چرا بعضی آهنگ‌ها در ذهن ما گیر می‌کنند؟

در برخی موارد شنیدن دوباره آهنگی که کرمِ گوش شده کمک می‌کند که از چرخه تکرار آن در ذهن خلاص شویمبی بی سی: همه ما این را تجربه کردیم. آهنگی می‌شنویم و ناگهان در ذهن‌مان ساعت‌ها و شاید روزها گیر می‌کند.

چه ترانه باشد چه قطعه‌ موسیقی جذاب این چرخه‌های تکرار‌شونده در ذهن از احساس آرامش تا مرز خرد شدن اعصاب می‌رسد. چرا آهنگ‌ها در ذهن ما گیر می‌کنند؟

برای یافتن پاسخ این پرسش بی‌بی‌سی با دکتر کلی جاکوبوفسکی، استادیار روان‌شناسی موسیقی دانشگاه دورام گفتگو کرده است.
کرمِ گوش چیست؟
به احتمال زیاد آهنگی که در سرمان تکرار می‌شود کرم گوش است اما نگران نباشید منظور کرم واقعی پیچ‌پیچی نیست. کرم گوش اصطلاحی است که از زبان آلمانی آمده است و منظور تجربه آهنگ یا موسیقی تکرار‌شونده در ذهن است. به آن «سندروم موسیقی چسبناک» یا «گیر ذهنی» یا «تکرار ذهنی موسیقیایی» هم می‌گویند.

کرم گوش به‌طور معمول بخشی از موسیقی یا چند بند آن است که به صورت تکرار‌شونده در ذهن می‌چرخد. این تکرار ناخواسته و غیر‌ارادی و خارج از کنترل افراد است و می‌توان کاملاً آزارنده شود. این پدیده‌ای رایج است و حدود ۹۰درصد از افراد می‌گویند هفته‌ای یک بار آن را تجربه کرده‌اند.

دکتر جاکوبوفسکی توضیح می‌دهد که چند دلیل احتمالی برای بروز کرم گوش وجود دارد. «اولین دلیل این است که آن قطعه موسیقی را به تازگی بارها شنیده باشید».

«حتی اگر مدت‌ها آهنگی را نشنیده باشید فقط شنیدن یک واژه معنا‌دار از ترانه یا قرار گرفتن در وضعیت روحی خاصی که بار قبل ترانه را شنیده‌اید کافی است که کرم گوش را فعال کند».

علم نشان می‌دهد کرم‌ گوش در بخش شنیداری کورتکس، بخشی از مغز که وظیفه تحلیل اصوات را بر‌عهده دارد تشکیل می‌شود. اما چرا چنین اتفاقی در مغز می‌افتد؟

برخی دانشمندان معتقدند کرم گوش بخشی از پدیده عظیم‌تر حافظه غیر‌ارادی باشد. اشاره به محرکی در زندگی روزمره که بدون تلاش عمدی و آگاهانه خاطره‌ای از گذشته را به یاد شما می‌آورد.
پژوهش‌ها نشان می‌دهد جویدن آدامس باعث کاهش پدید آمدن کرم گوش می‌شود«نمی‌توانم تو را از سرم بیرون کنم»
بعضی از انواع کرم گوش بیشتر از موارد دیگر روی می‌دهد. در نظر‌سنجی دکتر جاکوبوفسکی و همکارانش از ۳۰۰۰ نفر پرسیدند که بیشتر کدام آهنگ‌ها را به‌صورت کرم گوش تجربه کرده‌اند. نتیجه این پژوهش نشان می‌دهد که از پر‌تکرار‌ترین کرم‌های گوش می‌توان آهنگ Bad Romance از لیدی‌گاگا، Don’t Stop Believing از گروه راک جورنی نام برد و شاید تعجبی نداشته باشد که آهنگ “نمی‌توانم تو را از سرم بیرون کنم” تک آهنگی از کایلی مینوگ استرالیایی هم کرم گوش باشد.

تبلیغات و آگهی‌های رادیو و تلویزیونی هم به دلیل آهنگ‌‌های به‌یاد ماندنی و ریتم شاد از عوامل ایجاد کرم گوش هستند.

وقتی آهنگی در ذهن ما جا خوش کرد چطور می‌توانیم از شر آن خلاص شویم؟

در پژوهش دیگری دکتر جاکوبوفسکی و همکارانش دریافتند که معمول‌ترین روش “رها کردن” است که به معنای بی‌اعتنایی و نادیده گرفتن است تا زمانی که از خاطر برود. البته افرادی هم هستند که از این روش استفاده می‌کنند که همان آهنگ کرم گوش را دوباره و دوباره می‌شنوند.

«افرادی که آهنگ کرم گوش را دوباره می‌شنوند تلاش می‌کنند ابتدا کل آهنگ را کامل بشنوند تا آن بخش تکرار‌شونده در ذهن را بشکنند یا به بخش‌های ناشناخته‌تر آهنگ می‌پردازند مانند متن ترانه یا عنوان تا بتوانند از شر قطعه تکرار‌شونده یا کرم گوش خلاص شوند».

پژوهش‌های دیگر نشان می‌دهد که جویدن آدامس باعث کاهش امکان بروز کرم گوش می‌شود. شاید چون جویدن آدامس با عضلات آوایی که در ذهن آواز می‌خوانند تداخل ایجاد می‌کند.

دکتر جاکوبوفسکی اشاره می‌کند که کرم گوش یا قطعات تکرار‌شونده در ذهن از زمان وجود موسیقی وجود داشته است. در گذشته موسیقی به صورت شفاهی آموخته و منتقل می‌شده است و در نتیجه اتکای بیشتری به تمرین و تکرار‌های ذهنی وجود داشته است.

در ادبیات هم اشاره‌هایی به کرم گوش می‌بینیم برای مثال ادگار آلن‌پو در سال ۱۸۵۰ در داستان کوتاه شیطان خودسر و مارک تواین در سال ۱۸۷۶ در داستان کابوس ادبی به کرم گوش اشاره کرده‌اند. این نشان می‌دهد که پدیده کرم گوش پیش از فناوری و ابزار‌های مدرن امروزی ضبط و پخش وجود داشته و پدیده‌ای منحصر به عصر ما نیست.