قبل از مصرف داروهای کاهش وزن حتما این مقاله را بخوانید

مصرف اورلیستات به‌شکل قرص قبل از غذا از دهه ۱۹۹۰ رایج شد. این دارو میزان چربی جذب‌شده از روده را کاهش می‌دهدایندیپندنت فارسی: موضوع داروهای کاهش وزن یکی از داغ‌ترین بحث‌ها در بریتانیا است. چه خبری مهم‌تر از ورود یک داروی کاهش وزن به بازار که در مدتی کوتاه ۱۵ درصد از وزن بدن ‌را کم می‌کند؛ آن هم بدون رژیم غذایی یا ورزش!

وی‌گووی (Wegovy)، نام تجاری نوعی از داروی سماگلوتاید (semaglutide)، پیش‌تر در سال جاری در بریتانیا با حواشی بسیار، توانست مجوز بگیرد و پیش‌بینی می‌شد فروش آن در داروخانه‌ها و درمانگاه‌ها ادامه یابد، اما در هفته اخیر عرضه آن به تعویق افتاد؛ چرا که عرضه‌کنندگان از این واهمه دارند که تقاضا برای آن خیلی بالا برود. همان‌طور که انتظار می‌رفت، تب تزریق ضدچربی هم سرد شد و برای مدتی نامعلوم کنار رفت.

سماگلوتاید در اصل داروی دیابت است که با تقلید از هورمون کنترل‌کننده سطح انسولین، اشتها را تنظیم می‌کند. دو سال بعد از فروش موفق این دارو در ایالات متحده آمریکا، ده‌ها هزار نفر از مبتلایان به چاقی تصمیم گرفتند با این دارو مشکلشان را حل کنند. در همین‌ حال، میلیون‌ها نفر از جمله جرمی کلارکسون و ایلان ماسک نسخه‌های خصوصی خود را ‌گرفتند و از آن استفاده کردند.

این داروها انتخاب‌هایی جذاب به‌نظر می‌رسند؛ آن‌قدر که فرد برای خرید آن‌ها نیازی به فکر کردن ندارد. اما واقعا این‌قدر خوب‌اند که تاثیرشان را باور کنیم؟ الکس میراس، استاد غدد درون‌ریز دانشگاه امپریال کالج لندن، می‌گوید: «نمی‌دانیم این داروها در بلندمدت چه تاثیری بر بدن خواهند داشت.»

در مورد وی‌گووی، فقط به قدر دو سال اطلاعات داریم. برای ساکسندا (Saxenda) که دارویی قدیمی‌تر است، تنها سه سال مطالعه انجام شد. درباره تیرزپاتاید (Tirzepatide) که به‌تازگی به بازار عرضه شده است، هم فقط به اندازه ۱۸ ماه اطلاعات داریم. او توضیح می‌دهد: «از سوی دیگر، ۱۶ سال است که از این داروها برای درمان دیابت استفاده می‌شوند، البته به مقدار کمتر. با توجه به نحوه عملکرد آن‌ها و تجربه ما، احتمال اینکه این داروها خطر تازه‌ای به‌ وجود بیاورند، کم است.»
واقعیت داروهای کاهش وزن چیست؟
وی‌گووی چیست؟

دکتر سایرا حمید، مشاور غدد درون‌ریز و دیابت در ان‌اچ‌اس تراست، کلینیک بهداشت و درمان امپریال کالج و نویسنده کتاب رژیم کامل (The full diet)، درباره وی‌گووی می‌گوید: «این نام تجاری داروی سماگلوتاید است.»

اوزمپیک و وی‌گووی چه تفاوتی دارند؟

هر دو یک دارو هستند اما وی‌گووی در مقدار [دوز] بالاتر ارائه می‌شود.

طرز کارش چگونه است؟

وی‌گووی برای کنترل اشتها طراحی شده است؛ بنابراین با مصرف این دارو کمتر غذا می‌خورید. این دارو رفتار هورمونی در روده به نام جی‌ای‌پی-۱ را تقلید می‌کند که پس از خوردن غذا ترشح می‌شود و حرکت غذا در روده را کند می‌کند؛ بنابراین مدت زمان بیشتری سیر می‌مانید. دکتر حمید می‌گوید: «این هورمون‌های سیری علامتی به مغز می‌فرستند که نشان می‌دهد سیر شده‌اید. در نتیجه فرد حتی اگر غذا نخورده باشد، هم احساس سیری می‌کند و موقع غذا خوردن با حجم کمتری از غذا سیر می‌شود.»

این دارو برای چه کسانی مفید است؟

به گفته دکتر حمید، «اکنون سازمان ملی خدمات سلامت بریتانیا، وی‌گووی را فقط تحت شرایط خاص تایید کرده است.» نایس (Nice) نیز در توصیه جدید خود تاکید کرده که وی‌گووی را می‌توان برای افرادی که شاخص توده بدنی (بی‌ام‌آی) آن‌ها خاص (۳۵ و بالاتر) است و دست‌کم به یک بیماری مرتبط با وزن مانند دیابت یا فشارخون مبتلا هستند، تجویز کرد.

برای فردی با پیشینه خانوادگی خاص که بی‌ام‌آی پایین‌تر دارند اما در معرض ابتلا به بیماری‌های مرتبط با وزن‌اند، نیز می‌توان وی‌گووی تجویز کرد.

مصرف این دارو چقدر تاثیرگذار است؟

طی یک کارآزمایی بالینی که نتایج آن سال ۲۰۲۱ در نشریه پزشکی نیوانگلند منتشر شد، افرادی که به مدت ۶۸ هفته وی‌گووی مصرف کردند، حدود ۱۵ کیلو لاغر شدند. یعنی به‌طور میانگین هر هفته‌ ۱۵ درصد وزنشان را از دست دادند.

اما یک نکته مهم؛ با قطع مصرف وی‌گووی بدن به سمت جبران وزن ازدست‌رفته می‌رود. دکتر حمید درباره این نکته می‌گوید: «تعدادی از شرکت‌کنندگان در همین کارآزمایی یک سال بیشتر تحت نظر قرار گرفتند و مشخص شد ۱۲ ماه بعد، به‌طور متوسط دوسوم وزنی که با دارو کم کرده بودند، برگشت.»

چگونه باید مصرف شود؟

هفته‌ای یک بار با تزریق به خود. نایس تزریق وی‌گووی را برای حداکثر دو سال با مقدار حداکثر ۲.۴ میلی‌لیتر تایید کرده است.

عوارض جانبی دارد؟

شایع‌ترین عارضه جانبی این دارو حالت تهوع است. از سایر عوارض آن می‌توان به شکم‌درد، یبوست، اسهال، برگشت اسید معده (ریفلاکس)، نفخ، سردرد و خستگی اشاره کرد.

این عوارض معمولا ابتدای مصرف رخ می‌دهند و در ۹۵ درصد موارد ظرف دو تا سه ماه از بین می‌روند.

خطرات جدی‌تر مصرف این دارو بروز سنگ کیسه صفرا و التهاب لوزالمعده (پانکراتیت) است. مصرف آن برای زنانی که قصد بارداری دارند، زنان باردار و شیرده نیز ممنوع است.

اوزمپیک، داروی محبوب افراد سرشناس، چیست؟

اوزمپیک همان وی‌گووی است اما با مقدار [دوز] پایین‌تر.

تاثیرگذاری و عوارض آن چیست؟

همان تاثیرها و عوارض گفته‌شده درباره وی‌گووی برای اوزمپیک هم صادق است.

برای چه کسانی مناسب است؟

سازمان ملی خدمات سلامت بریتانیا مصرف اوزمپیک را برای درمان دیابت نوع ۲ تایید کرده است. دکتر حمید می‌گوید: «اوزمپیک زمانی تجویز می‌شود که قرص‌های دیگر نتوانند میزان گلوکز خون را به‌قدر کافی تنظیم کنند. اما می‌توان آن را در موارد خاص برای کاهش وزن نیز تجویز کرد. به همین دلیل افراد سرشناس و مشهور به آن دسترسی پیدا کردند.»

چقدر تاثیرگذار است؟

به گفته دکتر حمید، از آنجا که تاثیر اوزمپیک بر کاهش وزن بررسی نشده، برای این نوع کاربری مجوزی دریافت نکرده است. مطالعه‌ای که روی افراد مبتلا به دیابت نوع ۲ انجام شد، نشان داد آن‌هایی که حداکثر به مقدار یک میلی‌گرم در هفته از این دارو استفاده می‌کنند، به‌طور میانگین حدود ۶۰۰ گرم وزن کم می‌کنند.

شیوه مصرف آن چگونه است؟

اوزمپیک را مانند وی‌گووی می‌توان تزریق کرد؛ هفته‌ای یک بار به مقدار حداکثر یک میلی‌گرم.

ساکسندا چیست؟

ساکسندا (نام عمومی لیراگلوتاید) داروی کنترل دیابت است که برای درمان دیابت نوع ۲ و چاقی مزمن تجویز می‌شود. دکتر حمید درباره عملکرد این دارو توضیح می‌دهد: «ساکسندا نیز مانند وی‌گووی و اوزمپیک از رفتار هورمون جی‌ال‌پی-۱ تقلید می‌کند و احساس سیری پدید می‌آورد. اما مدت تاثیرگذاری آن از دو داروی دیگر کمتر است و باید هر روز مصرف شود.

برای چه کسانی تجویز می‌شود؟

ساکسندا برای کاهش وزن کسانی که بی‌ام‌آی ۳۵ یا بالاتر دارند، مبتلا به پیش‌دیابت [پره‌دیابت]‌ اند یا دست‌کم یک عامل خطر قلبی عروقی مانند فشارخون بالا یا کلسترول بالا تهدیدشان می‌کند، تجویز می‌شود.

پیش از مصرف آن باید کارهایی انجام دهید. به توصیه نایس باید با مصرف مقدار کامل این دارو ظرف ۱۲ هفته دست‌کم پنج درصد وزنتان را کم کنید تا درمان ادامه یابد.

چقدر موثر است؟

داده‌های کارآزمایی‌های انجام‌شده نشان می‌دهد افرادی که ۵۶ هفته ساکسندا مصرف کردند، به‌طور متوسط ۸.۴ کیلوگرم یا هشت درصد وزنشان کاهش یافت.  

بازگشت وزن برای کسانی که مصرف ساکسندا را قطع کرده‌اند نیز رخ می‌دهد. چنین افرادی بعد از ۱۲ هفته به‌طور متوسط ۲.۹ کیلوگرم وزن اضافه کردند.

نحوه مصرف آن چگونه است؟

به همان شیوه تزریق با مقدار حداکثر سه میلی‌گرم در روز.

عوارض جانبی دارد؟

از آنجا که ساکسندا در همان دسته داروهای اوزمپیک و وی‌گووی قرار می‌گیرد، عوارض جانبی و موارد منع مصرف آن نیز مشابه همان داروها است.

تیرزپاتاید چیست؟

دکتر میراس درباره تیرزپاتاید می‌گوید: «این دارو واقعا تاثیرگذار است. چیزی که آن را از سایر داروهای موجود متمایز می‌کند، این است که ترکیب آنالوگ‌های مصنوعی دو هورمون جی‌ال‌پی-۱ و جی‌آی‌پی است؛ هورمونی که موجب ترشح انسولین می‌شود.» او این‌طور توضیح می‌دهد که هردو این هورمون‌ها طبیعی‌اند و هنگام غذاخوردن در روده تولید می‌شوند.

عملکرد آن به چه صورتی است و برای چه کسانی مناسب است؟

ترکیب این دو هورمون به کنترل اشتها و قند خون کمک می‌کند. به گفته دکتر میراس، تیرزپاتاید در ایالات متحده آمریکا پیش‌تر فقط برای بزرگسالان مبتلا به دیابت تایید شده بود؛ چون سطح گلوکز خون را به‌شدت پایین می‌آورد. اما در بریتانیا در دسترس همگان نیست و به عنوان درمانی برای چاقی تحت بررسی است.

مصرف آن چقدر تاثیرگذار است؟

دکتر میراس توضیح می‌دهد: «کارآزمایی‌های بالینی تصادفی‌سازی‌شده نشان می‌دهد که مصرف تیرزپاتاید حدود ۲۲ درصد وزن را کاهش می‌دهد. با این دارو وارد حوزه‌ای از کاهش وزن می‌شویم که فقط با جراحی امکان‌پذیر است. برای همین این‌قدر هیجان‌زده‌ایم.»

نحوه مصرف آن چگونه است؟

یک بار تزریق در هفته.

عوارض جانبی آن چیست؟

در کارآزمایی‌های بالینی تاثیر مصرف این دارو و اوزمپیک روی مبتلایان به دیابت را با هم مقایسه کردند. دکتر میراس می‌گوید: «عوارض جانبی هر دو مشابه بود: حالت تهوع، یبوست و اسهال.»

ایمکیوری، دارویی برای یک اختلالات ژنتیکی نادر که باعث چاقی می‌شود

ستملانوتید که با نام ایمکیوری (imcivree) فروخته می‌شود، دارویی است که با تاثیر مستقیم روی مرکز کنترل اشتها در مغزــ هیپوتالاموس‌ــ اشتها را کاهش می‌دهد. اما مصرف آن فقط برای گروهی محدود مناسب است.

نحوه کار آن چگونه است و برای چه کسانی مناسب است؟

دکتر حمید در پاسخ این سوال‌ها می‌گوید: «در موارد بسیار نادر، چاقی در اثر اختلال‌های ژنتیکی پدید می‌آید؛ به شکلی که کنترل اشتها در هیپوتالاموس مختل می‌شود. بیماران مبتلا به سندروم چاقی ژنتیکی دچار گرسنگی شدید می‌شوند و تقریبا همیشه در سال‌های نخست کودکی چاقی شدید دارند. وزن آن‌ها ممکن است تا دو سالگی به ۲۵ کیلوگرم برسد.»

ستملانوتید فقط با نظارت پزشک متخصص و برای بیمارانی تجویز می‌شود که آزمایش ژنتیک نشان داده باشد به دلیلی خاص چاق شده‌اند.

چقدر تاثیرگذار است؟

وزن افراد شرکت‌کننده در کارآزمایی‌ها با مصرف این دارو به‌طور میانگین ۱۰ درصد کاهش یافت. دکتر حمید می‌گوید: «تاکید می‌کنم این کارآزمایی‌ها روی کسانی انجام شد که کنترل اشتها در مغزشان به دلیل یک اختلال ژنتیکی مختل شده بود.» افزون بر آن، «کاهش وزن و مهار گرسنگی تنها تا زمانی که ستملانوتید مصرف شود، ادامه دارد».

نحوه مصرف آن چگونه است؟

با تزریق روزانه.

عوارض جانبی دارد؟

واکنش‌های پوستی در محل تزریق، بروز لکه‌های تیره روی پوست، سردرد، حالت تهوع و اسهال از عوارض جانبی مصرف این دارو است. در مواردی، افسردگی و فکر به خودکشی نیز گزارش شده است.

اورلیستات، همان گزینه‌ قدیمی

دکتر میراس می‌گوید: «مصرف اورلیستات (Orlistat) از دهه ۱۹۹۰ رایج شد. اورلیستات میزان چربی جذب‌شده از روده را هنگام غذاخوردن کاهش می‌دهد.»

برای چه کسانی مناسب است؟

سازمان ملی خدمات سلامت بریتانیا این دارو را برای افرادی با بی‌ام‌آی ۳۰ یا بالاتر و کسانی با بی‌ام‌آی بیش از ۲۸ که یک عامل خطر مانند دیابت نوع ۲، فشارخون بالا یا سابقه خانوادگی کلسترول بالا دارند، توصیه می‌کند.

چطور مصرف می‌شود؟

به شکل قرص قبل از غذا.

دکتر میراس می‌گوید: «این دارو باعث می‌شود فرد ۳۰ درصد چربی غذایی را که می‌خورد دفع کند.» اسهالی که در اثر مصرف این قرص پدید می‌آید، به قدری ناخوشایند است که به تنبیه شبیه است. همین باعث می‌شود فرد یاد بگیرد چربی غذای خود را کاهش دهد و با این کار می‌تواند وزن کم کند.

چقدر تاثیرگذار است و چه عوارضی دارد؟

دکتر میراس می‌گوید: «مصرف این دارو کاهش وزن کم و عوارض جانبی (اسهال شدید) دارد.»

گزینه‌های طبیعی بدون نسخه

این روزها قرص یا پودر عصاره قهوه سبز پرطرفدار است و به گفته دکتر حمید، «احتمالا با بالا بردن سوخت‌وساز بدن روی کاهش وزن اندکی تاثیرگذار است؛ چیزی مشابه نوشیدنی‌های حاوی کافئین. نتایج چند کارآزمایی بالینی تصادفی‌شده کوتاه‌مدت نشان می‌دهد که ممکن است تا چند کیلو به کاهش وزن کمک کند، اما پیش از نتیجه‌گیری قطعی مطالعات بیشتر و طولانی‌تری لازم است».

دکتر حمید درباره گزینه قرص لاغری کتون تمشک (Raspberry Ketone) می‌گوید: «برخی آزمایش‌های سلولی برون‌تنی و نیز مطالعه جوندگان نشان می‌دهد که این قرص ممکن است با کاهش مقدار مصرف غذا و همین‌طور افزایش تجزیه چربی بدن به کاهش وزن کمک کند. با این حال شواهد مشخصی وجود ندارد که نشان بدهد مصرف این مکمل به کاهش وزن کمک می‌کند.»

عصاره چای سبز باعث آسیب کبدی یا حتی نارسایی کبدی می‌شود اما کاربرد آن برای موش‌ها مفید بوده است. بنابراین اگر حیوان خانگی شما مشکل اضافه وزن دارد، می‌توانید از آن استفاده کنید اما در مورد اثربخشی آن برای انسان اطلاعات چندانی وجود ندارد.