نیوم؛ شهری در حال ساخت برای فردا در عربستان با مساحت ۳۳ برابر نیویورک

تبلیغی از نیوم که وعده می‌دهد شهر مانند یک زمین بازی باشدبی بی سی:سواحل شب‌تاب فسفری. میلیاردها درخت که در یک کشور بیابانی کاشته شده است. قطارهای معلق. یک ماه مصنوعی. یک شهر بدون ماشین و خالی از کربن که به طول ۱۶۰ کیلومتر در صحرا ساخته شده است. این بعضی از طرح‌های درنظرگرفته شده برای ساختن شهری به نام 'نیوم' است؛ یک شهر زیست‌محیطی رو به آینده که قرار است پایه حرکت عربستان به سمت یک کشور سبز باشد. اما آیا این داستان آنقدر رویایی است که باور کردنش سخت باشد؟

نیوم ادعا می‌کند که این شهر «طرحی برای فردا است که در آن بشریت بدون به خطر انداختن کره زمین پیشرفت کند.» نیوم با ۵۰۰ میلیارد دلار هزینه بخشی از برنامه چشم‌انداز ۲۰۳۰ عربستان سعودی برای بی‌نیازی از نفت است، صنعتی که عربستان را ثروتمند کرده است.

نیوم با مساحتی بیش از ۲۶ هزار و ۵۰۰ کیلومتر، بزرگ‌تر از کویت و اسرائیل است. این شهر به ادعای سازندگانش کاملا بیرون از محدوده حکمرانی سیستم قضایی فعلی عربستان سعودی است و در یک نظام حقوقی خودمختار که سرمایه‌گذارانش تعیین می‌کنند، اداره خواهد شد.

علی شهابی، بانکدار سابق و از اعضای هیات مشاوران نیوم، می‌گوید این منطقه بزرگ، شهری به درازای ۱۷۰ کیلومتر است که «لاین (خط)» نامیده و به صورت خطی مستقیم در میان کویر کشیده می‌شود.

آقای شهابی می‌گوید اگر به نظر غیرمحتمل می‌آید، شهر در چند مرحله و بلوک به بلوک ساخته می‌شود: «مردم می‌گویند این یک پروژه دیوانه‌وار است که هزینه عجیبی خواهد داشت. اما این پروژه‌ای است که بر اساس میزان تقاضا، مرحله به مرحله ساخته می‌شود.»

او توضیح می‌دهد که تقریبا مانند «سوپربلوک‌های» بدون ترافیک شهر بارسلون [ساختمان‌های ساخته شده دور یک میدان به شکل مربع]، هر میدان خودکفا است و دارای امکانات رفاهی مانند مدرسه و فروشگاه است؛ به طوری که هر چه شهروندان لازم دارند، پیاده یا با دوچرخه در فاصله پنج‌دقیقه‌ای آنها است.

سازندگان نیوم ادعا می‌کنند وقتی شهر تکمیل شود، سفرهای داخل «خط» با قطارهای سریع‌السیر خواهد بود که طولانی‌ترین مسیر «هرگز بیش از ۲۰ دقیقه طول نمی‌کشد».

علاوه بر این، نیوم خانه شهر دیگری بر روی آب به نام «اکساگون» به شکل هشت‌ضلعی (اکتاگون) خواهد بود. طول این شهر شناور هشت کیلومتر است و بزرگ‌ترین سازه شناور در جهان خواهد شد. نظمی النصر، مدیر اجرایی نیوم گفته است که این شهر بندری «در آغاز سال ۲۰۲۲ به اولین مستاجران صنعتی خوش‌آمد گفت».
'اکساگون' که بخش صنعتی شناور نیوم است قرار است بزرگ‌ترین سازه مسکونی شناور در جهان باشدبالاتر از این «قطب صنعتی» در ساحل دریای سرخ، نیوم اعلام کرده که قصد دارد بزرگ‌ترین پروژه بازسازی صخره‌های مرجانی را اجرا کند. وبسایت این شهرک که گاهی شبیه رمان‌های علمی تخیلی است، ادعا می‌کند که اولین فاز این قلمرو عظیم تا سال ۲۰۲۵ تکمیل خواهد شد.

این چشم‌انداز ماجراست. فعلا واقعیت متواضع‌تر است.

یک تصویر ماهواره‌ای نشان می‌دهد که در حال حاضر یک مربع در صحرا ساخته شده است. در کنار ردیف خانه‌ها، دو استخر شنا و یک زمین فوتبال وجود دارد. علی شهابی می‌گوید این مربع، محوطه‌ای برای کارکنان نیوم است؛ ولی ما آنجا نیستیم که این را تایید کنیم.
تصویر ماهواره‌ای از یک مربع ساخته شده در شهر نیوم در صحرااما ساختن چنین شهر پیشرفته‌ای در دل کویر که استانداردهای بالای زیست محیطی داشته باشد، چقدر دست‌یافتنی است؟

دکتر منال شهابی، کارشناس انرژی در دانشگاه آکسفورد، می‌گوید برای ارزیابی میزان پایداری شهر نیوم، باید چیزهای زیادی در نظر گرفته شود. آیا مواد غذایی وارد می‌شود یا بدون نیاز به مصرف منابع اضافی، به طور محلی تولید خواهد شد؟

وبسایت نیوم ادعا می‌کند که این شهر «خودکفاترین شهر جهان در زمینه غذا» خواهد بود. در چشم‌انداز آن کشت عمودی و انقلاب گلخانه‌ای برای کشوری در نظرگرفته شده که در حال حاضر ۸۰ درصد مواد غذایی مورد نیازش را وارد می‌کند.

سوال‌های زیادی وجود دارد که این چشم‌انداز تا چه اندازه قابل اجرا و ادامه‌دار خواهد بود.
تصاویر تبلیغاتی که نشان می‌دهد گلخانه‌ها در نیوم غذای مردم این شهر را تامین خواهد کردمنتقدان شاهزاده محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان سعودی را که موتور محرک پشت این ایده است، به سبزشویی متهم می‌کنند. اینکه وعده‌هایی درباره محیط زیست بدهد که حواس‌ها را از واقعیت پرت کند.

این «پروژه گیگا» [با بیش از ۱۰ میلیارد دلار هزینه] بخشی از چشم‌انداز ولیعهد برای یک عربستان سبزتر است. یک هفته پیش از اجلاس اقلیمی کاپ۲۶ او همچنین «ابتکار عربستان سبز» را افتتاح و اعلام کرد هدف عربستان رساندن تولید کربن به صفر تا سال ۲۰۶۰ میلادی است.

دکتر جوانا دپلج، کارشناس مذاکرات بین‌المللی تغییرات اقلیمی از دانشگاه کمبریج بریتانیا، می‌گوید این در ابتدا به عنوان یک گام بزرگ رو به جلو در جامعه متخصص تغییرات اقلیمی تلقی می‌شد اما ادعا مورد بررسی دقیق‌تر قرار نگرفت. او اشاره می‌کند که برای محدود کردن گرمایش زمین به ۱.۵ درجه سانتی‌گراد، باید تولید جهانی نفت از الان تا سال ۲۰۱۰ سالانه ۵ درصد کاهش پیدا کند.

با این حال عربستان سعودی تنها چند هفته بعد از تیتر شدن وعده کنترل گرمایش زمین در کنفرانس تغییرات اقلیمی کاپ ۲۶ امسال در اسکاتلند، گفت تولید نفتش را افزایش می‌دهد. شاهزاده عبدالعزیز بن سلمان، وزیر انرژی عربستان، گفت سعودی‌ها استخراج نفت را متوقف نخواهند کرد: «ما همچنان آخرین مردی هستیم که ایستادگی خواهد کرد و هر مولکول هیدروکربن باید خارج شود.»
تصاویر تبلیغاتی نشان می‌دهد که «انرژی پایان ناپذیر» توسط دریایی از صفحات خورشیدی تامین خواهد شددکتر دپلج می‌گوید «من فکر می‌کنم بسیار حیرت‌انگیز است که عربستان سعودی ظاهرا هنوز فکر می‌کند در شرایط فعلی می‌تواند به کشف و استخراج نفت ادامه بدهد.»

انتشار گازهای گلخانه‌ای یک کشور به جای سوختی که تولید می‌کند، از سوختی که می‌سوزاند محاسبه می‌شود. بنابراین اگر یک کشور مثل عربستان سعودی میلیون‌ها بشکه نفت در سال تولید کند و آنها را به کشورهای دیگر بفرستد، جزو تولیدات گازهای گلخانه‌ای آن کشور محاسبه نمی‌شود.

حتی در عرصه داخلی هم عربستان سعودی راه زیادی برای اجرای وعده‌هایش دارد. این کشور در آخرین برآوردها وعده داده ۵۰ درصد برق مورد نیازش را تا سال ۲۰۳۰ از منابع انرژی تجدیدپذیر تامین کند. با این حال در سال ۲۰۱۹ فقط یک دهم درصد از این وعده عملی شده است.
«تفکر خلاقانه»
مدافعان نیوم می‌گویند لازم است از نو شروع کرد و شهری هوشمند و پایدار با انرژی باد و خورشید ساخت، با آبی که توسط کارخانه‌های آب شیرین‌کن بدون کربن تامین می‌شود.

علی شهابی، از هیأت مشاوران نیوم می‌گوید: «عربستان سعودی تفکر خلاقانه نیاز دارد زیرا آب خاورمیانه رو به تمام شدن است.»

عربستان سعودی کشوری خشک است و حدود نیمی از آب آن از طریق کارخانه‌های تصفیه آب با سوخت‌های فسیلی تولید می‌شود. تاسیساتی که نمک را از آب می‌گیرند در یک فرآیند پرهزینه محصول جانبی یعنی ترکیبی از نمک و مواد شیمیایی سمی را در دریا دفع می‌کنند که پیامدهای زیان‌باری برای اکوسیستم‌های دریایی دارد.

فرآیند نمک‌زدایی نیوم با انرژی‌های تجدیدپذیر تامین می‌شود و آب نمک به جای ریخته شدن در دریا، به عنوان ماده خام صنعتی مورد استفاده قرار می‌گیرد. فقط یک مسأله وجود دارد؛ اینکه ترکیب استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر با نیروگاه‌های شیرین‌کردن آب شور هرگز موفقیت‌آمیز نبوده است.

آقای شهابی تأیید می‌کند که نیوم «یک پروژه آزمایشی است. اما اگر ما بتوانیم مشکل آب را در خاورمیانه حل کنیم، و اگر فقط این طرح موفق باشد، هر کاری که نیوم انجام داده، ارزشمند است.»

اما کارشناسان اقلیم نگران هستند که تکیه بر فناوری‌های اثبات نشده می‌تواند نوعی تاخیر ایجاد کند و مانع انجام اقدامات مثویر در برابر تغییرات آب و هوا شود. گاهی این موضوع به عنوان «خوش بینی تکنولوژیکی» توصیف می‌شود.

و سوال‌های بزرگی وجود دارد که نیوم برای کیست.

زمین دورافتاده محصور بین سواحل دریای سرخ و مرز کوهستانی اردن ممکن است مانند یک بوم خالی عالی برای ساختن یک کشور کوچک به نظر برسد. با این حال افرادی از قبل آنجا زندگی می‌کرده‌اند از جمله اعضای قبایل بادیه‌نشین مانند الحویطات که از عهد باستان آنجا بوده و قبایلی که به طور سنتی کوچ‌نشین هستند. این پروژه ایجاد شغل و تولید ثروت در منطقه توسعه نیافته را نوید می‌دهد در حالی که تا کنون مردم محلی هیچ سودی نبرده‌اند.

فعالان حقوق بشر می‌گویند که دو شهر را پاکسازی کرده و ۲۰ هزار نفر از اعضای الحویطات بدون پرداخت غرامت کافی برای ساختن این کلان‌شهر به زور از آنجا اخراج شده‌اند. سارا لی ویتسون، مدیر اجرایی دموکراسی برای جهان عرب می‌گوید: «تلاش برای جابه‌جایی اجباری جمعیت بومی تلاشی است که تمام هنجارها و قوانین حقوق بشر و حقوق بین‌الملل را نقض می‌کند.»

حتی یک مرد در این فرآیند کشته شده است. در آوریل ۲۰۲۰ عبدالرحیم الحویطی در برابر اخراج از خانه‌اش در تبوک مقاومت کرد و ویدئوهایی در اینترنت در این زمینه گذاشت. چند روز بعد نیروهای امنیتی سعودی به او شلیک کردند همانطور که خودش پیش‌بینی کرده بود.
عبدالرحیم الحویطی قبل از مرگ ویدئویی از خودش منتشر و پیش‌بینی کرد که او را خواهند کشتفهد ناظر، سخنگوی سفارت عربستان سعودی در واشنگتن، ادعاها درباره اخراج اعضای قبیله الحویطات از منطقه را تکذیب کرده گرچه کشتن عبدالرحیم الحویطی را به عنوان یک «اتفاق کوچک» تایید کرده است.
گردشگران و ثروتمندان
تلاش‌های ظریف روابط عمومی نیوم که بخشی از برنامه‌های این گروه برای جذب گردشگران و تنوع بخشیدن به اقتصاد عربستان سعودی است، انتقادهایی را برانگیخته است. ویدئوهای تبلیغاتی پر زرق و برق یک شهر جهانی باشکوه را نشان می‌دهد که نیروهای امنیتی و مقررات خودش را دارد: سرزمینی مستقل از حاکم قدیمی مستقر در عربستان سعودی.

اما منتقدان می‌گویند که این پروژه بیشتر به افراد بسیار ثروتمند کمک می‌کند. بنابر گزارش‌ها کاخ‌هایی برای خانواده سلطنتی این کشور ساخته شده است. تصاویر ماهواره‌ای نشان دهنده یک سکوی هلی‌کوپتر و یک زمین گلف در میان اولین‌ پروژه‌های ساختمانی در دست احداث است.
تصاویر ماهواره‌ای نشان می‌دهد بخشی از شهر نیوم ساخته شده از جمله زمین گلف و محل فرود آمدن هلی‌کوپترعلی شهابی مدعی است که این شهر همه را «از کارگر گرفته تا میلیاردر» اسکان خواهد داد. البته او تایید می‌کند که چنین برداشتی از این شهر وجود ندارد. او می‌گوید: «فکر می‌کنم مشکل نیوم این است که در استراتژی ارتباطی خود شکست خورده است. مردم فکر می‌کنند این فقط ابزار بازی یک مرد ثروتمند است.»
انتخاب سخت
محمد بن سلمان می‌گوید: «شروع این سفر به سوی آینده‌ای سبزتر آسان نبوده است اما ما از انتخاب‌های سخت اجتناب نمی‌کنیم. از نظر ما انتخاب بین یکی از اینها، حفظ اقتصاد یا حفظ محیط زیست، تصمیم درستی نیست و آن را رد می‌کنیم.»

مسلما نیوم بخشی از این چشم‌انداز است. اما تاکنون سعودی‌ها از سخت‌ترین تصمیمی که باید بگیرند اجتناب کرده‌اند: کنار گذاشتن تولید سوخت‌های فسیلی.

منال شهابی، کارشناس انرژی دانشگاه آکسفورد می‌گوید بستن شیر نفت تصمیم سختی خواهد بود: «از منظر اقتصادی فکر کنم برای هر کشوری که تا این حد به نفت و گاز وابسته است، دشوار است که انتظار داشت ناگهان از آن استفاده نکند و از منابعی که در اختیار دارد دست بکشد.»

سعودی‌ها می‌گویند که جوابگوی نیازهای انرژی جهان هستند. فهد ناظر، سخنگوی سفارت عربستان سعودی در واشنگتن می‌گوید: «واقعیت این است که در سراسر جهان هنوز تقاضا برای هیدروکربن‌ها وجود دارد.»

دکتر دپلج در کمبریج هم اعتقاد دارد که در پشت پرده سعودی‌ها و سایر کشورهای وابسته به سوخت‌های فسیلی به طور مداوم سعی دارند سخنان خود در مورد تعهدات زیست محیطی را معتدل و کم‌رنگ کنند.

دکتر دپلج که مذاکرات اجلاس کاپ۲۶ در گلاسگو را از نزدیک دنبال کرده، معتقد است در این اجلاس هم چنین اتفاقی افتاد: «عربستان سعودی واقعا به شدت مداخله می‌کرد و سعی داشت بر تردیدها، هزینه‌ها، و تاثیرات طبیعی تاکید کند تا فوریت مشکل تغییرات اقلیمی را کم‌اهمیت جلوه دهد.»

او اضافه می‌کند: «این لحن و زبانی است که عربستان سعودی از همان آغاز مذاکرات تغییرات آب و هوایی ترویج کرده است.»

اما فهد ناظر، سخنگوی سفارت واشنگتن، اتهام‌های مربوط به سبزشویی را رد می‌کند و تاکید دارد که عربستان به سمت آینده‌ای سبز در حرکت است.

و گرچه سوال‌هایی مثل اینکه آیا نیوم به وعده‌هایش عمل خواهد کرد یا نه، باقی است، اما علی شهابی از ما دعوت می‌کند تا «قبل از آنکه دیگران اقدام کنند» یک آپارتمان در «لاین» پیش‌خرید کنیم.