گفتگوی اختصاصی با استاد کرسی اقتصاد خاورمیانه؛ جنگ و انقلاب چند سال از امید زندگی ایرانیان کاست؟

یورونیوز: یک پژوهشگر ایرانی مقیم اروپا اخیرا نتایج بررسی خود را در مورد تاثیر رخداد انقلاب ۱۳۵۷ و وقوع جنگ ۸ ساله ایران و عراق بر امید زندگی ایرانی‌ها منتشر کرده است.

محمدرضا فرزانگان، استاد کرسی اقتصاد خاورمیانه در مرکز پژوهش‌های خاورمیانه دانشگاه فیلیپسِ ماربورگ در آلمان است. او به تازگی نتایج تازه‌ترین پژوهش خود را با عنوان «سال‌های از دست رفته زندگی در جریان انقلاب و جنگ» در نشریه علمی «Review of Development Economics» منتشر کرده است.

او دو سال پیش نیز مطالعه‌ای در مورد هزینه‌های اقتصادی و اثرات توزیعی انقلاب و جنگ در ایران انجام داده بود که نشان داد که وقوع پیاپی انقلاب و جنگ منجر به از دست رفتن درآمد سالانه‌ای در حدود ۳ هزار دلار برای هر ایرانی طی آن دوران شده است.

آقای فرزانگان در پژوهش تازه خود سعی کرده به این سوال‌ها پاسخی هر چه دقیق‌تر بدهد: امید به زندگی مردم ایران تحت تأثیر انقلاب و متعاقب آن وقوع جنگ ۸ ساله با عراق چه تغییری کرده و اگر این دو اتفاق تاریخی به وقوع نمی‌پیوست، امید به زندگی ایرانیان بین سال‌های ۱۹۷۸ تا ۱۹۸۸ (۱۳۶۷-۱۳۵۷) چند سرنوشتی داشت؟

با او در مورد جزئیات و نتایج پژوهش تازه‌اش گفتگو کرده‌ایم.

محمدرضا فرزانگان نخست در خصوص انگیزه و هدفش از انجام این پژوهش گفت: «معتقدم که افزون بر هزینه‌های اقتصادی، هزینه‌های انسانی انقلاب و به‌ویژه جنگ نیز باید اندازه‌گیری می‌شد چون تا آنجا که من می‌دانم، تا پیش از این، هیچ مطالعه‌ای در مورد تاثیر انقلاب و جنگ بر امید زندگی که یکی از شاخص‌های کلیدی سلامت است، انجام نشده بود. مطالعه‌ای موردی نظیر (Razoux,2015) وجود دارند که به تعداد کشته‌شدگان مستقیم افراد نظامی و غیرنظامی در جنگ اشاره می‌کنند ولی همچنان فقدان مطالعه‌ای که نشان دهنده سال‌های عمر و زندگی از دست رفته ایرانی‌ها باشد، احساس می‌شد.»

برآورد سال‌های عمر و زندگی از دست رفته ایرانی‌ها تحت تاثیر وقوع جنگ و انقلاب
آقای فرزانگان در مورد چالش‌های انجام این پژوهش نیز توضیح داد: «پرداختن به این موضوع یک کار چالش برانگیز بود زیرا ممکن است استدلال شود که همان عوامل اجتماعی-اقتصادی که منجر به وقوع انقلاب اسلامی شدند، باعث تحولات بعدی شاخص‌های سلامت ایرانیان بوده‌اند.»
محمدرضا فرزانگان، استاد کرسی اقتصاد خاورمیانه در مرکز پژوهش‌های خاورمیانه دانشگاه فیلیپسِ ماربورگ در آلماناین پژوهشگر ایرانی سپس به رویکرد روش‌‌شناختی منتخب خود برای رفع مشکلات اصلی در تحلیل علیت اشاره کرد و گفت: «با پیدا کردن پادواقعی از ایران که انقلاب و جنگ را تجربه نمی‌کند، محاسبه کمی اثر علیتی این دو واقعه (جنگ و انقلاب) بر امید به زندگی ایرانیان امکان‌پذیر می‌شد. به همین منظور، من از روش کنترل مصنوعی(SCM) استفاده کردم تا بتوانم با طراحی یک ایرانِ فرضی یا مصنوعی که در آن انقلاب و جنگی رخ نداده، سال‌های عمر و زندگی از دست رفته ایرانی‌ها را در سال‌های پس از انقلاب شد و تحت جنگ، محاسبه کنم.»
برآورد میزان مرگ و میر بیش از حد مردان بالغ در ایران طی دوران انقلاب و جنگشکاف در میزان مرگ و میر مردان بزرگسال (به ازای هر ۱۰۰۰ مرد بزرگسال)مقایسه روند شاخص امید به زندگی بین ایران درگیر انقلاب و جنگ و ایرانِ مصنوعیِ فارغ از این دو رخداد استاد کرسی اقتصاد خاورمیانه ادامه داد: « پادواقع ایران باید از قرابت بالایی در زمینه شاخص امید زندگی و سایر شاخصه‌های اقتصادی و جمعیتی با ایران واقعی در سال‌های قبل از شروع پروسه انقلاب اسلامی برخوردار باشد. برای محاسبه دقیق‌تر پادواقع ایران ، عوامل مهم در امید زندگی نظیر تولید ناخالص واقعی بر پایه برابری قدرت خرید، نسبت هزینه‌های دولت به تولید ناخالص داخلی، نرخ رشد جمعیت و نسبت وابستگی سنی یا بارتکفل به نسبت افراد واقع در سنین وابستگی (زیر ۱۵ سال و بالای ۶۴ سال) را در نظر گرفتم. همچنین سوابق قبلی امید به زندگی در ایران را در بازه سال‌های ۱۹۶۶ تا ۱۹۷۶ کنترل کردم تا به افزایش تناسب میان پادواقع ایران با ایران واقعی در دوران قبل از انقلاب و جنگ کمک کنم. طراحی پادواقع ایران با بررسی کشورهای صادرکننده نفت(اوپک) و کشورهای خاورمیانه و شمال آفریقا(منطقه مِنا) صورت گرفت که از این میان، پنج کشور عربستان سعودی (۶۱.۵٪)، نیجریه (۲۵.۲٪) و مالت (۶.۸٪) و مصر (۶.۸٪) با میانگین‌های وزنی به دست آمده، در محاسبه پادواقع ایران نقش داشتند.»

آقای فرزانگان در مورد نتایج پژوهش خود نیز گفت: «روند شاخص امید زندگی در ایران واقعی و پادواقعش از سال ۱۹۶۵ تا آستانه وقوع انقلاب از یک همگرایی و همسویی بالایی برخوردار است اما از سال ۱۹۷۷ و شروع پروسه انقلاب شاهد یک واگرایی قابل توجه هستیم که تا سال ۱۹۸۳و همزمان با تشدید جنگ و ناآرامی‌های داخلی به اوج خود می‌رسد ولی با نزدیک شدن به سال پایانی جنگ ایران و عراق کاهش پیدا می‌کند.»

 

استاد کرسی اقتصاد خاورمیانه خاطرنشان کرد: «یافته های این بررسی نشان داد که وقوع انقلاب و به ویژه جنگ تأثیر عمیقی بر شاخص‌های سلامت ایرانیان مانند امید زندگی و میزان مرگ و میر مردان بزرگسال داشته است. چنان که درمقایسه با پادواقع ایران شاخص امید زندگی (متوسط سال‌هایی که انتظار می‌رود، یک نوزاد در صورت ثابت ماندن الگوهای مرگ و میر، عمر کند) به طور متوسط سالانه بعد از انقلاب و در طول جنگ با عراق نزدیک به ۵ سال کاهش یافته است. به عبارت دیگر، اگر انقلاب و جنگ رخ نداده بود، امید به زندگی یک ایرانی به طور متوسط و سالانه پنج سال بیشتر بود.»