امارات متحده عربی جایگاه فعالان اقتصادی و آی‌تی ایرانی را «به روس‌ها فروخت»

بی بی سی، علی رمضانیان(روزنامه‌نگار اقتصادی):
رییس مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست جمهوری ایران اخیرا گفته «ریشه مهاجرت در این کشور، مشکلات اقتصادی نیست، بلکه مردم مهاجرت می‌کنند تا در ایران نباشند». این سخنان با واکنش‌های منفی همراه شده و حتی معاون علمی ریاست جمهوری دولت سیزدهم هم بعد از آن، گفت که با پول نمی‌توانیم نخبگان را نگهداریم.

مخالفان دیدگاه رییس مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست جمهوری می‌گویند درست است که شرایط اجتماعی و سیاسی سبب مهاجرت گسترده ایرانی‌ها شده، ولی مسائل اقتصادی هم از دلایل اصلی مهاجرت است. به همین دلیل از کادر درمان گرفته تا قنادان، نجاران و حتی کارگر ساده هم به کشورهای همسایه مهاجرت می‌کنند.

در حقیقت، نبودن در ایران و کوچ اقتصادی و تکنولوژی، معنای متفاوتی دارند. آنهایی که در کسب و کارهای خاص، استارتاپ و آی‌تی فعال هستند، به دلیل مشکلات پایه‌ای در ایران، ترجیح می‌دهند از ایران خارج شوند، ولی تصمیم ندارند ارتباط کاری خود با ایران را قطع کنند. برای همین ترجیح می‌دهند که در یکی از کشورهای همسایه ساکن شوند. تا هم به بازار ایران دسترسی داشته باشند و هم بتوانند از فضای باز کشورهای همسایه بهره ببرند. برای بسیاری از این افراد، امارات متحده عربی بهترین گزینه است.

پیوند بین ایرانی‌ها و امارتی‌ها بسیار قدیمی است. سایت انتخاب سال ۱۴۰۱ در یک گزارش میدانی نوشت بخش بزرگی از پلیس امارات با لهجه لاری متعلق به استان فارس صحبت می‌کنند. همچنین قسمت مهمی از بازار خرده فروشی این کشور هم از قدیم در دست ایرانی‌ها بوده‌است.

با وجود این ارتباط نزدیک، در سال‌های اخیر، شرایط حضور ایرانی‌ها در امارات با افت و خیزهایی همراه بود. اوج چالش ایرانی‌ها در سال ۱۳۹۲ بود.

خبرگزاری ایسنا در آن زمان گزارش کرد: «وزارت امنیت امارات با تماس تلفنی با تعدادی از ایرانیان از آنان می‌خواهد که با در دست داشتن گذرنامه به اداره امنیت این کشور مراجعه کنند. بعد از مراجعه این افراد گذرنامه آنان توقیف و اقامت آنان نیز لغو شد. یک فرصت دو هفته‌ای یا یک ماه به آنان داده شد تا از امارات خارج شوند. حتی ۵۰۰ نفر که ۲۵ سال در این کشور اقامت داشتند را هم اخراج کردند.»

نشریه تجارت فردا هم در همان سال گزارش کرد: «۴۰۰۰ شرکت در امارات فعال هستند که ۳۰۰ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری در این کشور انجام داده‌اند. بعد از این چالش، ایرانی‌ها بخش بزرگی از سرمایه خود را از امارات خارج کردند. علت اصلی این مشکلات برای ایرانیان، تحریم‌های امریکا و بالاگرفتن تنش ایران و امارات متحده عربی، پیرامون جزایر سه گانه ایران بود.»

البته در سال‌های اخیر شرایط ایرانی‌ها کمی بهتر از قبل شده است. در سال ۱۳۹۹ وزارت خارجه ایران جمعیت ایرانی در کشور امارات متحده عربی را ۳۷۵ هزار نفر اعلام کرد. بر اساس آخرین آمار دولت در سال ۱۴۰۱، تعداد ایرانیان مقیم این کشور ۴۸۰ هزار نفر، معادل ۴.۷۶ درصد از کل جمعیت این کشور بود که در برخی مواقع تا ۵.۵ درصد افزایش پیدا می‌کند. بنابراین جمعیت ایرانی‌ها ظرف دوسال رشدی حدود۳۰ درصدی داشت.

با وجود این افزایش ۳۰ درصد جمعیت ایرانی‌ها در امارات، در ماه‌های اخیر و بعد از شروع جنگ اوکراین، مجددا شرایط برای ایرانی‌ها کمی سخت‌تر شده و شواهدی وجود دارد که روس‌ها جایگاه‌ ایرانی‌ها را پر می‌کنند. بنابراین مشاغل ضعیف‌تری به ایرانی‌ها سپرده شده و اماراتی‌ها هم تلاش می‌کنند تا جایگاه مهمتری به روس‌ها بدهند.
بچه یتیمی که کسی گردن نمی‌گیرد؛ حتی سفارت ایرانامارات متحده عربی اصلی‌ترین صادرکننده کالا به ایران در ۹ ماهه نخست سال ۱۴۰۲ بودبا تمام مشکلاتی که ممکن است هر از چندگاهی بین ایران و امارات رخ دهد، رقم تجارت ایران و امارات رقم بالایی است.

از طرف دیگر با نگاه به تراز تجاری منفی ۱۰میلیارد دلاری ایران مشخص می‌شود که مسیر اصلی واردات کالا به ایران، کشورامارات است و بسته شدن این مسیر، یعنی بسته شدن شریان حیاتی ایران.

امارات متحده عربی اصلی‌ترین صادرکننده کالا به ایران در ۹ ماهه نخست سال ۱۴۰۲ بود. در این دوره، رقم تجارت ایران و امارات متحده عربی حدود ۲۰ میلیارد دلار بود که شامل ۱۵ میلیارد دلار واردات کالا به ایران و ۴ میلیارد و ۷۰۰ میلیون دلار صادرات به این کشور بود. بنابراین مسیر اقتصادی امارات یک شریان حیاتی برای ایران است و بخش بزرگی از این صادرات و واردات از طریق بخش خصوصی انجام شده، با این وجود، فعالان اقتصادی ایرانی می‌گویند که دولت ایران کمترین حمایت را از فعالان اقتصادی دارد.

یکی از اعضای اتاق بازرگانی ایران و امارات معتقد است که فعالان اقتصادی ایرانی از هر جهتی تحت فشار قرار دارند. هم در ایران و هم در کشورهای مقیم با چالش‌های زیادی همراه هستند. این فعالان شبیه بچه یتیمی هستند که هیچ کس آن‌ها را گردن نمی‌گیرد. صرافی‌های دولتی ایرانی به بازرگانان ایرانی اجحاف می کنند. حتی سفارت جمهوری اسلامی ایران در امارات هم کار خاصی برای آنها انجام نمی‌دهد. علاوه بر همه اینها، بانک مرکزی هم با تصمیم‌های خلق‌الساعه، نفس فعالان اقتصادی و صادر و واردکننده را بریده‌است.

او در گفت‌و گو با بی‌بی‌سی فارسی گفت: «کشورهای عربی و به خصوص امارات، تمرکز خود را بر توسعه اقتصادی گذاشتند. اتاق اقتصاد دیجیتال دبی نقشی محوری در دستیابی به اهداف استراتژی اقتصاد دیجیتال امارات ایفا می‌کند. پیش‌بینی‌ها می‌گوید که اقتصاد دیجیتال ملی احتمالا به ارزش بیش از ۱۴۰ میلیارد دلار در سال ۲۰۳۱ برسد. که با برنامه‌های این اتاق برای جذب ۳۰۰ استارت‌آپ دیجیتال به دبی تا سال ۲۰۲۴ تقویت می‌شود. اتاق اقتصاد دیجیتال دبی ۶۹ شرکت فناوری نوظهور را در نیمه اول سال ۲۰۲۳ جذب کرد.»

«براساس همین سیاست‌ها، همیشه از فعالان اقتصادی و استارتاپ‌های ایرانی استقبال خوبی می‌کردند، ولی بعد از جنگ روسیه و اوکراین جایگاه ایرانی‌ها را پایین‌تر از بقیه دیده‌ است تاجایی که امتیاز‌هایی که قبلا به ایرانی‌ها می داد را کمتر کرده و با قوانین سخت‌گیرانه‌تری با ایرانی‌ها برخورد می‌کند. حال با عملکرد بد دولت و بانک مرکزی ایران، تصور کنید که چه فشاری بر فعالان اقتصادی ایرانی تحمیل می‌شود. از طرف دیگر، در ماه‌های اخیر، برخی از بانک‌های خصوصی اماراتی بخاطر مسائل سیاسی و حقوقی از ایرانی‌ها هزینه‌های بیشتری دریافت می‌کنند و در برخی از مواقع حتی رفتارهای غیرحرفه‌ای انجام می دهند که به ضرر ایرانی‌هاست.»

این عضو اتاق بازرگانی ایران و امارات با اشاره به آب‌دیده شدن ایرانی‌ها تاکید دارد: «برخی از فعالان اقتصادی و فناوری ایرانی در امارات می گویند فقط اگر حساب بانکی ما با مشکلاتی روبه رو نشود و حداقل امکانات را داشته باشیم به کارخودمان ادامه می‌دهیم، چون فضای کسب و کار در ایران بسیار بد است. از طرف دیگر برخی از تولید کننده‌های ایرانی برای صادرات به امارات می‌روند و شریک اماراتی یا هندی پیدا می‌کنند تا بتوانند کالای تولیدی ایران را به دیگر کشورها صادر کنند. چون اگر ۴۰ درصد نهایی تولید یک کالا مانند بسته بندی، در داخل خاک امارات انجام شود، کالا به اسم کشور امارات صادر شده و مشکلات تحریمی ایران را نخواهد داشت.»
خرید پاسپورت کشورهای دیگر برای فعالیت در اماراتیک کارشناس حوزه آی‌تی می‌گوید به دلایل سیاسی و تحریم، پاسپورت ایرانی در امارات اعتبار کمی دارد و برای کارهای اقتصادی مناسب نیستفعالیت در امارات برای بسیاری از فعالان حوزه آی‌تی مهم است و آنها تلاش می‌کنند تا به اشکال مختلف در این کشور فعالیت کنند و از فضایی که این کشور برای رشد استارتاپ‌ها و فعالان آی‌تی ایجاد کرده، بهره ببرند. ولی پاسپورت ایرانی دارای جایگاهی نیست که بتوان با آن با همه طرف‌های تجاری در امارات و دنیا کار کرد.

صدرا مخملی فعال حوزه آی تی ساکن امارات با تایید فشار به ایرانی‌ها بعد از جنگ اوکراین به بی‌بی‌سی فارسی گفت: «جایگاه ایرانی‌ها بعد از حضور گسترده روس‌ها ضعیف‌تر از قبل شده است. بسیاری از مشاغلی که قبلا در دست ایرانی‌ها بود را اماراتی‌ها به روس‌ها سپرده و ایرانی‌ها را حذف می‌کنند. آنها می‌گویند که روس‌ها دارای امکانات مالی و تخصصی بالاتری نسبت به ایرانی‌ها هستند و کمتر با مشکلات تحریم مواجه شدند.»

آقای مخملی ادامه می‌دهد: «از طرف دیگر به دلایل سیاسی و تحریم، پاسپورت ایرانی در امارات اعتبار کمی دارد و برای کارهای اقتصادی مناسب نیست. بر همین اساس ایرانی‌ها تلاش می‌کنند که پاسپورت کشورهای دیگری مانند دومینکا را بخرند، ولی این اقدام هم اعتبار چندانی به ایرانی‌ها نداد؛ چرا که در فضای کسب و کار برای کسی پوشیده نیست که این گذرنامه قابل خریداری است. البته ایرانی‌های دارای پاسپورت کشورهای بزرگ غربی در امارات راحت‌تر فعالیت می‌کنند. این مساله به معنی توهین آمیز بودن رفتار آنها نیست بلکه مساله سخت گیری‌های بیشتر در فعالیت کسب و کار است.»

به گفته این فعال استارتاپی، اغلب ایرانی‌هایی که در حوزه سخت افزاری در امارات فعال هستند ارتباط تناتنگی با ایران داشتند، ولی در ماه‌های اخیر به دلیل مشکلات اقتصادی و پایین آمدن قدرت خرید مردم ایران، ارتباط تجاری با ایران کم و کمتر شده و این افراد دنبال بازار جدیدی غیر از ایران می‌گردند.