چرا اعتقادات به ماوراءالطبیعه در میان جوامع وجود دارد؟

یورونیوز: افراد جامعه بشری در طول هزاران سال تاریخ خود همواره دارای نوعی باورهای فراطبیعی یا مذهبی بوده‌اند. اکنون یک تیم تحقیقاتی بین‌المللی می‌گوید ممکن است دلیل به وجود آمدن این اعتقادات را دریافته باشند.

تلاش پژوهشگران در این تحقیق بر آن متمرکز بوده است که این باورها بر چه اساسی پدید آمده‌اند. آنان می‌گویند رواج اعتقادات دینی یکی از ابزارهای قدرتمند برای توضیح مسائلی است که از عهده عقل بشری خارج بوده‌اند، به ویژه در جهان مرموز و تاریک پیش از ظهور علم مدرن.

به عنوان مثال، جوامع چینی و کره‌ای باستان برای توجیه تغییر حاکمان خود مشیت الهی را مسئول می‌دانستند؛ در حالی که مردم مصر، قوم آزتک در آمریکای جنوبی، سلت‌ها در اروپا و تیوها در شرق آفریقا از اراده خدایان برای توضیح پدیده‌های آسمانی بهره می‌گرفتند. دین در واقع راهی محسوب می‌شده است برای درک رمز و راز دنیایی اسرارآمیز که از نحوه عملکردش اطلاع زیادی در دسترس نبود.

روشنفکرانی مانند ادوارد تایلور و دیوید هیوم نیز معتقد بودند که باورهای مذهبی ممکن است به عنوان ابزاری برای توضیح پدیده‌های طبیعی به کار روند. این در حالی است که در دنیای معاصر نیز چنین رویکردهایی هنوز قابل مشاهده است. برای مثال با شیوع همه‌گیری کووید-۱۹ در جهان، که در آغاز ناشناخته و مرگبار بود، بخشی از دین‌باوران آن را نوعی «مجازات الهی» فرض می‌کردند.

اکنون تیمی پژوهشی متشکل از دانشمندان آداب و رسوم و اعتقادات ۱۱۴ جمعیت مختلف در سراسر جهان را، از گروه‌های شکارچی در آفریقا (مانند مردم کونگ در صحرای کالاهاری) گرفته تا اقوام ماهیگیر در جزایر اقیانوس آرام (مانند مردم جزایر تروبریاند در غرب گینه نو) و جوامع بزرگ‌تر و پیچیده‌تر با فناوری مدرن مورد بررسی قرار دادند.

این پژوهشگران دریافته‌اند که باورهای فراطبیعی افراد جوامع عمدتا به پدیده‌های «طبیعی» مربوط می‌شوند تا پدیده‌های «اجتماعی».

محققان در این باره می‌گویند: «ما به جواب این پرسش علاقه‌مند بودیم که آیا توضیحات فراطبیعی بر پدیده‌های طبیعی متمرکز هستند (مانند بیماری، بلایای طبیعی و خشکسالی که هیچ دلیل انسانی واضحی ندارند) و یا اینکه بر پدیده‌های اجتماعی با منشأ انسانی استوارند (نظیر جنگ‌، قتل و غارت)».

به عنوان مثال مردمان قوم چاچی در جنگل‌های بارانی اکوادور رعد و برق را که یک پدیده طبیعی است، به الهه آذرخشی نسبت می‌دهند که شمشیر بزرگی را حمل می‌کند و آن شمشیر به هنگام استفاده در آسمان نبرد می‌درخشد. یا قوم قبیله سرخپوست کومانچی در اوکلاهامای آمریکا، که جنگ را به عنوان پدیده‌ای ذاتا اجتماعی با رویاهای جادوگرانشان توضیح می‌دهند.

محققان می‌گویند نتایج مطالعاتشان نشان می‌دهد توجیه‌های فراطبیعی برای پدیده‌های طبیعی، بسیار شایع‌تر از توجیه‌های فراطبیعی برای پدیده‌های اجتماعی است.

به گفته آنان دلایل فراطبیعی برای رخداد پدیده‌های طبیعی مانند بیماری (۹۶ درصد)، بلایای طبیعی (۹۲ درصد) و خشکسالی (۹۰ درصد) بیشترین فراوانی را داشتند. این دست توجیهات برای پدیده‌های اجتماعی نظیر جنگ (۶۷ درصد)، قتل (۸۲ درصد) و سرقت (۲۶ درصد) از فراوانی به مراتب کمتری برخوردار بودند.
یک نقاشی که سنت فرانسوا گویا را در حال عمل جن‌گیری نشان می‌دهدبه گفته محققان از دیگر نتایج این تحقیق این بوده است که باورهای فراطبیعی با گسترش جوامع تکامل یافته‌اند. در واقع با بزرگتر و پیچیده‌تر شدن پدیده‌های اجتماعی، توضیحات فراطبیعی جدیدتری به منظور یافتن توضیح برای رخ دادن آن‌ها ایجاد شده است.

برای مثال احتمال بیشتری وجود دارد که جوامع پرجمعیت‌تر و شهری امروزی نسبت به گروه‌های قبیله‌ای شکارچی در قدیم رویدادهایی مانند دزدی و یا جنگ را با توسل به دلایل فراطبیعی توضیح دهند.

دانشمندان می‌گویند دقیقا نمی‌دانند دلیل چنین امری چیست، با این حال حدس می‌زنند شاید یکی از دلایل آن باشد که مردم در جوامع بزرگ‌تر کمتر یکدیگر را می‌شناسند و به هم اعتماد دارند. در واقع در جوامع پیچیده و بزرگ‌تر، نگرانی از مسائلی مانند جنگ و دزدی بیشتر است و درنتیجه بیشتر احتمال دارد که توضیحاتی فراطبیعی برای آنها ارائه شود.

نتایج مطالعات جدید در نشریه علمی «رفتار انسانی نیچر» منتشر شده است.