«شب مهتاب» شام نوبل؛ دلیل خشم و حمله کاربران چیست؟

بی بی سی، فرن تقی زاده:

پیام نرگس محمدی در مراسم جایزه صلح نوبل واکنش‌های مثبت زیادی به همراه داشت، اما حاشیه‌های مراسم در شبکه‌های اجتماعی بحث‌های گسترده‌ای را رقم زد.

نرگس محمدی دومین زن ایرانی است که برنده نوبل صلح شده است. او در زندان اوین است و جایزه اش را فرزندان دوقلویش کیانا و علی همراه با پدرشان تقی رحمانی در نروژ دریافت کردند. نرگس محمدی در پیامی که از زندان به مراسم نوبل صلح فرستاده بود گفت که این مراسم به جنبش زن زندگی آزادی کمک خواهد کرد و از زنانی یاد کرد که نام و نشانی ندارند و در سرکوب بی‌امان مقاومت را زندگی کرده‌اند. او خود را «زن مقاومی» نامید که در پشت میله‌های زندان است و برای رفع «ستم، ‌سرکوب و استبداد» به پا خاسته است. او همچنین تاثیر این جایزه را بر «جنبش اخیر ایرانیان برای صلح و آزادی و دموکراسی» بیش از مبارزه و قدرت فردی خود دانست.

اما حاشیه‌های مراسم نوبل و بحث‌ها و سوال‌های شکل گرفته در این رابطه خیلی زود در شبکه‌های اجتماعی بر اصل موضوع سایه انداخت و به بحث اصلی تبدیل شد.
شام رسمی و همخوانی سه زن هنرمند
بسیاری از مهمانان ایرانی دعوت شده به مراسم اهدای جایزه صلح نوبل، با ترانه مرغ سحر مژگان شجریان اشک ریختند، پیام نرگس محمدی را شنیدند و در مراسم شام رسمی شرکت کردند.

در بخشی از این مراسم گلشیفته فراهانی به همراه مژگان شجریان و مهسا وحدت به یاد نرگس محمدی و هم‌بندان او در زندان اوین تصنیف «امشب، شب مهتابه» اثر علی‌اکبر شیدا را همخوانی کردند و بعضی از مهمانان هم با آن دم گرفتند.

«رقص و آواز» یکی از اشاره‌های بریت رایس اندرسن، رییس کمیته نوبل صلح، بود که گفته بود نرگس محمدی در زندان هم بر یکی از اولین حقوق زنان، یعنی حق مالکیت بر بدن تاکید دارد و رقص و آواز هم بخشی از این مبارزه‌اش است.

بعضی از کاربران شبکه‌های اجتماعی این سخنان را نپسندیدند و از شکستن جو رسمی مراسم و ربط دادنش به «تابو شکن» بودن ایرانیان به‌شدت انتقاد کردند.

گلشیفته فراهانی، مهسا وحدت و مژگان شجریان در جریان ضیافت رسمی شام اعطای نوبل صلح به یاد نرگس محمدی و همبندیانش در زندان اوین ترانه «امشب، شب مهتابه» را همخوانی کردند.

خانم فراهانی در سخنانی خطاب به شاه و ملکه نروژ و حضار گفت که می‌داند رعایت آداب و پروتکل‌ها در این ضیافت چه… pic.twitter.com/1NBoTgKqm5

— BBC NEWS فارسی (@bbcpersian) December 10, 2023

گلشیفته فراهانی در گفتگویی با بهمن کلباسی بعد از مراسم اهدای جایزه نوبل صلح گفت: ما تا زنده هستیم برای آزادی می‌جنگیم و نکات منفی روی ما تاثیر نخواهد گذاشت.

مژگان شجریان هم در گفتگو با برنامه شصت دقیقه بی‌بی‌سی فارسی پس از اتمام مراسم صلح نوبل گفت «مدافع حقوق بشر بودن خانم محمدی برای من ارزشمند است. ما اگر می‌خواهیم تغییر ایجاد کنیم باید به عقاید یکدیگر احترام بگذاریم و با هر شیوه و عقیده‌ای باید همه با هم همراه شوند.»

با این حال، طیف منتقدان گسترده بوده است؛ از خانواده‌های کشته‌شدگان اعتراضات ایران گرفته تا چهره‌های مستقل. اما به نظر می‌آید بیشتر انتقادها از طرف کاربرانی است که ظاهرا طرفدار سلطنت هستند.
«شکستن قواعد» یا «تمسخر عزا»یاسمین پهلوی پیش از مراسم اهدای جایزه نوبل هم انتقادات و سوالاتی در مورد نرگس محمدی مطرح کرده بودیاسمین پهلوی، همسر شاهزاده رضا پهلوی، فرزند آخرین شاه ایران، با انتشار عکسی از نوید افکاری در استوری اینستاگرامش به انگلیسی نوشت «پیش از اعدام دست‌ها و پاهایش را شکستند. آنها نمی‌خواستند او بعد از مرگ هم برقصد.» زمانی که این استوری منتشر شد برداشت بسیاری از کاربران این بود که یاسمین پهلوی به حاشیه مراسم نوبل و رقصیدن انتقاد دارد.

انتقادها به نرگس محمدی البته به قبل از مراسم جایزه برمی‌گردد. زمانی که مصاحبه آنجلینا جولی با نرگس محمدی در مجله تایم چاپ شد.

یاسمین پهلوی آن زمان نوشت: چطور امکان دارد که کسی از زندان نتواند با بچه‌هایش در تماس باشد اما به آنجلینا جولی مصاحبه بدهد؟ این انتقاد با پاسخ تقی رحمانی در چند توییت روبرو شد.

آقای رحمانی نوشت «برای گوش شنوا مصاحبه‌ها غیر مستقیم است مانند دیگر مصاحبه و نوشته‌های نرگس نام افراد برای تلفن کردن زندانی از سوی زندانبان ثبت می‌شود. نام علی و کیانا میان نام ها نیست، چون نزد من هستند. یکبار دایرک کردیم برای صحبت با بچه‌ها ، اما با تهدید قطع تماس دائمی دایرک کننده، امکان منتفی شد».

آن زمان ضیا نبوی،‌ فعال سیاسی و زندانی سیاسی سابق در شبکه اجتماعی ایکس نوشت که «هیچ پیامی نیست که یک زندانی نتواند از بند عمومی زندان به بیرون منتقل کند؛ این‌ را هر کس که اندک تجربه‌ نزدیکی از زندان داشته باشد می‌داند. آنچه که اما زندانی را غالباً در چنین کاری مردد می‌کند هزینه‌های چنین کاری است. پرونده جدید، بازجویی دوباره، حکم سنگین‌تر، زندان طولانی‌تر...».

اما بتدریج دامنه واکنش‌ها به حاشیه مراسم نوبل صلح گسترده‌تر شد تا جایی که خانواده‌ شماری از کشته‌های اعتراضات سراسری ایران، در اعتراض به سخنان برخی از شرکت کنندگان در مراسم جایزه نوبل صلح، متنی منتشر کردند. در این متن، آنها از صحبت‌هایی که در حاشیه این مراسم مطرح شد، انتقاد کردند. امضاکنندگان این بیانیه گفته‌اند که شرکت‌کنندگان در این مراسم لزوما نماینده آنها نیستند.

سعید افکاری، برادر نوید افکاری متنی را از طرف خانواده افکاری در شبکه اجتماعی ایکس منتشر کرد که اینطور شروع می‌شد: «ما در عمق سیاهی گورستانی به پهنای ایران ایستاده‌ایم و مبهوت شمایی شده‌ایم که ظاهرا خود را نماینده‌ ما خوانده‌اید. حالا شما یک بار بدون آنکه به فکر منفعت خود باشید، بدون آنکه فقط به فکر عکس‌ گرفتن با رنج ما باشید تا جایزه‌ی فلان جهنم‌دره را از آن خود کنید، به ما نگاه کنید. خودتان خجالت نمی‌کشید که زخم و عزای ما را به تمسخر می‌گیرید؟...»

خانواده بعضی دیگر از کشته‌شدگان هم این متن را بازنشر کردند.

خانم فراهانی در سخنانی خطاب به شاه و ملکه نروژ و مهمانان در مراسم رسمی شام گفت که می‌داند رعایت آداب و پروتکل‌ها در این ضیافت چه اندازه مهم است اما «شکستن قواعد، راه و رسم ما ایرانی‌هاست و کاری که نرگس محمدی هم کرده، شکستن همه پروتکل‌هاست. زنان زندانی در اوین می‌خوانند و می‌رقصند. هنر و فرهنگ، ما ایرانی‌ها را در طول قرن‌ها زنده نگه داشته و امشب هم نمی‌توانیم از رقص و آواز بگذریم.»

این صحبت‌ها به زبان انگلیسی پیش از خواندن ترانه «امشب، شب مهتابه» توسط گلشیفته فراهانی بیان شد.

محمد حبیبی، سخنگوی کانون صنفی معلمان تهران هم در واکنش توییت کرد که « کارکرد اصلی جایزه صلح نوبل کمک به پیشبرد فرایند دمکراسی خواهی در جامعه ایرانی است. کارکردی که اهمیتش در شرایط پسا جمهوری اسلامی بیشتر به چشم خواهد آمد. تبریک به نرگس محمدی وهمه آزادیخواهان که روزگار سخت تری پیش رویشان است. چیزی شبیه به امید در تاریکی.»
تذکر یاسمین پهلوی به طرفداران سلطنتیاسمین پهلوی در واکنش به موج اهانت‌ها به گلشیفته فراهانی نوشت: «مخالفت با یک جریان یا شخص را به بدن و ظاهر و برهنگی و زنانگی و ... وصل نکنید.»انتقادهای مطرح شده از طرف طرفداران نظام سلطنتی، کار را به جایی رساند که یاسمین پهلوی در استوری دیگری با منشن کردن شاهین نجفی، یکی دیگر از منتقدان نرگس محمدی، به طرفداران خود تذکر جدی داد.

در پی آواز خواندن گلشیفته فراهانی در ضیافت شام مراسم اهدای نوبل صلح به نرگس محمدی، موجی از اعتراض به این اقدام او در شبکه‌های اجتماعی به راه افتاد که در آنها به جز انتقادهای سیاسی و مربوط به تشریفات، توهین های جنسی و جنسیتی،‌ ترور شخصیت و آزارگری آنلاین از سوی گروهی از هواداران شاهزاده رضا پهلوی واکنش ناظران را برانگیخته است.

یاسمین پهلوی در واکنش به موج اهانت‌ها به گلشیفته فراهانی نوشت: «مخالفت با یک جریان یا شخص را به بدن و ظاهر و برهنگی و زنانگی و ... وصل نکنید.»

یاسمین پهلوی همچنین تاکید کرد «شکستن و تخریب سنگ قبر و توهین به مردگان در شان یک انسان نیست و رفتاری عقب مانده و زشت است. در جدال با زشتی، زشت نباشیم».

خطاب یاسمین پهلوی به کسانی که بود که در انتقاد به توکا نیستانی که کاریکاتور خانواده پهلوی را کشیده بود، سنگ مزار پدرش را در ایران مخدوش کرده بودند. اقدامی که به حاشیه‌های پخش مستند پرویز ثابتی از شبکه منوتو و حمایت‌ها و انتقادات از ساواک مربوط می‌شد.

منوچهر نیستانی، شاعر معاصر و پدر توکا و مانا نیستانی، کارتونیست‌های مقیم خارج از ایران است که سنگ قبرش در روزهای اخیر در ایران مخدوش شده بود.
زیباکلام: مشکل سلطنت‌طلب‌ها با نرگس محمدی چیست؟صادق زیباکلام از ریشه «مشکل سلطنت‌طلب‌ها» با نرگس محمدی پرسیده استصادق زیباکلام، استاد سابق دانشگاه تهران، در اینستاگرام مدعی شده که سلطنت‌طلبان «مشکل ریشه‌ای با نرگس محمدی دارند».

آقای زیباکلام نوشت: «اعطای جایزه صلح نوبل به بانو نرگس محمدی، سلطنت‌طلب‌ها را با مشکل مواجه ساخت. از یک‌سو، آن جایزه با استقبال بسیاری از ایرانیان روبه‌رو گردید و از سویی دیگر، آن جایزه به چهره‌ای اعطا شده بود که مطلوب سلطنت‌طلب‌ها نبود. برخی حتی گفتند خانم فاطمه سپهری شایستگی بیشتری داشتند تا خانم محمدی».

او که گرایش‌های اصلاح‌طلبانه دارد، به حضور نداشتن شخصیت‌های «سلطنت‌طلب» در مراسم اشاره کرده و گفته از آنها دعوت نشده است.

«بعد از مراسم، سلطنت‌طلب‌ها تعارف را کنار گذاردند و برگزارکنندگان، به‌علاوه آقای تقی رحمانی را مورد انتقاد قرار دادند. مدعی شدند که توطئه‌ای از سوی اصلاح‌طلبان، طرفداران مرحوم هاشمی رفسنجانی و دخترشان فائزه هاشمی، تقی رحمانی، ملی‌مذهبی‌ها و اروپایی‌ها طراحی شده به‌منظور مطرح‌کردن خانم محمدی به‌عنوان رهبری اپوزیسیون. اول جایزه نوبل را به‌وی اعطا کردند، بعد هم در مراسم اعطای جایزه، مرحله بعدی نقشه‌شان را پیاده کردند.»

استاد سابق علوم سیاسی که از تدریس محروم شده، این نظرات را بخشی از «تئوری توطئه» توصیف کرده و گفته:‌ «ما همگی نوادگان جد بزرگوارمان، مرحوم «دایی‌جان ناپلئون» هستیم و فرقی نمی‌کند داخل کشور باشیم یا در اروپا و آمریکا؛ تحصیل‌کرده باشیم یا عامی».

صادق زیباکلام از ریشه «مشکل سلطنت‌طلب‌ها» با نرگس محمدی پرسیده و خود به این سوال جواب داده است: «[چون] او سر تعظیم در برابر ولیعهد فرود نیاورده. ریشه همه تئوری‌پردازی‌های سلطنت‌طلب‌ها علیه او و آن‌همه نفرت و بغض و کینه‌شان نسبت به‌وی، به‌واسطه 'استقلال فکری' نرگس است. تأسف‌آور‌تر از همه این‌ها، آن است که کسانی که امروز قدرتی ندارند، چشم دیدن دیگران و تحمل رقبا را ندارند. معلوم نیست اگر فردا به‌قدرت برسند، چگونه قرار است پاسدار 'حاکمیت قانون'، 'آزادی' و 'دمکراسی' باشند؟»

این پست آقای زیباکلام در شبکه ایکس هم با واکنش‌های بسیاری از طرف طرفداران سلطنت روبرو شد. یکی از آنها خطاب به او نوشت که « دلیل دشمنی ما این است که شما همه اپوزیسیون گلخانه‌ای و دست ‌ساز جمهوری اسلامی هستید. در واقع هرکس دشمن ج.ا هست دشمن شما هم محسوب می‌شود».

از دیگر انتقاداتی که این گروه از معترضان مطرح می‌کنند و خطاب به زیباکلام هم نوشته‌اند این است که« فاطمه سپهری دارد از یادها می‌رود.» آنها اعتقاد دارند او در زندانهای جمهوری اسلامی در حال نابودی است و او مستحق جایزه نوبل است.

در سال ۱۳۹۸، فاطمه سپهری همراه جمعی دیگر از کنشگران سیاسی در ایران نامه‌ای را امضا کردند که در آن استعفای رهبر جمهوری اسلامی درخواست شده بود.
مجادله بر سر «رهبری»در مراسم اهدای جایزه صلح نوبل به نرگس محمدی٬‌ فرزندانش از طرف او این جایزه را دریافت کردندبحث‌ها و اختلاف‌ها درباره «رهبری سیاسی» نرگس محمدی با سخنرانی بریت رایس اندرسن، رییس کمیته صلح نوبل اوج گرفت. خانم اندرسن در سخنرانی مراسم جایزه صلح نوبل توضیح داد که نرگس محمدی در زندان هم ساکت نشده و اعتراض‌هایی را علیه خشونت جنسی و شکنجه زندانیان ترتیب داده است. از متن سخنان خانم اندرسن، بیشتر این جمله بازنشر شد: «در سپتامبر ۲۰۲۲ او رهبری طبیعی جنبش زن زندگی آزادی را بر عهده داشت.»

بریت رایس اندرسن، رییس کمیته صلح نوبل در بخشی از گفتگویش با بهمن کلباسی اینطور توضیح داده بود: «نرگس حتی از پشت میله‌های زندان به شکل طبیعی رهبری این جنبش را برعهده داشت. احتمالا نه به شکل فیزیکی، بلکه با عملکرد و تشویق‌هایش به شکل یک رهبر معنوی و این بسیار مهم است.»

این گفته‌ها و نقش رهبری نرگس محمدی برای گروهی از کاربران قابل درک نبود و در انبوهی از توییت‌ها نوشتند او نقش رهبری نداشته است. بسیاری هم تاکید کردند که این جنبش اساسا رهبر ندارد: « نه نرگس محمدی٬ نه رضا پهلوی٬ نه حامد اسماعیلیون٬ نه مسیح علینژاد. این یک جنبش بی‌سر هست.»

از طرفی برخی که سالهاست سابقه فعالیت‌‌های نرگس محمدی را دنبال کرده‌اند در شبکه اجتماعی ایکس نوشتند « ما از سال ۷۸ که وسط اعتراضات بودیم از نزدیک دیدیم و شنیدیم که نرگس محمدی ادعای رهبری سیاسی ندارد.»

تعدادی از کارشناسان سیاسی مانند علی افشاری٬ عقیده دارند این جایزه فردی نبوده و به همه زنانی تعلق گرفته که پس از انقلاب برای آزادی تلاش کرده‌اند.
واکنش‌ها به مهمانان دعوت شده در مراسم صلح نوبل
گستردگی و تنوع مهمانان دعوت شده در مراسم صلح نوبل از دیگر مواردی بود که کاربران به آن توجه کردند. از مژگان شجریان، مرجان ساتراپی و نازنین زاغری گرفته تا کاوه مدنی و عبدالله مهتدی.

صحبت‌های عبدالله مهتدی با گلشیفته فراهانی هم بحث برانگیز شد. در ویدیوی کوتاهی از حاشیه این مراسم عبدالله مهتدی به گلشیفته می‌گوید «ما زمانی هم پیمان بودیم». گلشیفته هم پاسخ می‌دهد: همیشه هستیم، تا ابد هستیم . ما هم‌پیمان هستیم تا همیشه.

عبدالله مهتدی، دبیرکل حزب کومله کردستان ایران تنها رهبر سیاسی کرد است که در ائتلاف موسوم به جرج‌ تاون شرکت کرد.

انتقادها اینجا هم به سمت گلشیفته فراهانی روانه شد. بعضی از منتقدان آقای مهتدی که حزب او را به «تجزیه‌طلبی» متهم می‌کنند، از پاسخ خانم فراهانی خوششان نیامد.

اما در این مراسم طیف وسیعتری از مهمانان حضور داشتند که در موج این اعتراضات کمتر دیده شدند، از آسیب دیدگان چشمی در اعتراضات آبان ماه تا خانواده‌های دادخواه آبان ۹۸. سوران منصورینا برادر برهان منصور‌نیا یکی از مهمانان بود. او در شبکه ایکس با انتشار عکسی در این مراسم نوشت: «امسال به دعوت کمیته ⁧‫صلح نوبل‬⁩ و به عنوان عضوی از جامعەی بزرگ دادخواهان ایران در این مراسم حضور داشتیم. مراسمی که اگرچه با بخش‌هایی از آن همدل نبودیم؛ اما در نهایت همین‌که پژواک ⁧‫زن زندگى آزادى‬⁩ را تیتر رسانەهای دنیا کرد جای امید و خوشحالی بود؛ ‏به امید روزهای روشن‌تر و آزادتر.»
برادربرهان منصورنیا از کشته‌شدگان آبان ۹۸ در شبکه ایکس نوشت: «امسال به دعوت کمیته ⁧‫صلح نوبل‬⁩ و به عنوان عضوی از جامعەی بزرگ دادخواهان ایران در این مراسم حضور داشتیم. مراسمی که اگرچه با بخش‌هایی از آن همدل نبودیم؛ اما در نهایت همین‌که پژواکِ ⁧‫زن زندگى آزادى‬⁩ را تیتر رسانەهای دنیا کرد»هجوم منتقدان به اینستاگرام خانواده سلطنتی سوئدحذف امکان نظر گذاشتن پایین این پست اینستاگرام خانواده سلطنتی سوئد، مانع انتشار پیام‌های منتقدان نشدمنتقدان انتخاب نرگس محمدی که بیشتر خود را به عنوان هواداران خاندان پهلوی معرفی می‌کنند، در انتقاد به این جایزه به‌طور گروهی به صفحه اینستاگرام خاندان سلطنتی سوئد مراجعه کردند.

عکسی از پادشاه سوئد و همسرش در کنار کیانا، علی و تقی رحمانی در اینستاگرام خانواده سلطنتی سوئد منتشر شده بود. اما امکان نظردادن در پایین این عکس حذف شد. با این حال خیل کامنت‌گذاران برای فریاد زدن نام «رضا پهلوی» از پست‌های دیگر صفحه اینستاگرام خاندان سلطنتی سوئد استفاده کردند.

در بخش نظرات پست‌های کمیته صلح نوبل هم عباراتی مانند «نرگس محمدی نماینده ایرانیان نیست» و «زن، زندگی، آزادی» زیاد به چشم می‌خورد.