از اعزام «نخبگان دینی» و«قاریان قرآن» به خارج از ایران چه می‌دانیم؟

رادیو فردا: آمارهای رسمی دولت ایران حکایت از آن دارد که جمهوری اسلامی طی دو دهه گذشته تنها از طریق وزارت ارشاد بیش از ۳۰ هزار مدرس و روحانی شیعه و قرآن‌خوان را با صرف صدها میلیاردها تومان از بودجه کشور به خارج اعزام کرده است.

تحقیقات گروه داده‌کاوی رادیوفردا نشان می‌دهد که سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی وزارت ارشاد در فاصله سال‌های ۱۳۸۱ تا ۱۴۰۰ دست‌کم ۲۹ هزار مبلغ مذهبی را با عنوان «نخبه دینی» و حدود دو هزار «قاری قرآن» و عضو «گروه‌ تواشیح» را به خارج اعزام کرده است.

حکومت ایران در شرایطی به اعزامِ سازمان‌یافته قرآن‌خوانان و مدرسان و روحانیون شیعه به خارج مبادرت می‌کند که بنا بر گزارش‌ها، تعداد «رایزن‌های علمی» ایران در سراسر جهان ۱۲ نفر بیشتر نیست.

هرچند سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی زیرمجموعه وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی است، در عمل به‌طور نه‌چندان شفاف زیر نظر علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی، هدایت می‌شود. این سازمان بعد از مرکز خدمات و شورای عالی حوزه‌های علمیه، سومین نهادی است که در میان نهادهای مذهبی بیشترین بودجه را دریافت می‌کند.
بررسی داده‌های منتشر شده در «سالنامه‌های آماری فرهنگ و هنر» وزارت ارشاد نشان می‌دهد که روند افزایشی سفرهای خارجی سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی در دولت محمود احمدی‌نژاد آغاز شده و در اواخر دوران ریاست جمهوری او، یعنی سال‌های ۱۳۹۰ و ۱۳۹۱ به اوج رسیده است.

دیگر نکته قابل توجه در نمودار دوم، افزایش سفرهای خارجی مبلغان مذهبی در دوران اجرای توافق هسته‌ای (برجام) یعنی سال‌های ۱۳۹۵ و ۱۳۹۶ است.
نمودار دوم نشان می‌دهد در دوره‌هایی که درآمدهای ارزی ایران بالا بوده است، آمار اعزام مبلغان مذهبی و قرآن‌خوانان به خارج از کشور نیز افزایش داشته است.

به‌نظر می‌رسد آمار نسبتاً پایین اعزام طی‌ سال‌های ۱۳۹۹ و ۱۴۰۰ محدودیت‌های ناشی از همه‌گیری کرونا است. می‌توان پیش‌بینی کرد بعد از روی کار آمدن دولت ابراهیم رئیسی، بار دیگر آمار اعزام مبلغان مذهبی روند افزایشی پیدا کرده باشد.

سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی هم‌اکنون ۶۴ نمایندگی در سراسر جهان دارد از جمله در لندن، پاریس و مسکو. منابع مالی این سازمان از بودجه عمومی دولت (پول فروش نفت، اموال عمومی و مالیات) تأمین می‌شود. بودجه این سازمان در سال جاری ۸۳۰ میلیارد تومان تعیین شده است.

این سازمان همچنین از نظر اداری، زیرمجموعه وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی است، اما اساس‌نامه آن به‌گونه‌ای تنظیم شده که می‌توان آن را عملاً از زیرمجموعه نهادهای تحت نظارت رهبر جمهوری اسلامی به‌شمار آورد.
دیگر نهادهای حکومتی در ایران از جمله «جامعه ‌المصطفی‌ العالمیه» نیز سازوکار خاص خود را برای اعزام مبلغان مذهبی به خارج از ایران دارند. برای مثال، می‌توان به گزارش خبرگزاری رسمی جمهوری اسلامی در سال ۱۳۹۶ اشاره کرد که در آن از اعزام هزار و ۷۰۰ طلبه «جامعه ‌المصطفی» به خارج برای تبلیغ ویژه ماه‌های محرم و صفر خبر داده بود.

این نهاد مذهبی که در سال ۱۳۸۷ با ادغام «مرکز جهانی علوم اسلامی» و «سازمان مدارس و حوزه‌های علمیه خارج از کشور» بنا گذاشته شد، از سوی دولت آمریکا متهم است به پایگاهی برای فعالیت‌های نیروی قدس سپاه پاسداران تبدیل شده؛ به‌همین دلیل، وزارت خزانه‌داری ایالات متحده در روز ۱۸ آذر ۱۳۹۹ جامعه المصطفی را به فهرست تحریم‌های مرتبط با تروریسم افزود