از چین تا آمریکا؛ فرهنگ انعام دادن؛ کجا توهین‌آمیز است و کدام کشور «زوری» است؟

بی بی سی: از چین تا دانمارک، کشورهای مختلف جهان آداب و رسوم متفاوتی برای نشان دادن قدردانی دارند. در این مقاله نگاهی می‌کنیم به پنج کشور که عادات متمایزی برای انعام دادن دارند؛ و می‌بینیم که در هر کدام از این کشورها چگونه و چقدر باید انعام داد.

بحث و اختلاف نظر درباره فرهنگ انعام دادن در آمریکا با خبری که چندی پیش منتشر شد، جان تازه‌ای گرفت. کارکنان فروشگاه اپل که برای اولین بار صاحب اتحادیه صنفی شده‌اند، پیشنهاد دریافت انعام از مشتری‌ها را روی میز گذاشته‌اند. این درخواست، موضوع انعام دادن در آمریکای شمالی را که به عقیده بسیاری از کنترل خارج شده، بار دیگر به موضوع بحث تبدیل کرد و عباراتی مثل «انعام با عذاب وجدان»، «انعام زوری» و «تورم انعام» به شبکه‌های اجتماعی و مکالمات روزمره راه یافت.

دو دستگی بر سر این موضوع به نقاط دیگر جهان هم کشیده شده،‌ اما همه کشورها فرهنگ آمریکایی انعام دادن را که با دست و دلبازی زیادی همراه است،‌ با آغوش باز نمی‌پذیرند. در فرانسه عبارت «service compris» به معنای آن است که انعام در صورت حساب لحاظ شده است. در کشورهای دیگر، به ویژه در شرق آسیا نبود هر گونه سنت انعام، مایه غرور و افتخار به حساب می‌آید.

برای نشان دادن وضعیت همیشه بغرنج انعام دادن،‌ چند کشور را با عادات متفاوتشان در این ماجرا بررسی می‌کنیم تا ببینیم هر کدام از آنها چه حرفی برای گفتن دارند و چگونه فرهنگ انعام دادن بازتابی از ابعاد گسترده‌تر جامعه در این کشورهاست.
ژاپنهرگز در ژاپن انعام ندهید، مگر در «ریوکان» یا اقامتگاه سنتی ژاپنی که آن هم آداب خودش را داردتصویری که در اذعان عمومی از ژاپن وجود دارد،‌ بهشت پاکیزه‌ای است که در آن آشغال وجود ندارد، نقص‌ها محترم شمرده می‌شود و شعور اجتماعی به منزله شکلی از هنر تداعی می‌شود (هنگام راه رفتن غذا نخورید؛ در وسایل نقلیه عمومی سر و صدا نکنید؛ با انگشت به کسی اشاره نکنید؛ در جمع فین نکنید و فهرستی که پایان ندارد).

ژاپن در عین حال کشوری است که در آن انعام دادن نه‌تنها غیرعادی است که حتی کاری شرم‌آور و نامناسب به حساب می‌آید. و چون ژاپنی‌ها فرهنگ انعام دادن ندارند، باید حتما برای مسافران و گردشگران خارجی توضیح داد که قبل از این کار عواقب آن را در نظر بگیرند: انعام بدهید و باعث رنجش و دلخوری شوید.

جیمز ماندی، گرداننده تورهای گردشگری در یک شرکت تخصصی تور ژاپن در بریتانیا می‌گوید «زیاد اتفاق می‌افتد که کسی پولی به عنوان انعام برای پیشخدمت‌ها روی میز می‌گذارد و آنها تا بیرون رستوران به دنبالش می‌روند تا پول را پس بدهند. بسیاری نمی‌توانند این موضوع را درک کنند که آنجا کارشان را با افتخار و غرور انجام می‌دهند و تنها گفتن 'اویشیکاتا' (خوشمزه بود) یا 'گوچیشو ساما' (ممنون از غذا) بسیار خوشایند خواهد بود. پول همیشه حرف اول و آخر را نمی‌زند.»

انزجار ژاپنی‌ها از انعام قابل درک است. مفهوم «کیشیتسو» که شاید بتوان آن را معادل پیشه‌وری یا استادکاری دانست، در ابعاد مختلف زندگی ژاپنی‌ها جریان دارد و روش و نگرشی است که بسیاری از کسانی که در صنعت گردشگری ژاپن کار می‌کنند،‌ آن را سرمشق خود قرار می‌دهند؛ از پادو هتل و فروشندگان دکه‌های خوراکی گرفته تا سرآشپزهای سوشی. ارائه خدمات یک ضرورت حداقلی برای انجام کار با سربلندی است و قدردانی معمولا به صورت تعریف و تمجید (ترجیحا به زبان ژاپنی) یا تعظیم نشان داده می‌شود.

اما یک مورد استثنا هم وجود دارد: در «ریوکان» یا اقامتگاه‌ سنتی با فرهنگ ژاپنی که در آن مسافران می‌توانند برای «ناکای سان» یا همان پیشخدمت کیمونوپوشی که غذا و تشک ژاپنی محل خواب مهمان را آماده می‌کند انعام بگذارند، البته آن هم زمانی که وظایفش را با دقت و به درستی انجام دهد. در این مورد هم انعام را نباید به طرف مقابل داد بلکه باید اسکناس‌های تانشده را در پاکت‌های مخصوصی که برای این کار طراحی شده‌اند قرار داد.
مصر«بخشش» به معنای انعام یا اعانه، کلید باز شدن غیرمنتظره بسیاری از قفل‌ها در جریان سفر به بعضی کشورهای خاورمیانه یا شمال آفریقا استمفهوم «بخشش» یک سنت اجتماعی کاملا جا افتاده در شمال آفریقا، خاورمیانه و جنوب آسیاست که به معنای انعام، اعانه یا صدقه است. ممکن است یک راننده تاکسی یا یک راهنمای گردشگری آن را درخواست کند یا در مغازه‌ای در بازار این کلمه را بشنوید؛ هر جا که باشد همان معنی را می‌دهد: درخواست پاداش با دادن انعام برای هرگونه سرویس و خدماتی که دریافت کرده‌اید.

برداشت اشتباه از آن ممکن است به نوعی گدایی کردن تعبیر شود. اما اعانه یا صدقه دادن در اسلام به عنوان ارزش و فضیلتی بزرگ به حساب می‌آید و توجه به این موضوع باعث خواهد شد که مسافران درک بهتری از این بخش از جهان داشته باشند -جایی که آدم‌های نیکوکار با این کار ارج و قرب بیشتری پیدا می‌کنند.

در مصر سنت انعام دادن به کارکنان رستوران‌،‌ راننده تاکسی‌ها، راهنماهای تور و کارکنان هتل‌ و علاوه بر آن کسانی مانند متصدی‌های دستشویی، نگهبان‌ها و مغازه‌دارها رایج است. اگر کمی بیشتر با مفهوم «بخشش» به عنوان انعام یا اعانه آشنا شوید می‌بینید که می‌توان با کمی اغماض آن را به عنوان نوعی «پیش‌پرداخت» تعریف کرد که با آن می‌توان رضایت بیشتر راهنماهای گردشگری و دربان و سرایدارهای هتل را از قاهره تا اسوان برای دادن خدمات بیشتر جلب کرد. برای این کار دلار یا پوند مصر کارراه‌انداز است و معمولا بین یک تا دو دلار (۳۰ تا ۴۰ پوند مصر) می‌تواند لبخند به لب طرف مقابل بیاورد.

در چنین شرایطی هیچ بعید نیست که ناگهان کلید درِ معبدی در «دره پادشاهان» مصر به شکل معجزه‌آسایی ظاهر شود یا این که ناگهان توالت کارکنان موزه برای بازدیدکنندگان قابل استفاده شود. و البته که این اطلاعات را در هیچ یک از بروشورهای بی‌شماری که برای توریست‌ها چاپ می‌شود، پیدا نخواهید کرد.
چینانعام دادن این روزها در چین امری قابل قبول است،‌ به ویژه در شهرها و هتل‌های بزرگ‌ترحتی در کلان‌شهرهای چین مانند شانگهای یا پکن، می‌توان حضور خرافات و سنت را احساس کرد. در چین کسی انتظار انعام ندارد و حتی زمانی در این کشور -که اکنون چشم به آینده و پیشرفت بیشتر دوخته- انعام دادن ممنوع بود.

در واقع یکی از اصول اجتماعی در چین این است که افراد جامعه با هم برابر هستند و هیچ کس خدمتکار دیگری نیست، و تداعی برتری داشتن بر دیگری از مدت‌ها پیش یک تابوی اجتماعی بوده است. با این که روز به روز به تعداد هتل‌های مجلل و رستوران‌های پر زرق و برق چین اضافه می‌شود، اما انعام دادن -مخصوصا در شهرهای کوچکتر و کم‌مسافرتر- همچنان نوعی بی‌ادبی یا رشوه دادن محسوب می‌شود.

اما به گفته مگی تیان، مدیر کل بخش چین در شرکت گردشگری «اینترپید تراول» با رونق گردشگری در چین در کنار جذب بسیاری از آداب و رسوم غربی، روز به روز تغییرات بیشتری در فضای اجتماعی چین مشاهده می‌شود.

او می‌گوید: «هر چند که از نظر تاریخی و سنتی انعام دادن در چین نوعی بی‌ادبی به حساب می‌آمد، اما اکنون زمانه عوض شده است. چینی‌ها هنوز هم عادت به انعام دادن ندارند اما انعام گرفتن،‌ به ویژه در شهرهای بزرگتر که ساکنان و مسافران خارجی بیشتری دارد، پذیرفته شده است. اگر به چین سفر کردید،‌ انعامی اندک به باربرها، راهنماهای گردشگری و پیشخدمت‌ها برای خدماتشان یا حمایت از آنها، با استقبال روبرو می‌شود. با وجود سنت‌های قبلی، ساکنان محلی با گرفتن انعام قدردان خواهند بود.»
ایالات‌ متحده آمریکادر آمریکا انتظار می‌رود بین ۲۰ تا ۲۵ درصد انعام بدهیدکشورهای کمی هستند که انعام دادن را به اندازه آمریکا جدی می‌گیرند. این کار به عنوان رسم و آیینی ملی در این کشور پذیرفته شده و البته گاهی برای خارجی‌ها سخت است که با آن کنار بیایند.

در حال حاضر رسم این است که بین ۲۰ تا ۲۵ درصد به صورت حساب اضافه می‌شود، و واقعیت این است که هم خارجی‌ها و هم خود آمریکایی‌ها از «تورم انعام» دل خوشی ندارند. این روزها مقدار انعامی که انتظار می‌رود مشتری پرداخت کند، به شکل قابل توجهی افزایش یافته و گزینه انعام دیجیتال هنگام پرداخت با کارت هم به پیچیدگی کار افزوده است.

جاهایی که حقوق کارکنان خدمات پایین و درآمد آنها وابسته به انعام است، بعضی از صاحبان کسب و کار مانند پمپ بنزین‌ها یا کافه‌های استارباکس، هنگام پرداخت، گزینه اختیاری هزینه خدمات را به مشتری می‌دهند که قبلا خیلی سرراست فقط پول بنزین یا قهوه‌اش را حساب می‌کرد. مسئله این است که تقریبا همه چیز -چه با ارائه خدمات چه بدون آن- گران‌تر در می‌آید. راه‌های زیادی برای اشتباه کردن وجود دارد (مثل این که مشتری برای هر نوشیدنی که می‌گیرد انعام ندهد و سرویس درستی هم دریافت نکند)، اما تنها یک راه درست وجود دارد که همان پرداخت انعام است.

پیتر اندرسون، مدیر اجرایی شرکت خدمات مسافرتی «نایتس بریج سرکل» می‌گوید: «آمریکا فرهنگ کاملا منحصر به فردی برای انعام دادن دارد. اخیرا در نیویورک یک بطری آب از یک مغازه خریدم و وقتی پول می‌دادم درخواست انعام کردند، در حالی که بطری را خودم برداشتم و به صندوق بردم تا پولش را بدهم، اما انتظار آنها این بود که ۲۰درصد هم انعام بدهم. در خیلی از موارد این راهی است برای این که به کارکنان دستمزد کمتری بدهند و هزینه بیشتری را به مشتری تحمیل کنند.»

با وجود این که یک نوع جنبش انعام ندادن در آمریکا و همین طور تلاش برای تغییر جهت به سوی شیوه‌های دیگر پرداخت منصفانه به کارکنان در حال ظهور است اما سرعت چنین تغییراتی بسیار کند است. در حال حاضر با این که انعام دادن در آمریکا از نظر قانونی کاری داوطلبانه است، اما باید توجه داشت که پیشخدمت‌ها و راهنماهای گردشگری غالبا حداقل دستمزد ممکن را می‌گیرند و درآمدشان وابسته به انعام است.
دانمارکبا این که انعام دادن در دانمارک رسم نیست، اما بسیاری از مردم هنگام پرداخت صورت حساب در رستوران، عدد آن را به سمت بالا گرد می‌کنندبرای کشوری که به دلیل داشتن جامعه‌ای برابرگرا و سخاوت اجتماعی مردمانش، در بسیاری از فهرست‌های مربوط به خشنودترین کشورهای جهان در رده‌های بالا قرار دارد، شاید جای تعجب داشته باشد که بدانید دانمارکی‌ها ملتی انعام‌نده هستند.

دلیل اصلی این مسئله آن است که دانمارک از نظر سرانه تولید ناخالص داخلی و همین طور سیستم رفاه اجتماعی، وضعیت بهتری از بسیاری از کشورهای دیگر جهان دارد و کارکنان خدمات، راننده تاکسی‌ها و کارگرانی که با مشتری سر و کار دارند، درآمدشان مانند خیلی جاهای دیگر وابسته به انعام نیست و معمولا هزینه خدمات به صورت اتوماتیک به صورت حساب رستوران‌ها و هتل‌ها اضافه می‌شود.

با وجود این در دانمارک - و اصولا در منطقه اسکاندیناوی- بسیاری به نشانه قدردانی از خدماتی که دریافت کرده‌اند، رقم صورت حساب را هنگام پرداخت، به سمت بالا گرد می‌کنند. و البته مانند هر کشور اروپایی دیگر در این روزها، در دانمارک هم ارائه خدمات عالی و فوق‌العاده، معمولا یا با پاداش نقدی مورد قدردانی قرار می‌گیرد، یا باعث اضافه کردن یک مشتری ثابت می‌شود که خود به اندازه کافی ارزشمند است.