محدودیت زمانی اسرائیل برای "نابودی حماس"

از دید اسرائیل، آتش‌بس دائمی فقط در صورت تسلیم حماس ممکن استدویچه وله: با پایان یافتن وقفه در جنگ غزه و تداوم آن، فرجام جنگ و هدف اسرائیل برای نابودی گروه تروریستی حماس با پرسش‌های بسیاری روبه‌رو می‌شود. علی افشاری، تحلیلگر سیاسی، تلاش کرده به برخی از این پرسش‌ها پاسخ دهد.

جنگ غزه بعد از یک وقفه هفت روزه دوباره از جمعه اول دسامبر ادامه پیدا کرد. تلاش‌ها برای پیدا کردن فرمولی جهت استمرار وقفه در جنگ به نتیجه نرسید. حماس و دولت اسرائیل یکدیگر را به نقض آتش‌بس موقت متهم کرده و مسئولیت خود در به نتیجه نرسیدن مذاکرات را تکذیب کردند. امکان راستی‌آزمایی در این خصوص وجود ندارد، اما مانع اصلی، تفاوت شگرف در انتظارات بود.

از دید دولت اسرائیل و متحدانش چون آمریکا و اتحادیه اروپا، آتش‌بس دائمی فقط در صورت تسلیم حماس ممکن است. آنها پایان دادن به حکمرانی حماس در نوار غزه را هدف راهبردی و اصلی خود تعریف کرده و تا اطلاع ثانوی در دستیابی به آن اصرار دارند. اما شرط حماس و حامیانش، چون جمهوری اسلامی ایران، در تبادل زندانیان تا مرحله آخر، توافق بر سر آتش‌بس دائمی و حفظ ساختارهای اداری و نظامی حماس بود. این فاصله آنقدر زیاد است که امکان صلح و آتش‌بس دائمی را فعلا منتفی کرده است.

دور جدیدی از زورآزمایی که با حملات سنگین هوایی ارتش اسرائیل به جنوب غزه شروع شد، روشن می‌کند که هدف اسرائیل در نابودی حماس امکان‌پذیر خواهد بود یا نه.

هنوز ارتش اسرائیل نتوانسته است قدرت آتش حماس را از بین ببرد. پرتاب موشک به نقاط مرکزی و جنوبی اسرائیل از نوار غزه ادامه دارد. نیروهای نیابتی جمهوری اسلامی در لبنان، عراق و یمن نیز حملات خود را به اهداف اسرائیل و آمریکا ادامه داده، اما همچنان در سطح برخوردهای ایذائی و به قول شیخ نعیم قاسم، قائم مقام دبیرکل حزب‌‌الله لبنان، "آزاردهنده" فعالیت می‌کنند. در ادامه حسین امیرعبداللهیان هشدار داد که ادامه وضع فعلی باعث گسترش جنگ در منطقه شده و نیروهای "جبهه مقاومت" نمی‌توانند این وضعیت را تحمل کنند.

البته الگوی رفتاری جمهوری اسلامی و نیروهای همسو تا کنون گفتاردرمانی، تهدید، جنگ روانی و کلامی و حملات ایذائی محدود و اجتناب از درگیری مستقیم نظامی با آمریکا و اسرائیل بوده است. اما تلافی کشته شدن سه تن از نیروهای سپاه قدس در سوریه و خطای محاسبه در افزایش حملات پهپادی و موشکی شیعیان نظامی بنیادگرا می‌تواند ابعاد جنگ را گسترش دهد.

ارتش اسرائیل با صدور هشدارهای متعدد از ساکنان نواز غزه خواسته تا بخش‌های مهمی از خان یونس را ترک کرده و به نزدیکی گذرگاه رفح به عنوان منطقه امن بروند. نشانه‌ها حاکی از آمادگی برای یورش زمینی به جنوب غزه مشابه شمال آن است. حماس در آستانه از دست دادن کنترل کامل بر شهر و مقاومت در شبکه تونلی زیرزمینی قرار گرفته است.

به موازات، کشته شدن غیرنظامیان فلسطینی شتاب زیادی پیدا کرده است. طبق گزارش وزارت بهداشت غزه، شمار کشته‌شدگان به نزدیکی ۱۶ هزار نفر رسیده است که ۱۳ برابر تلفات انسانی در عملیات نظامی و تروریستی "طوفان الاقصی" است.

حمله زمینی به جنوب غزه می‌تواند فاجعه انسانی در غزه را به میزان بیشتری گسترش دهد. استفان دوجاریک، سخنگوی دبیرکل سازمان ملل، هشدار داد که مناطق تعیین‌شده از سوی اسرائیل گنجایش پناهجو را ندارد و آنها در صورت جابه‌جایی شانس کمی برای زنده ماندن دارند. علاوه بر این، ارتش اسرائیل بنا بر برخی گزارش‌ها، مناطقی در نزدیکی گذرگاه رفح را نیز بمباران کرده است. بدین ترتیب منطقه امن کاملی برای غزه‌‌ای‌ها وجود ندارد.

اگر چه فشار جامعه جهانی برای توقف جنگ و یا اتخاذ تدابیری برای حداقلی کردن تلفات انسانی غیرنظامی بر دولت اسرائیل رو به افزایش است، اما بعید است اسرائیل در این مقطع زمانی در اجرای فاز جدید عملیات "شمشیرهای آهنین" تجدیدنظر کند. بر اساس ارزیابی مقامات سیاسی، امنیتی و نظامی اسرائیل، رهبران حماس و بخصوص یحیی سنوار در تونل‌های زیرزمینی جنوب غزه هستند. آنها در دستگیری و کشتن آنها مصر هستند.

تداوم روند فعلی به معنای تنگ‌تر شدن حلقه محاصره بر حماس است که کار را برای حفظ موجودیت و خنثی‌سازی حملات تهاجمی اسرائیل دشوار می‌کند. مسئولان حماس هم متوجه بغرنجی شرایط و خطای محاسبه اولیه خود در خصوص توان بازدارندگی گروگان‌ها شدند. سامی ابوزهری، از رهبران حماس، به صورت تلویحی به این تنگنا اشاره کرده و گفته است: «غزه در وحشیانه‌ترین جنگ تاریخ معاصر می‌سوزد و دست زدن برای مقاومت کفایت نمی‌کند، بلکه همه فرزندان امت قبل از اینکه زمان از دست برود، باید وارد عمل شده و دست به کاری بزنند.»

نجات حماس نیازمند فعال شدن جبهه‌های دیگر و گسترش زیاد مداخله حزب‌الله لبنان در جنگ به پشتوانه حملات موشکی از عراق و یمن است. منتها جمهوری اسلامی نیز ملاحظات و نگرانی‌های خودش در تشدید جنگ نیابتی را دارد و دستش برای عملیات باز نیست. حضور نظامی گسترده آمریکا و خنثی‌سازی اکثر حملات موشکی و پهپادی از یمن و عراق محدودیت‌های توان تهاجمی بنیادگرایان اسلامی شیعه‌محور را آشکار کرده است.

البته ارتش اسرائیل نیز با چالش‌های جدی مواجه است. روزنامه فایننشال‌تایمز به نقل از منابع مطلع در ارتش اسرائیل گزارش داد که جنگ غزه ممکن است یک سال یا بیشتر تا نابودی کامل حماس به درازا بکشد.

البته طبق ادعای یوآف گالانت، وزیر دفاع اسرائیل، دولت متبوعش فعلا حداقل ادامه جنگ برای دو ماه دیگر را مد نظر دارد. البته در شرایطی ممکن است دولت اسرائیل پذیرای طولانی شدن جنگ علی‌رغم ریسک فرسایشی شدن آن بشود.در عین حال از سوی دیگر ممکن است هدف نابودی حماس را کنار گذاشته و یا تعدیل کند.

اما پیچیدگی ماجرا فقط مربوط به امکان‌پذیری نابودی حماس نیست، بلکه حتی در صورت تحقق این امر، نحوه اداره نوار غزه در آینده نامعلوم است. همچنان جو نگرانی از مهاجرت اجباری ساکنان غزه به کشورهای عربی آنقدر سنگین است که کامالا هریس، معاون رئیس جمهور آمریکا، از مخالفت دولت آمریکا با آن سخن گفت. بر اساس گزارش‌های تاییدنشده، راست‌های تندرو در اسرائیل به دنبال اقناع جمهوری‌خواهان آمریکا برای تصویب طرحی در کنگره آمریکا هستند تا حمایت مالی آمریکا از کشورهای مصر، لبنان و اردن مشروط به پذیرش بخشی از ساکنان غزه شود. البته امکان تصویب این طرح در کنگره آمریکا ضعیف است.

از سوی دیگر بنیامین نتانیاهو، رئیس دولت اضطراری اسرائیل نیز اعلام کرده که با اداره باریکه غزه از طرف تشکیلات خودگردان فلسطینی مخالف است. کنترل این منطقه از سوی کشورهای عربی نیز آرزواندیشانه محسوب می‌شود. اما تجزیه و تحلیل موضعگیری‌ها نشان می‌دهد که اراده جریان حاکم بر دولت اسرائیل، اداره امور امنیتی غزه در آینده است و برای بازدارندگی ساختاری، به راحتی حاضر نمی‌شوند این امور به فلسطینی‌ها سپرده شود.

از این رو وضعیت پیچیده بوده و شرایط آینده تابعی از متغیرهای متعددی است و می‌تواند فرجام‌های احتمالی متفاوتی پیدا کند. آنچه مشخص است، ادامه پیدا کردن جنگ تا پایان امسال و کشیده شدن آن به سال ۲۰۲۴ است. اما جنگ غزه نمی‌تواند به لحاظ زمانی نامحدود باشد و پنجره فرصت برای دولت اسرائیل رو به بسته شدن است. از این رو در هفته‌های آینده انتظار می‌رود حملات تشدید شده و شمار کشته‌شدگان عادی افزایش ملموسی پیدا کند.