حمله ایران به پاکستان؛ قمار طراحانی که ممکن است نتیجه دلخواه را به بار نیاورد

حمله «موشکی و پهپادی» ایران به هدفی در داخل پاکستان که شب گذشته (سه‌شنبه ۱۶ ژانویه/۲۶ دی) صورت گرفت، شاید بیش از حمله موشکی ایران به اهدافی در اربیل در عراق و ادلب در سوریه قابل تامل باشد.

حمله ایران به اهدافی در خاک عراق به ویژه در «اقلیم کردستان» این کشور که ایران می‌گوید گروه‌های کرد مخالف ایران را در خود «پناه داده» است - اظهاراتی که مقامات دولت مرکزی عراق و همچنین کردستان این کشور به شدت رد می‌کنند - در موارد متعددی چه به صورت حملات پهپادی و یا توپخانه‌‌ای و یا موشکی و شاید با همین شدت، پیشتر نیز صورت گرفته است.

ایران همچنین در مواردی و شاید در مقایسه با حملات انجام شده به عراق به تعداد بسیار کمتر، اهدافی در داخل سوریه را مورد حمله موشکی قرار داده است. اگرچه باید گفت که عمق حمله اخیر ایران به سوریه که در ادلب بود از اهمیت بسیار زیادی در خصوص قدرت و برد موشکی ایران برخوردار است.

اما حمله ایران به هدفی در داخل خاک پاکستان بدین صورت و فرم و به ویژه با توجه به زمان آن بسیار کم‌سابقه است. به گفته مقام‌های محلی، حمله موشکی و پهپادی ایران به منطقه «سبزکوه» در نزدیکی شهر پنجگور در بلوچستان پاکستان بوده است؛ منطقه‌ای که صعب‌العبور است. گزارش‌هایی از اینکه ایران در گذشته مناطق مختلفی را در نواحی پنجگور و کچ هدف قرار داده منتشرشده است اما نحوه، فرم، شدت و زمان آن کاملا متفاوت بوده است و در مواردی شاید اصلا رسانه‌ای نیز نشده باشد.
دو کشور «برادر»نورعلی شوشتری، جانشین فرمانده نیروی زمینی سپاه پاسداران و فرمانده قرارگاه قدس، که در سال ۱۳۸۸ کشته شدروابط ایران و پاکستان همیشه با فراز و نشیب‌هایی همراه بوده است؛ اگرچه شاید بشود گفت که از سال ۲۰۲۱ به بعد این روابط در بهترین سطح خود قرار دارد. در این فراز و نشیب‌ها، در مواردی تنش‌ها که گهگاه در سطح داخلی پاکستان به درگیری بین گروه‌های سنی و شیعه منجر شده، باعث تلفاتی شده است از جمله کشته‌شدن صادق گنجی، «نماینده فرهنگی» ایران در لاهور در سال ۱۳۶۹، و یا کشته شدن ابوالحسن جعفری، کارمند کنسولگری ایران در پیشاور در آبان ۱۳۸۸.

در مواردی نیز حملات گروه‌های مخالف دولت ایران در منطقه سیستان و بلوچستان صدمات زیادی به نیروهای ایرانی زده است و تعداد زیادی از نیروها و سربازان ایرانی در جریان این حملات کشته و مجروح شده‌اند.

از جمله این موارد شاید بشود به کشته‌شدن تعدادی از فرماندهان ارشد سپاه پاسداران در یک حمله انتحاری که جندالله مسئولیت آن را پذیرفت، اشاره کرد. این حمله در منطقه «پیشین» - در حد فاصل شهرستان‌های سرباز و چابهار در جنوب سیستان و بلوچستان - در مهر سال ۱۳۸۸ رخ داد.

نورعلی شوشتری، جانشین فرمانده نیروی زمینی سپاه پاسداران و فرمانده قرارگاه قدس، و رجب‌علی محمدزاده، فرمانده سپاه استان سیستان و بلوچستان، از جمله قربانیان این حمله بودند. فرمانده سپاه ایرانشهر، فرمانده سپاه سرباز و فرمانده تیپ امیرالمومنین نیز از جمله کشته‌شدگان این حمله انتحاری اعلام شدند.

در همه این حملات و موارد مشابه از جمله گروگانگیری تعدادی از سربازان ایرانی در خرداد ۱۳۸۷ در پاسگاه نیروی انتظامی در بخش سراوان، واقع در مرز ایران و پاکستان در استان سیستان و بلوچستان، مقامات ایرانی از پاکستان خواستند که «همکاری» کند و رهبران این گروه‌های مخالف دولت ایران را که به گفته آنها در خاک پاکستان پناه می‌گیرند را تحویل ایران دهد. مقامات ایرانی حتی در مواردی آشکارا اعلام کردند که اگر پاکستان توانایی چنین کاری را ندارد ایران خود ممکن است دست به اقدام بزند.

پاکستان البته وجود هرگونه پناهگاه مخالفان دولت ایران در خاک خود را رد کرده است و نادرست می‌خواند.

این حوادث به ویژه حتی حمله منطقه پیشین و کشته‌شدن سرتیپ شوشتری و یا گروگانگیری سربازان ایرانی که بعدها گزارش‌هایی از کشته‌شدن آنها به دست گروگانگیرها منتشر شد، باعث واکنشی مشابه حمله سه‌شنبه شب ایران به هدفی در «سبزکوه» نشد.

در همه این موارد دو کشور از ایجاد کمیته‌های مشتر ک مرزی سخن گفتند اما از جزییات و یا نحوه فعالیت آنها هیچگاه به طور رسمی گزارشی منتشر نشد.

ایران و پاکستان علیرغم این مشکلات بسیار به یکدیگر نزدیک هستند و علیرغم اختلاف نظرهایی در مورد مثلا افغانستان و یا روابط اسلام‌آباد با واشنگتن که از جمله باعث توقف انتقال گاز ایران به پاکستان موسوم به «خط لوله صلح» شد، همدیگر را کشور «برادر و دوست» می‌خوانند. از همین جهت است که حمله ایران به خاک پاکستان آن هم در شرایط کنونی و حین گرمی روابط بین دو طرف، سوالات زیادی را مطرح ‌می‌کند.
حمله‌ در زمانی قابل تاملحمله موشکی و پهپادی ایران در داخل خاک پاکستان امروز در حالی صورت گرفت که وزیر خارجه ایران در حاشیه اجلاس داووس در سوئیس با نخست‌وزیر موقت پاکستان دیدار کردایران و پاکستان هر دو در منطقه بلوچستان خود مشکلاتی دارند و مخالفان دولت مرکزی این دو کشور، البته به دلایل مختلف، در این دو منطقه فعال هستند. هر دو کشور در مرز خود با افغانستان که اکنون در دست حکومت طالبان است مشکلاتی داشته‌اند و دارند. ایران همچنین در مرزهای غربی خود با مشکلات زیادی مواجه است و پاکستان نیز در مرز شرقی خود با هند مشکلات مشابهی دارد.

به نظر می‌رسد که نگاه استراتژیک دو کشور این بوده است که علیرغم همه تنش‌های مرزی در منطقه سیستان و بلوچستان، اما با توجه به مشکلات فراتر و شاید مهمتری که در دیگر مرزهای خود دارند، دست‌کم از ایجاد تنش بسیار بالا در مرزهای مشترک خودداری کنند و مسایل را علیرغم اهمیت آن از طرق دیگر حل و فصل کنند. شاید همین دیدگاه بوده است که در سال‌های اخیر و علیرغم مثال‌های تنش‌زای اشاره شده در بالا، هیچگاه به اقدام مشابه آنچه که شب سه‌شنبه رخ داد، نکشیده است.

از این رو است که حمله ایران به خاک پاکستان اهمیت پیدا می‌کند. این اهمیت حتی دوچندان می‌شود وقتی آن را در چارچوب این نکته نگاه کنیم که حمله ایران به پاکستان زمانی اتفاق افتاد که مقامات دو کشور در حال گفتگو و دیدار بوده‌اند.
آصف درانی و حسن کاظمی قمییک روز پیش از این حمله بود که حسن کاظمی قمی، نماینده ویژه رئیس‌جمهور ایران و سفیر این کشور برای افغانستان، در پی یک سفر رسمی به پاکستان با مقامات رسمی دیدار کرده بود. دو طرف بر سر طرح ایجاد یک «گروه تماس منطقه‌ای» برای بحث روی برقراری صلح و ثبات در افغانستان توافق کردند.

همچنین و همزمان با انتشار اخبار مرتبط با «حمله موشکی به جیش‌العدل در داخل خاک پاکستان» در رسانه‌های ایران، حسین امیرعبداللهیان، وزیر خارجه این کشور، با انور کاکر، نخست‌وزیر موقت پاکستان، در اروپا در حال ملاقات بود.

این دیدار در سوئیس، همزمان با آغاز اجلاس اقتصادی داووس در این کشور، صورت گرفته بود.

به گزارش خبرگزاری ایسنا، آقای امیرعبداللهیان در این دیدار «موضوع مبارزه با تروریسم را از موضوعات‌ مهم مورد توجه دو کشور دانست و بر لزوم پیگیری اجرای تفاهمات گذشته دو کشور در این زمینه تاکید کرد».

براساس این گزارش، نخست‌وزیر پاکستان با اشاره به اینکه کشورش و ایران با چالش‌های مشترکی در منطقه مواجه هستند «بر لزوم تلاش و همکاری مشترک دو کشور برای محدود کردن تهدیدات تروریستی تاکید کرد».

در همین حال خبرگزاری دولت ایران، ایرنا، شب گذشته از برگزاری مانور مشترک نیروی دریایی این کشور با پاکستان خبر داد.

با توجه به همه این موارد بسیار سخت است که بتوان دلایل اصلی این حمله را مشخصا تفسیر کرد؛ حمله‌ای که منجر به تنش دپپلماتیک شدیدی با پاکستان شده است.

اما شاید بتوان گفت که شاید مجموعه فعالیت گروه‌های مخالف دولت ایران در مناطق سیستان و بلوچستان و انفجار انتحاری اخیر در کرمان که باعث کشته‌شدن تعداد زیادی شد، می‌تواند از جمله دلایل این حمله بوده باشد. اگرچه داعش مسئولیت این حمله را پذیرفته است اما ایران اسرائیل را عامل اصلی پشت این حملات می‌داند که به گفته برخی از مقامات ایران در مرزهای این کشور فعال هستند.

وزارت اطلاعات ایران درباره یکی از افرادی که مسئول حمله کرمان خوانده، گفته است که او «در تاریخ ۲۸ آذرماه گذشته همراه با یک زن و یک کودک "برای تأمین پوشش"، به‌صورت غیرمجاز و توسط قاچاق‌برهای محلی، از مرزهای جنوب شرقی وارد کشور شده است، به استان کرمان منتقل و در خانه‌ای اجاره‌ای در حومه‌ شهر کرمان مستقر می‌شود.»

استقرار در مناطق مرزی ایران وظیفه فرماندهی مرزبانی وابسته به فرماندهی انتظامی جمهوری اسلامی (نیروی انتظامی سابق) است. با این حال از سال ۱۳۹۳ مسئولیت امنیت ۳۰۰ کیلومتر از حساس‌ترین نوار مرزی ایران در استان سیستان و بلوچستان به «قرارگاه قدس» نیروی زمینی سپاه پاسداران واگذار شده است. این نوار، شامل بخشی از منطقه می‌شود که در آن مرزهای ایران، پاکستان و افغانستان به هم می‌پیوندند.

از سویی حمله به پاکستان را می‌توان تاحدی در این رابطه تفسیر کرد که شاید برای طراحان آن بیشتر مصرف داخلی آن اهمیت داشته باشد.

از سوی دیگر، همزمانی این حمله به نوعی با حملات ایران به عراق و سوریه مهم است. به عبارتی تلاش تهران و نیروهای مسلح آن به ویژه سپاه پاسداران برای نشان دادن آنچه «اقتدار» خود می‌خوانند و اینکه تهران توانایی اقداماتی این چنینی را دارد و تبعات آن را هم خواهد پذیرفت.

البته نوع حملات و «نقض هوایی» کشورهایی از قبیل پاکستان، عراق و البته سوریه که ایران خود را نزدیک به آنها می‌داند، علیرغم پیام‌هایی که مقامات نظامی ایران فکر می‌کنند با این حملات آنها را مشخص و منتقل کرده‌اند، ممکن است تنش‌ها و مشکلات زیادی را برای ایران و نقش آن در منطقه ایجاد کند. ایران به ویژه از سوی غرب به فعالیت‌های «بی‌ثبات کننده» در منطقه متهم است.

این حملات و به ویژه حمله به پاکستان، که به عبارتی ایجاد تنشی تازه و بالقوه دردسرساز است، قماری است که ممکن است نتایج آن ضرورتا آنچه که مد نظر طراحان این حملات بوده است را بوجود نیاورد؛ و به عبارتی، هم در چارچوب فعالیت‌های ایران در منطقه و هم در حوزه دیپلماتیک، مشکلات عمیقی برای تهران ایجاد کند که رهایی از آنها به سادگی ممکن نباشد.