چگونه آلودگی باعث بحران باروری مردان می شود

بی بی سی: کیفیت اسپرم‌ها در سراسر جهان در حال پایین آمدن است اما دلیلی که کمتر درباره آن حرفی زده می‌شود چیست؟

دانشمندان دلایل این کاهش کیفیت اسپرم‌ها را بررسی کرده‌اند و در حال رسیدن به عاملی هستند که ممکن است دلیل اصلی این مشکل باشد.

یک روز پزشک به جنیفر هانینگتون گفت: «مسئله‌ای ندارید. میتوانیم مشکل شما را حل کنیم.» اما بعد رو به شوهر جنیفر، کیاران کرد و به او گفت: «اما متأسفانه برای شما کار زیادی از دستمان برنمی‌آید.»

این زوج که در ناحیه یورکشر انگلستان زندگی می‌کنند دو سال تلاش میکردند بچه‌دار شوند. از اول می‌دانستند دشواری‌هایی برای باروری خواهند داشت مخصوصاً به این دلیل که جنیفر سندروم تخمدان پلی سیستیک داشت. عارضه‌ای که می‌تواند بر باروری تأثیر داشته باشد. آنچه اصلاً توقع نداشتند این بود که از طرف کیاران هم مشکلی وجود داشته باشد. نتیجه آزمایش‌هایی که انجام دادند نشان می‌داد شمارش اسپرم‌های او پایین است و در ضمن اسپرم‌ها کم تحرک بودند. بدتر از همه ،درمان این مشکلات به‌مراتب از مشکل جنیفر دشوارترو شاید حتی غیر ممکن بود.

آقای هانینگتون هنوز لحظه‌ای که این توضیحات را شنید به خاطر دارد. احساسی از شوکه شدن و غم شدید. او می‌گوید سعی کرد کاملاً این واقعیت را انکار کند. می‌گوید: «با خودم فکر می‌کردم حتماً پزشک‌ها اشتباه کرده‌اند.» او همیشه می‌خواست پدر شود. «احساس کردم پشت همسرم را خالی کرده‌ام.»

باگذشت چند سال، وضعیت روحی و روانی‌اش بد شد. او زمان زیادی را در تنهایی می‌گذراند و از تخت بیرون نمی آمد و به الکل رو آورد. بعد حمله‌های اضطرابی شروع شدند.

می‌گوید «به نقطه بحرانی رسیده بودم. جایی که همه‌چیز سیاه و تیره بود.»

ناباروری مردان حدوداً نیمی از موارد ناباوری را تشکیل می‌دهد و درمجموع ۷ درصد جمعیت مردان دچار این مسئله هستند. بااین‌وجود بسیار کمتر از مشکلات ناباروری زنان درباره‌اش صحبت می‌شود و دلیل آن بیشتر از هر چیز تابوهای فرهنگی و اجتماعی مرتبط با آن است. بیشتر مردانی که مشکل ناباروری دارند، توضیح درستی درباره آن نمی‌شنوند و به دلیل همین تابوی اجتماعی بسیاری از آن‌ها در سکوت زجر می‌کشند.

تحقیقات نشان می‌دهند این مشکل در حال بیشتر شدن است. نتایج تحقیقات نشان می‌دهند عواملی مانند آلودگی هوا بر باروری مردان تأثیر دارند. آلودگی بخصوص روی کیفیت اسپرم‌ها اثر می‌گذارد. به‌این‌ترتیب پیامدهای بزرگی برای افراد و درنهایت کل جامعه به وجود می‌آید.
بحران پنهان ناباروری مردانشواهد فزاینده‌ای وجود دارد که نشان می‌دهد آلودگی ممکن است حداقل تا حدی علت کاهش کیفیت اسپرم و تعداد اسپرم باشدجمعیت جهان در قرن گذشته افزایش زیادی داشته است. ۷۰ سال پیش، در طول عمر یک انسان، فقط ۲.۵ میلیارد نفر در کره زمین زندگی می‌کردند. در سال ۲۰۲۲ جمعیت جهان به ۸ میلیارد نفر رسید. اما در سال‌های اخیر سرعت رشد جمعیت تا حدی کم شده است. دلیل اصلی این کاهش سرعت رشد عوامل اجتماعی و اقتصادی است.

میزان تولد در سراسر جهان نزدیک به رسیدن به پایین‌ترین رقم خود است. بیش از ۵۰ درصد جمعیت جهان در کشورهایی زندگی می‌کنند که نرخ باروری پایین‌تر از دو فرزند به ازای هر مادر است. این یعنی الگوی جمعیتی حتی بدون در نظر گرفتن عامل مهاجرت، به سمت کوچک‌تر شدن می‌رود. یکی از دلایل پایین آمدن نرخ تولد، پیشرفت‌های مثبت دوران اخیر است مانند استقلال مالی بیشتر زنان و کنترلی که درباره باروری خود به دست آورده‌اند. از طرف دیگر، طبق تحقیق‌های انجام‌شده، در کشورهایی که نرخ باروری پایین است بسیاری از زوج‌ها دوست دارند بچه‌های بیشتری داشته باشند اما به دلایل اجتماعی و اقتصادی مانند نبودن حمایت خانواده در نگهداری کودکان، از فرزند آوری اجتناب می‌کنند.

هم‌زمان عوامل دیگری هم در کم شدن باروری نقش دارند. یکی از آن‌ها توان جسمی باروری است. یعنی توان فیزیکی بدن یک فرد برای تولید فرزند. تحقیق‌ها نشان می‌دهند که دلایل مختلفی که موجب ناباروری مردان می‌شوند از جمله کم شدن تعداد اسپرم، پایین آمدن سطح هورمون تستوسترون، بیشتر شدن مشکلات مربوط به نعوظ و سرطان بیضه همگی در حال افزایش‌اند.
سلول‌های شناور
سارا مارتینز دا سیلوا محقق بالینی درزمینه پزشکی باروری از دانشگاه دندی است و به‌عنوان پزشک متخصص زنان فعال است. او می‌گوید: «اسپرم‌ها سلول‌های فوق‌العاده‌ای هستند. آن‌ها بسیار کوچک‌اند. شنا می‌کنند. می‌توانند بیرون از محیط بدن زنده بمانند. هیچ سلول دیگری نمی‌تواند این کار را بکند. ساختار آن‌ها به طرز خارق‌العاده‌ای برای کاری که باید انجام بدهند شکلی اختصاصی به خود گرفته است. تغییراتی هرچند جزئی می‌تواند تأثیر بسیار بزرگی بر این سلول‌های به‌شدت تخصص یافته و بر نقش آن‌ها در بارور کردن تخمک داشته باشد. یکی از خصوصیات مهم این سلول‌ها که به باروری کمک می‌کند قابلیت حرکت مناسب (موتیلیتی)، شکل، اندازه (مورفولوژی) و همین‌طور تعداد آن‌ها در حجم مشخصی از مایع منی است که به آن شمارش اسپرم میگویند. وقتی مردی برای آزمایش باروری مراجعه می‌کند این جنبه‌های اسپرم او مورد بررسی قرار می‌گیرد.

هاگای لوین، استاد اپیدمیولوژی در دانشگاه عبری بیت المقدس می‌گوید: «به‌طورکلی اگر سلول‌های اسپرم در هر میلی‌لیتر کمتر از ۴۰ میلیون باشد، نشانه‌هایی از مشکلات باروری مشاهده خواهد شد.»
پروفسور لوین می‌گوید: به طور کلی، وقتی کمتر از ۴۰ میلیون اسپرم در هر میلی لیتر مایع منی دریافت می‌کنید، مشکلات باروری به چشم می‌خوردآن‌طور که آقای لوین توضیح می‌دهد شمارش اسپرم رابطه بسیار نزدیکی با شانس بارور کردن دارد. بالاتر بودن شمارش اسپرم الزاماً به معنی قطعی بودن توان باروری نیست اما اگر این رقم کمتر از ۴۰ میلیون در میلی‌لیتر باشد، شانس بارور کردن به‌شدت کاهش پیدا می‌کند.

در سال ۲۰۲۲ آقای لوین و همکارانش گزارشی از شمارش اسپرم در سطح جهان و روندهای قابل‌مشاهده درآن منتشر کردند. این گزارش نشان داد که از سال ۱۹۷۳ تا ۲۰۱۸ میران شمارش اسپرم به‌طور سالانه ۱.۲ درصد کاهش داشته است و از ۱۰۴ به ۴۹ میلیون در میلی‌لیتر رسیده است. از سال ۲۰۰۰ این روند شدت بیشتری پیداکرده و سالانه ۲.۶ درصد کاهش مشاهده‌شده است. آقای لوین استدلال می‌کند که علت سرعت گرفتن کاهش شمارش اسپرم می‌تواند تغییرات اپی ژنتیک باشد یعنی تغییرات محیط‌زیست و سبک زندگی که منجر به تغییر زنجیره‌های ژنتیکی و عملکرد آن‌ها می‌شود. مطالعه دیگر هم به این نتیجه رسیده است که تغییرات اپی ژنتیک می‌تواند روی اسپرم‌ها و باروری مردان تأثیر داشته باشد.

او می‌گوید: «نشانه‌هایی وجود دارد که این تغییرات می‌تواند از نسلی به نسل دیگر افزایش پیدا کند.»

این فرضیه که تغییرهای اپی ژنتیک می‌توانند به شکل موروثی از نسلی به نسل منتقل شود با مناقشاتی همراه بوده است اما مدارک و شواهدی وجود دارند که نشان می‌دهند چنین فرآیندی امکان‌پذیر است.

آقای لوین می‌گوید: « کاهش شمارش اسپرم در مردان نشان می‌دهد آن ها از وضعیت سلامت خوبی برخوردار نیستند و چه‌بسا این شامل همه نسل بشر می‌شود. ما دچار بحرانی در بهداشت و سلامت عمومی هستیم و نمی‌دانیم آیا این وضعیت قابل بازگشت هست یا نه.»

از نتیجه تحقیقات چنین گمان زده می‌شود باروری مردان می‌تواند عاملی برای پیش‌بینی مشکلات آینده در سلامتی باشد. هرچند رابطه مستقیم این دو دقیقاً واضح نیست. یک احتمال این است: همان عوامل سبک زندگی که منجر به پایین آمدن شمارش اسپرم‌ها می‌شوند، می‌توانند مشکلات دیگری هم در سلامت مردان ایجاد کنند.

خانم داسیوا می‌گوید: «هرچند تجربه خواستن فرزند و ناتوانی در بارداری می‌تواند برای یک فرد بسیار سنگین و ناراحت‌کننده باشد، این مشکل از این هم بزرگ‌تر است.»

تغییرات سبک زندگی ممکن است تنها دلیل برای کاهش کیفیت اسپرم نباشد. شواهد روزافزون نشان می‌دهند خطر محیط زیستی دیگری هم در این مسئله نقش دارد و آن آلاینده‌های سمی است.
جهانی سم‌آلود
ربکا بلانچارد، دانشیار و محقق دامپزشکی در دانشگاه ناتینگهام در حال بررسی تأثیر مواد شیمیایی موجود در خانه روی سلامت باروری مردان است. او از سگ‌ها به‌عنوان نمونه استفاده می‌کند. نتیجه آزمایش‌های او روی سگ‌ها می‌تواند زنگ خطری برای انسان‌ها هم باشد.

او می‌گوید: «سگ‌ها در محیط زندگی ما شریک‌اند. آن‌ها در خانه ما زندگی می‌کنند و در معرض همان مواد شیمیایی هستند که ما هم هستیم. اگر سگ‌ها را مطالعه کنیم می‌توانیم حدس بزنیم در انسان‌ها چه عوارضی می‌تواند ایجاد شود.»
سگ‌ها در محیط ما سهیم هستند و می‌توانند نوعی سیستم هشدار اولیه برای مشکلات سلامتی انسان باشندتحقیق او بر مواد شیمیایی موجود در پلاستیک، مواد خاموش‌کننده آتش و اقلام معمول در خانه متمرکز است. بعضی از این مواد شیمیایی ممنوع شده‌اند اما رد آن‌ها هنوز در محیط و همین‌طور در وسایل قدیمی خانه‌ها وجود دارد. تحقیقات او نشان داده است این مواد شیمیایی تعادل هورمونی بدن ما را بر هم می‌زنند می‌توانند بر باروری سگ‌ها و انسان‌ها تأثیر منفی داشته باشند.

خانم بلانچارد می‌گوید: «ما در اسپرم سگ‌ها و انسان‌ها کاهش تحرک دیدیم. همین‌طور شاهد بالا رفتن مقدار دی ان ای‌های قطعه‌قطعه شده بودیم.»

قطعه‌قطعه شدن دی ان ای سلول‌های اسپرم یعنی به مواد ژنتیک موجود در اسپرم آسیب‌رسیده است. این مسئله می‌تواند تأثیری فراتر از درک کنونی ما داشته باشد. آن‌طور که خانم بلانچارد توضیح می‌دهد هرچقدر میزان قطعه‌قطعه دی ان ای بیشتر شود، میزان سقط‌ جنین در اوایل بارداری بیشتر می‌شود.

نتایج خانم بلانچارد با تحقیقات دیگر هم‌خوان است. این تحقیقات نشان می‌دهند وجود مواد شیمیایی پلاستیک در لوازم‌خانگی و داروها، در چرخه غذایی و در هوا می‌تواند بر باروری تأثیر مخرب داشته باشد. این مواد می‌توانند هم برزنان ،هم مردان و کودکان تأثیر داشته باشند. کربن سیاه، مواد شیمیایی تجزیه‌ناپذیر و فتلات ها همگی می‌توانند از طریق رحم به جنین منتقل شوند.

تغییرات اقلیمی هم می‌تواند تأثیرات منفی روی باروری مردان داشته باشد. چندین تحقیق که روی حیوانات انجام‌شده اند نشان می‌دهند اسپرم‌ها خصوصاً نسبت به بالا رفتن دمای هوا حساس هستند. موج‌های گرمای شدید توانسته‌اند بر اسپرم حشرات تأثیرات مخرب بگذارند و همین روند در انسان‌ها هم دیده‌شده است. تحقیقی در سال ۲۰۲۲ نشان داده است که بالا رفتن دمای محیط که ناشی از گرم شدن کره زمین یا درنتیجه کار کردن در محیط‌های گرم است تأثیر منفی بر کیفیت اسپرم‌ها دارد.
رژیم غذایی نامناسب، استرس و الکل
در کنار این عوامل محیط زیستی، موارد دیگری هم می‌توانند به باروری مردان ضرر بزنند. ازجمله رژیم غذایی نامناسب و فقیر از مواد مغذی، سبک زندگی بسیار ساکن که در آن فرد حرکت روزانه کمی دارد، استرس، الکل و مواد مخدر.
عواملی مانند رژیم غذایی نامناسب، سبک زندگی کم تحرک، استرس و مصرف الکل و مواد مخدر می‌تواند به باروری آسیب برسانددر دهه‌های اخیر شاهد بچه‌دار شدن زوج‌ها در سنین بالاتر هستیم. بااینکه دائماً به زنان درباره ساعت بیولوژیک و سال‌های باروری‌شان یادآوری می‌شود ،تصور عمومی بر این بود که سن تأثیری بر باروری مردان ندارد. حالا این فرضیه در حال رد شدن است. بالا رفتن سن پدر و مادر شدن ارتباط مستقیم باکم کیفیت شدن اسپرم‌ها و کاهش باروری آن‌ها دارد.

این روزها تمایل بیشتری برای دانستن بیشتر درباره باروری مردان و جلوگیری از کاهش آن، تشخیص و درمان آن وجود دارد. همین‌طور آگاهی بیشتری برای نیاز فوری برای کنترل آلودگی محیط وجود دارد. با همه این‌ها، آیا راه‌هایی برای فرد وجود دارد که بتواند کیفیت اسپرم خود را بالا ببرد؟

ورزش و رژیم غذایی سالم یکی از کارها است و هر دو نشان داده‌اند بر کیفیت اسپرم‌ها مؤثر هستند. خانم بلانچارد توصیه می‌کند برای غذا از گزینه‌های ارگانیک استفاده شود و از مواد پلاستیکی که در آن بایفنول (بی پی‌ای) وجود ندارد استفاده شود.بایفنول ماده‌ای است که با مشکلات باروری زنان و مردان مرتبط دانسته شده است. خانم بلانچارد می‌گوید: «می‌توانید کارهای کوچکی برای پیشگیری از این مشکل انجام دهید.»

آقای هانینگتون هم توصیه می‌کند ناراحتی خود را در تنهایی تحمل نکنید.

او و همسرش بعد از ۵ سال درمان و استفاده از روش آی سی اس آی (تزریق سیتوپلاسمی اسپرم) که یک نوع روش آی وی اف است و در آن‌یک اسپرم به داخل تخمک تزریق می‌شود، توانستند صاحب دو فرزند شوند. این روش‌های درمانی برای کسانی که مجبورند خودشان همه هزینه آن را بدهند بسیار گران هستند. در ایالات‌متحده آمریکا یک دور آی وی اف می‌تواند تا ۳۰۰۰۰ دلار هزینه داشته باشد و بیمه مربوط به آی وی اف هم‌بسته به ایالت و صاحب‌کار می‌تواند متفاوت باشد. آقای هانینگتون می‌گوید هنوز تأثیر ناراحتی روانی آن دوره را حس می‌کند.

او می‌گوید: «من از وجود فرزندانم واقعاً خوشحال و قدردانم اما بعضی ناراحتی‌ها را نمی‌شود فراموش کرد. آن‌ها همیشه با من خواهند بود.»