محققان سوئیسی: خشکسالی زمینه ظهور و گسترش اسلام در ۱۴۰۰ سال پیش را ایجاد کرده است

یورونیوز: پژوهشگران در دانشگاه بازل سوئیس با بررسی وضعیت اقلیمی ۱۴۰۰ سال پیش دریافته‌اند که تغییرات اجتماعی و اقتصادی ناشی از خشکسالی و سقوط پادشاهی محلی احتمالا زمینه ظهور و گسترش اسلام در ناحیه یمن و عربستان امروزی را ایجاد کرده است.

این گروه از دانشمندان در نتایج تحقیق خود، که در نشریه علمی معتبر «ساینس» منتشر شده است، می‌گویند بروز یک خشکسالی شدید در قرن ششم میلادی زوال و سقوط پادشاهی حمیر در آن منطقه را در پی داشته است.

محققان می‌گویند هرچند آب و هوا در خاورمیانه بسیار خشک و گرم است، اما پادشاهی حمیر در آن زمان توانسته بود با بازسازی سیستم‌های آبیاری، دشت‌های بیابانی را به مزارع حاصلخیز تبدیل کند. در فلات یمن امروزی هنوز آثار مزارع پلکانی و سدهای تعبیه شده، که بخشی از یک سیستم آبیاری بسیار پیچیده را تشکیل می‌دادند، به چشم می‌خورد.

علیرغم برخورداری از این سیستم آبیاری، نظام سیاسی وقت برای حفظ کشاورزی به بارندگی متکی بود، امری که با بروز خشکسالی شدید در معرض خطر قرار گرفت. از سویی نظام زراعتی وقت قادر به مقابله با خشکسالی ناگهانی نبود و از سوی دیگر سرپا نگه‌داشتن سیستم آبیاری مشارکت ده‌ها هزار کارگر لازم داشت، در نتیجه پادشاهی وارد دوره‌ای از تحولات اجتماعی و سیاسی شد.

پروفسور دومینیک فلیتمانات، استاد دیرینه‌شناسی در دانشگاه بازل سوئیس، در این باره می‌گوید: «آب قطعاً مهمترین منبع است و واضح به نظر می‌رسد که کاهش بارندگی و به ویژه چندین سال خشکسالی شدید می‌تواند یک پادشاهی نیمه‌بیابانی آسیب‌پذیر را بی‌ثبات کند. احتمالاً جامعه حمیر به دلیل کمبود آب دچار مشکل شده بود و دیگر نمی توانست نیروی انسانی لازم برای نگهداری پرمشقت از سیستم آبیاری را تامین کند و این وضعیت را وخیم‌تر کرد.»

وی افزود: «جامعه در نتیجه گرسنگی و جنگ، سختی زیادی را تجربه می‌کرد. این بدان معنا بود که اسلام با محیطی مساعد برای ظهور و رشد روبرو شد. مردم به دنبال یک امید تازه بودند، چیزی که بتواند مردم را دوباره به عنوان یک جامعه گرد هم آورد. دین جدید این امید را ارائه می‌داد.»

تیم محققان برای یافتن آثار خشکسالی ناحیه، لایه‌های استالاگمیت در غار الحوته در کشور عمان کنونی را تجزیه و تحلیل کردند.

استالاگمیت‌ها از چکیدن قطرات آب باران تشکیل می‌شوند و سرعت رشد و ترکیب شیمیایی لایه‌های آن، مستقیماً با میزان بارش در محیط بیرونی غار مرتبط است. دانشمندان موفق شدند با اندازه‌گیری ترکیب ایزوتوپی در لایه‌های سنگ آهک استالاگمیت‌ها، شرایط بارش در مقطع زمانی ۱۴۰۰ سال پیش بازسازی کنند و دریابند سالانه در آن زمان چه میزان بارندگی صورت می‌گرفته است.
محققان از طریق بررسی استالاگمیت‌های درون غار توانسته‌اند میزان بارش را در مقطع زمانی ۱۴۰۰ سال پیش به دست آورندبنابر یافته‌های تیم تحقیق، در یک دوره طولانی در اوایل قرن ششم میزان بارندگی به صورت محسوسی افت کرده و در نتیجه یک دوره خشکسالی چندین ساله و فرامنطقه‌ای رخ داده است. داده‌های مربوط به سطح آب دریای مرده در همین بازه زمانی و همچنین اسناد تاریخی بروز کم‌آبی را تایید می‌کنند.

پروفسور جان هالدون، مورخ و رئیس سابق مرکز مطالعات ایران و خلیج فارس دانشگاه پرینستون آمریکا، می‌گوید یافته‌های تیم تحقیق به این معنا نیست که خشکسالی مستقیماً باعث ظهور اسلام شده است، اما به نظر می‌رسد تردیدی وجود ندارد که چنین دوره طولانی خشکی بسیار شدیدی عامل مهمی در زمینه تحولات جهان عرب در قرن ششم بوده است.

محققان می‌گویند علاوه بر عامل خشکسالی، جنگ‌های متعدد با امپراتوری‌های همسایه شامل امپراتوری بیزانس و ساسانی باعث تضعیف عملکرد پادشاهی حمیر شده است.

پادشاهی حمیر از سال ۱۱۰ پیش از میلاد تا سال ۵۲۰ میلادی برای چندین قرن بخشی از ناحیه حکمرانی عربستان جنوبی بود و نفوذ آن از نظر سیاسی و نظامی تا شبه جزیره عربستان مرکزی و فراتر از آن امتداد داشت. این پادشاهی سرانجام در اوایل قرن ششم وارد یک دوره بحرانی شد و توسط پادشاهی همسایه در آکسوم (اتیوپی فعلی) از میان رفت.