کند.

به گزارش سایت شبکه اول تلویزیون آلمان (تاگس شاو) آندره وورتمن، یک کارشناس  PwC با استناد به نتیجه تحقیق گفته است که "راه‌ها و مسیرهای دریایی در حال تغییر و جابه‌جایی‌اند. آسیا و آفریقا روز به روز اهمیت بیشتری می‌یابند، در حالی که مسیرها به سوی اروپا ممکن است اهمیت خود را از دست بدهند". او هشدار داده است که در رقابت بر سر زیرساخت‌های کلیدی، اتحادیه اروپا باید هشیار باشد، چرا که "اولویت‌ها و ملاحظات و منافع در نظام حمل و نقل دریایی در حال تغییر است و بازیگران اصلی این عرصه قسما منافع متفاوتی را دنبال می‌کنند".
اروپا در میان اهمیت و بی‌اهمیت شدن
وورتمن اما اذعان دارد که بنادری از اروپا همچنان جذابیت و اهمیت بالایی خواهند داشت که این امر از جمله خود را در شراکت اخیر شرکت بزرگ بین‌المللی کشتیرانی MSC در ساختار عملیاتی بندر هامبورگ در آلمان نشان می‌دهد. به این ترتیب بندر هامبورگ از این پس توسط شهر هامبورگ به عنوان سهام‌دار اصلی و شرکت MSC  مشترکا اداره خواهد شد.

تابستان سال پیش تلاش و تمایل یک شرکت چینی به نام کوسکو (COSCO) برای کسب بخشی از سهام‌ تاسیسات بندری هامبورگ بحث و جدل‌های زیادی در آلمان برانگیخت. کوسکو ابتدا خواهان خرید ۳۵ درصد سهام تاسیسات این بندر بود، اما با توجه به حساسیت و مخالفت شماری از وزارتخانه‌های آلمان که نسبت به تصاحب رشته‌های کلیدی اقتصاد از سوی کشورهای خارجی، به خصوص چین، دغدغه و نگرانی داشتند نهایتا دولت فدرال با فروش ۲۵ درصد سهام هامبورگ به شرکت چینی موافقت کرد تا این شرکت در تصمیم‌گیری‌ها با آرای خود وزن سنگینی پیدا نکند. کوسکو در ازای پرداخت ۴۲ میلیون یورو به این سهام ۲۵ درصدی دست یافت.

بندر هامبورگ قرار است به ترمینال ارجح در نقل و انتقالات دریایی کوسکو بدل شود و نقشی محوری در حمل و نقل کالا میان آسیا و اروپا بازی کند.

چین در حال حاضر هم بزرگترین طرف تجاری بندر هامبورگ است. ۳۰ درصد از بار کشتی‌ها در این بندر یا به چین می‌روند یا از این کشور می‌آیند.