معاملات فردایی چیست و چرا پلیس ایران معاملات فردایی ارز و طلا را ممنوع کرده؟

بی بی سی: پلیس امنیت اقتصادی در ایران، هرگونه معاملات فردایی ارز، سکه و طلا را غیرقانونی اعلام کرده است.

پلیس امنیت اقتصادی در اطلاعیه‌ای در روز پنجشنبه گفت فعالیت در سایت‌ها و کانال‌های قیمت‌دهی و هرگونه معامله به صورت فردایی و غیررسمی در فضای مجازی، غیرقانونی و ممنوع است و فقط معاملاتی مجاز و قانونی است که در واحدهای صنفی قانونی و رسمی و با رعایت قوانین و مقررات پولشویی و مالیاتی انجام شود.

این اطلاعیه افزوده است «هر فرد خریدار سکه و طلا باید از حساب خود به حساب متعلق به واحد صنفی مجاز واریز وجه کند.»

به گزارش خبرگزاری ایرنا، پلیس امنیت اقتصادی همچنین «از رصد و پایش هرگونه معاملات غیررسمی و غیرشفاف در بازار ارز در فضای حقیقی و فضای مجازی و برخورد جدی و قاطع با متخلفین» خبر داده است.

معاملات فردایی به خصوص در مورد ارز در ایران غیرقانونی و به گفته برخی کارشناسان، غیرشرعی محسوب می‌شود اما ظاهرا این نوع معاملات رواج داشته است.

از آنجا که سازماندهی رسمی برای نظارت و تسهیل این نوع معاملات امکانپذیر نبوده، گفته می‌شود این معاملات از طریق نوعی ترتیبات غیررسمی و خصوصی صورت می‌گیرد.
معاملات آتی چیست؟
به نظر می‌رسد آنچه که در ایران معاملات فردایی به خصوص در بازار ارز و طلا خوانده می‌شود شکل خاص و غیررسمی معاملات براساس مفهوم معاملات آتی اما بدون ترتیباتی است که برای این نوع معاملات در کشورهای دیگر منظور شده است.

مبنای معاملات آتی به شکل‌های متنوع همواره رواج داشته و اشکال رایج آن در ایران نیز غیرقانونی نبوده است. نمونه رایج در ایران، سلف‌خری محصولات کشاورزی شامل پیش‌پرداخت پول به کشاورز پیش از پایان فصل زراعی در قبال تعهد او به فروش محصول به پرداخت کننده است.

البته معمولا این نوع سلف‌خری به صورت پرداخت وام و بدهکار کردن کشاورز مدت‌ها قبل از برداشت محصول انجام می‌شود که این اتهام را در پی داشته که خریدار عملا کشاورز را در موقعیتی قرار می‌دهد که ناگزیر است محصولش را به بهایی نازل‌تر از بهای روز به وام‌دهنده تحویل دهد.

در بعد گسترده‌تر، معاملات آتی برای انواع محصولات از جمله نفت خام نه تنها در بازارهای جهانی کاملا رایج است بلکه دولت ایران نیز در قراردادهای رسمی فروش نفت به طور گسترده از آن استفاده کرده است.

در واقع بخش عمده فروش نفت شامل تحویل نفت در آینده در قبال بهای توافق شده بین فروشنده و خریدار است. به همین دلیل نیز در اخبار تحولات بازار نفت، مشاهده عبارت بهای نفت از نوع خاص "برای تحویل" در زمان مشخصی در آینده کاملا عادی است.

در بازارهای سهام پیشرفته هم امکان معامله آتی سهام وجود دارد. در این نوع معامله، خریداری که معتقد است بهای سهام خاصی در تاریخ مشخصی در آینده بیشتر از بهای امروز آن خواهد بود، علاقه خود به خرید مقدار معینی از این سهام معمولا به بهای امروز اما برای تحویل در تاریخ مورد نظر در آینده را ابراز می‌دارد و در مقابل، فردی که معتقد است بهای این سهام در تاریخ مورد نظر کمتر از امروز خواهد بود، برای فروش این مقدار سهام جهت تحویل در همان تاریخ اعلام آمادگی می‌کند.

این نوع معامله ماهیت سفته‌بازی محض دارد زیرا معمولا نه خریدار ملزم است پول خرید سهام را در حال حاضر بپردازد یا حتی در اختیار داشته باشد و نه فروشنده ملزم است در زمان انعقاد معامله مالک سهامی باشد که وعده تحویل آن را در آینده داده است. فروشنده با اعتقاد به ارزان شدن سهام، در نظر دارد در روز تحویل، آن را به بهایی کمتر از امروز از دیگران خریده و به بهای امروز تحویل خریدار دهد. و خریدار هم انتظار دارد در صورت نیاز، این سهام را بلافاصله به بهایی که انتظار دارد بالاتر از بهای امروز باشد بفروشد.

برای تضمین دو طرف معامله به انجام تعهدات خود در موعد مقرر، بازارهای سهام ترتیبات مشخصی را پیش‌بینی کرده‌اند.

معامله فردایی ارز در ایران
گفته می‌شود این نوع معامله غیررسمی در بازار آزاد صورت می‌گیرد و ظاهرا زمان توافق معامله معمولا در پایان روز بوده و مدت انتظار برای عمل طرفین به تعهدات خود و تکمیل معامله نیز یک روز، یعنی تا "فردای" توافق اولیه است.

طبیعی است که به عنوان یک معامله غیررسمی که قانونی نیز شناخته نشده، احتمالا این معاملات تابع قواعد ثابت و یکسانی نیست و ممکن است به شکل‌های مختلف صورت گیرد.

به طور کلی، معامله فردایی بر اساس قدرت پیش‌بینی تحولات نرخ ارز معمولا طی یک روز مبتنی است و طرف‌‌های معامله با اطمینان از قدرت پیش‌بینی خود وارد توافق مالی می‌شوند.

در تعریفی که مبنای ممنوعیت قانونی معامله فردایی را تشکیل داده، در این نوع معامله لزومی ندارد عمل به توافق بین دو طرف شامل تبادل عین کالا، یعنی ارز یا طلا، در برابر پول باشد و اصل این معامله به منزله نوعی شرط‌بندی یا قمار بر سر نوسان نرخ ارز است.

در این تعریف از معامله فردایی، یکی از دو طرف معتقد است که بهای ارز در زمان مشخصی در روز بعد به میزان مشخصی بالاتر از بهای آن در ساعت معینی در روز جاری خواهد بود در حالیکه طرف دیگر انتظار دارد نرخ ارز نسبت به امروز به مقدار معینی کمتر باشد.

این توافق صرفا بر سر اعتقاد به تفاوت ارزش ریالی مقدار معینی ارز در روز آینده نسبت به امروز صورت می‌گیرد و الزامی به نقل و انتقال ارز مورد نظر نیست. با فرارسیدن زمان تعیین شده در روز بعد، اگر بهای ارز بالاتر رفته باشد، طرفی که معتقد بود قیمت ارز کمتر می‌شود، این تفاوت قیمت را به طرف مقابل می‌پردازد و اگر قیمت ارز کاهش یافته باشد، طرفی که افزایش نرخ را پیش‌بینی کرده بود، موظف است اختلاف دو نرخ را به طرف مقابل بدهد. به عبارت دیگر، معامله فردایی از مصادیق «بازی مجموع-صفر» است.

گفته می‌شود که برای تضمین اینکه دو طرف به تعهد خود عمل خواهند کرد، گروه‌های خصوصی معاملات فردایی تشکیل شده و دو طرف معامله تضمین‌های لازم مثلا به صورت چک بانکی در اختیار آن قرار می‌دهند تا در زمان مورد نظر، مطالبات دو طرف را تسویه کند. قاعدتا برای کسانی که به تعهد خود عمل نکنند تنبیه‌هایی هم در نظر گرفته می‌شود.
آثار معامله فردایی چیست؟
تاثیر معاملات آتی مثلا در بازار کالاها یا سهام مورد بررسی گسترده قرار گرفته و در حالیکه بعضی از کارشناسان، این نوع معاملات را باعث نابسامانی بازار می‌دانند، برخی دیگر از آنها به عنوان عاملی در کاهش نوسانات نام می‌برند.

اما در معامله فردایی، در صورتیکه تعریفی که در بالا داده شد درست باشد، این نوع معاملات قاعدتا نباید اثر مشخصی برای معاملات و نوسانات نرخ ارز در بازار آزاد ایران داشته باشد.

در تصویر فوق، معامله فردایی در واقع نوعی شرط‌بندی شخصی است که مانند هر شرط بندی دیگری، به منزله رقابت بر سر قدرت پیش‌بینی افراد است و از آنجا که ارزی هم خرید و فروش نمی‌شود، بازار ارز نباید از این شرط‌بندی شخصی متاثر شود.

در چنین صورتی، اطلاعیه مربوط به ممنوعیت معامله فردایی تنها می‌تواند به معنی هشدار در مورد ممنوعیت قماربازی شخصی باشد که احتمالا در حیطه کار نهادهای دینی یا در نهایت، پلیس عادی است و نباید ارتباطی به حوزه ماموریت پلیس امنیت اقتصادی و نظارت بر تحولات کلان اقتصادی داشته باشد.

بنابراین یا تعریفی که مبنای قانونی معاملات فردایی را تشکیل داده نادرست است و این نوع معاملات شامل ورود و خروج ارز از بازار و در نتیجه، تاثیر بر نرخ آن است یا اینکه "گروه‌های" خصوصی معاملات فردایی یا بعضی از دست‌اندرکاران این نوع معاملات به داشتن چنان درجه‌ای از تبحر یا قدرت پیش‌بینی تحولات بازار ارز یا دسترسی به مراکز موثر بر بازار شهرت یافته‌اند که به عنوان مراجع آگاه مورد استناد معامله‌گران عادی قرار می‌گیرند و طبیعتا بر عملکرد بازار و نرخی که برای ارز تعیین می‌کند اثر می‌گذارند.

اگر این فرض درست باشد، با توجه به فضای عمومی بازار ارز در حال حاضر، این نوع معاملات به منزله افزودن یک عامل اضافی بی‌ثباتی و مستلزم مداخله پلیس امنیت اقتصادی تلقی شده است. یا اینکه یک بازار جدید و نامنتظم و غیرقابل کنترل در کنار بازار آزاد نسبتا قابل کنترل شکل گرفته است.