دلارهای توقیف شده ایران در کره جنوبی یک بار خرج شده‌اند

ایران وایر- آرش حسن‌نیا: آنقدر این خبر تکرار شده و اتفاقی در پی آن رخ نداده که حالا به دستمایه طنز و شوخی فعالان مجازی با مقام‌های بانک‌ مرکزی بدل شده است. در پی هر بار رکوردشکنی در بازار ارز، کاربران فضای مجازی به مقام‌های پولی و بانکی یادآوری می‌کنند که نوبت آن رسیده تا یک‌ بار دیگر خبر آزاد شدن پول‌های بلوکه شده در بانک‌های کره‌ جنوبی را منتشر کنند.

البته این بار، احتمال چنین اتفاقی را نه رسانه‌های داخل ایران و مقام‌های بانک مرکزی، بلکه شبکه «ان‌بی‌سی» آمریکا منتشر کرده است.

ان‌بی‌سی در این گزارش، به سفر «محمد بن عبدالرحمان آل ثانی»، معاون نخست‌وزیر و وزیر خارجه قطر به آمریکا، و دیدار او با «آنتونی بلینکن»، وزیر خارجه آمریکا و دستیارانش از جمله «رابرت مالی»، نماینده ویژه امور ایران در وزارت خارجه آمریکا در واشنگتن اشاره کرده است.
دو تابعیتی‌های چند میلیارد دلاری
شبکه خبری ان‌بی‌سی آمریکا در این گزارش به نقل از منابع آگاه، از تلاش‌های قطر و بریتانیا برای پیش‌برد مذاکرات میان واشنگتن و تهران بر سر تبادل زندانیان خبر داده‌، و البته احتمال داده است که در صورت توافق نهایی، ایران بتواند میلیاردها دلار پول خود که به علت تحریم‌های آمریکا در کره‌جنوبی توقیف شده را آزاد کند.

مهر امسال نیز خبر آزاد شدن ۷ میلیارد دلار دارایی بلوکه شده ایران نزد بانک‌های کره‌ جنوبی، با گفت‌وگوهای مقام‌های تهران و واشنگتن بر سر آزادی دو تابعیتی‌های آمریکایی ایرانی از زندان‌های ایران مرتبط شد، مدلی که پیش‌تر هم در مورد دریافت طلب تاریخی ۴۰۰ میلیون پوندی ایران از بریتانیا نیز آزموده شده بود. هرچند که مقام‌های دولت جمهوری اسلامی ارتباط دریافت آن طلب و آزادی هم‌زمان «نازنین زاغری» و «انوشه آشوری»، شهروندان ایرانی بریتانیایی را بی‌ارتباط با هم می‌دانستند.
پای ثابت این گمانه‌زنی‌های تکراری بر سر آزادی ۷ میلیارد دلار دارایی بلوکه‌شده ایران نزد بانک‌های کره‌جنوبی، «نور نیوز»، وب‌سایت خبری منسوب به شورای‌عالی امنیت‌ملی است.

نور نیوز در مهر حتی تا گمانه‌زنی‌ها بر سر معرفی حساب بانکی مورد توافق ایران برای دریافت این دارایی‌ها پیش رفت، اما در نهایت این تبادل بانکی انجام نشد و گام نهایی برای دریافت منابع بلوکه شده ایران در کره‌ جنوبی برداشته نشد.

این وب سایت در ۹بهمن‌ امسال نیز به نقل از خبرگزاری کره‌ای «یونهاپ»، از آغاز مذاکرات کره‌جنوبی و ایران برای آزادسازی پول‌های بلوکه‌ شده خبر داده بود.
پنج سال انتظار
دست‌کم از سه سال قبل، اخبار مربوط به این دارایی‌ها هر از گاهی راهی رسانه‌ها شده است.

«عبدالناصر همتی»، رییس کل وقت بانک مرکزی ایران در دی‌۱۳۹۹، گلایه کرد بود که کره‌ای‌ها از دو سال قبل، یعنی از سال ۱۳۹۷، ۷ میلیارد دلار از دارایی‌های ایران را در همراهی با تحریم‌های آمریکا بلوکه کرده‌اند، و نه تنها به این دارایی‌ها سودی تعلق نمی‌گیرد، بلکه حتی کره‌ای‌ها از بابت نگهداری این دارایی‌ها نزد بانک، هزینه کارمزد هم دریافت می‌کنند.

کره‌جنوبی تا پیش از اعمال تحریم‌های آمریکا علیه ایران، از خریداران اصلی میعانات گازی ایران بود.

اگرچه به‌نظر می‌رسد ارزش دارایی‌های بلوکه‌شده ایران نزد کره‌جنوبی را باید ۷ میلیارد دلار دانست، اما ارزیابی‌های دیگری نیز درباره رقم این مطالبات اعلام شده که حتی از ۹ میلیارد دلار نیز بالاتر بوده است.

از جمله این برآورده‌ها، ارزیابی «حسین تنهایی»، رییس اتاق بازرگانی ایران و کره جنوبی در مرداد۱۳۹۹ است که گفته بود: «چیزی بین ۶ تا ۹ میلیارد دلار پول ایران در کره آزاد نشده است، اما آن رقمی که اتاق بر روی آن تاکید دارد، ۸.۵ میلیارد دلار است.»
از مجموعه گفته‌های مقام‌های دولتی و بانک مرکزی در سال‌های قبل چنین برمی‌آید که آن‌ها راه‌های مختلفی برای زنده کردن این دارایی‌های پیموده‌اند. عبدالناصر همتی، رییس کل وقت بانک مرکزی، در دی ۱۳۹۹، مسدود شدن پول‌ ایران در کره جنوبی را «چالش اصلی» روابط دو کشور برشمرده بود.

همتی گفته بود: «در صورتی‌که این موضوع حل نشود، برای احقاق حقوق و استفاده از حق طبیعی و منابع‌مان در کره، پیگیری‌های حقوقی را که آغاز شده، ادامه خواهیم داد.» همان زمان محمود واعظی، رییس دفتر «حسن روحانی» نیز، از طراحی «مقدمات کارهای حقوقی لازم» برای آزادسازی این اموال خبر داده بود.

حتی در مقطعی کره‌ای‌ها پیشنهاد دادند بخش ناچیزی از چند میلیارد دلار اموال ایران را با آمبولانس و کیت کرونا پرداخت کنند، با اینکه آن پیشنهاد «بی‌شرمانه» توصیف شد، و واکنش شدید طرف ایرانی را به‌دنبال داشت.

 اما دو ماه بعد در اسفند۱۳۹۹، حسین تنهایی، رییس اتاق مشترک ایران و کره‌جنوبی، از «موافقت کلی» آمریکا با آزادسازی دارایی‌های بلوکه‌شده ایران در کره جنوبی، خبر داد. اینکه قرار است یک میلیارد دلار از این دارایی‌ها در قالب خرید غذا و دارو به ایران از کانال سوئیس برسد. کانالی که برای در دسترس قرار گرفتن اموال ایران از طریق ارسال غذا و دارو پیش‌بینی شده بود.
اسکناس یا اعتبار
۷ میلیارد دلار، یک سوم کل درآمد ناشی از فروش نفت ایران در سال ۱۳۹۷ است، در صورت آزادشدن این اموال و دارایی‌ها، اگرچه نه همه، بلکه بخشی از مشکلات اقتصادی دولت و بانک مرکزی را حل می‌‌کند، با این حال این حل و فصل شدن، به متغیرهای پرشماری وابسته است.

مهم‌ترین متغیر در معادله پیچیده آزاد شدن دارایی‌های بلوکه شده ایران آن است که به فرض چراغ سبز نشان دادن آمریکایی‌ها، این اموال و دارایی‌ها به چه شکلی به دست ایران برسد؟ مشکل اساسی ایران در مورد معضلات ارزی، تامین اسکناس فیزیکی دلار و کنترل بازار آزاد ارز است که با سخت‌گیری‌های اخیر فدرال و وزارت خزانه‌داری آمریکا بر شبکه بانکی عراق و امارات، وضعیتی وخیم دارد.

از قضا، دورترین گزینه ممکن در توافق احتمالی بین واشنگتن و تهران بر سر اموال ایران در سئول، تحویل نقدی این دلارها به ایران است.

پیش‌بینی خط اعتباری و در اختیار قراردادن این خط نزد ایران برای استفاده از این منابع برای واردات برخی کالاها، گزینه محتمل‌تری است؛ با این فرض احتمالی که دامنه این برخی کالاها به غذا، کالاهای اساسی و دارو محدود می‌شود.

این البته گزینه مطلوب ایران نیست، اما با این حال، بخشی از نیازهای ایران را مرتفع می‌کند تا فشارها از ناحیه تامین مالی کالاهای اساسی و دارو را سبک کند.
این دلارها یک بار خرج شدهاما پیش از فکر کردن به گزینه‌های پیش روی ایران برای آنکه در رایزنی برای مبادله احتمالی زندانیان دو تابعیتی و اموال بلوکه شده در سئول بر سر آن‌ها چانه بزند، باید به سناریویی فکر کرد که عبدالناصر همتی، رییس کل پیشین بانک مرکزی در آبان۱۴۰۰ از آن رونمایی کرد.

اینکه چگونه دولت در سال‌های ۱۳۹۸ و ۱۳۹۹ بدون آنکه به دلارهای نفتی خود دسترسی داشته باشد، ما‌به‌ازای ریالی آن‌ها را از بانک مرکزی دریافت کرده و نیازهای ریالی خود را تامین کرده است، تا در آینده‌ای نامعلوم که به درآمدهای ارزی خود دست یافت آن را به بانک مرکزی تحویل دهد.

تعبیر ساده این روایت این است که طی سال‌های اخیر، بخشی از این درآمدهای ارزی که به دلیل تحریم‌ها دور از دسترس ایران است، قبلا خرج شده‌اند. خالص دارایی‌های خارجی بانک مرکزی مدام افزایش یافته و بانک مرکزی از بابت افزایش این متغیر پولی، ریال چاپ کرده و در اختیار دولت قرار داده است. با این حساب،‌ حال آن دلارها متعلق به بانک مرکزی است که نمی‌توانند دوباره به کمک بودجه دولت بیایند، هرچند که به افزایش توان بانک مرکزی برای سیاستگذاری پولی منجر شده و به نقش آفرینی این بانک در بازار ارز یاری می‌رساند.

 همتی در همان جوابیه خود توضیح داده بود که احتمالا کاهش خالص دارایی‌های خارجی بانک مرکزی در آن مقطع (آبان ۱۴۰۰) با آزاد شدن ۲ میلیارد دلار از دارایی‌‌های مسدود شده ایران و فروش آن‌ها در بازار همراه بوده است که به جمع‌آوری ریال از بازار، و کنترل پایه پولی در آن مقطع زمانی شده است.

حال یک بار دیگر و با بالا گرفتن زمزمه آزاد شدن دارایی‌های بلوکه‌شده ایران در کره‌ جنوبی، همین پرسش‌ها مطرح است. این دارایی‌ها به چه ترتیبی در اختیار ایران قرار می‌گیرند؟ آیا دولت پیش‌تر مابه‌ازای ریالی این دلارها را در اختیار گرفته است؟ این دلارها، متعلق به بانک مرکزی است یا صندوق توسعه ملی صاحب آن‌هاست؟