سازه‌های ساخته شده قبل از انقلاب، مشت محکم تاریخ به دهان «متروپل» سازان

برترین‌ها: حادثه اخیر متروپل آبادان ناخودآگاه ما را به یاد ماجرای تلخ ساختمان پلاسکو انداخت. ساختمانی که زمانی نماد مدرنیته تهران بود و در زمستان 95 زیر تلی از آوار خاک شد. البته بزرگترین تفاوت مترو پل با پلاسکو شاید در نحوه ساخت بنا بود. متروپل را سهل‌انگاری سازنده بر باد دادو پلاسکو را آتش‌سوزی. یکی از ویژگی های شهر تهران برج‌ها و شهرک‌هایی است که مستشاران اروپایی و آمریکایی در گذشته و به دنبال برنامه‌های «مدرنیزاسیون پایتخت» در اوایل دهه 50 آن‌ها را بنا کردند و بعد از گذشت پنج دهه هنوز که هنوزه مقاومت خود را حفظ کرده و محبوبیت دارند. در این مقاله به بررسی اجمالی این سازه‌های مقاوم می‌پردازیم.

یکی از ویژگی های شهر تهران برج‌ها و شهرک‌هایی است که مستشاران اروپایی و آمریکایی در گذشته و به دنبال برنامه‌های «مدرنیزاسیون پایتخت» در اوایل دهه ۵۰ آن‌ها را بنا کردند و بعد از گذشت پنج دهه هنوز که هنوزه مقاومت خود را حفظ کرده و محبوبیت دارند.

شهرک آتی‌سازشهرک مسکونی آتی ساز واقع در منطقه ی اوین مشرف به بزرگراه چمران قرار دارد . این شهرک در سال 1355 توسط شرکت آتی ساز تهران در 3 فاز آغاز به ساخت شد . پیشینه ی این شرکت به سال 1341 بر می گردد و محمد رضا شاه پهلوی ، پرویز بوشهری و یک شرکت اروپایی جزء سهامداران این شرکت بودند . شرکت آتی ساز مقرر بود طبق قرارداد در سال 1356 پروژه را تحویل دهد اما با توجه به اوضاع سیاسی آن سال این پروژه در زمان تعیین شده به انجام نرسید و با تأخیر بسیار به پس از انقلاب موکول شد. لازم به ذکر است که جهت احداث مجتمع مسکونی آتی ساز شرکتهای «ارکی تست» ایتالیایی بعنوان مشاور در امور طراحی و تهیه نقشه ‌های اجرایی و شرکت «چکش» بعنوان پیمانکار انتخاب شدند .‌علاوه بر دو شرکت مذکور، چهار شرکت خارجی دیگر نیز فعالیت داشته اند که سه شرکت به ‌ نامهای «توستی»، «ارکه الکترونیک» و «شواندورث» بعنوان پیمانکاران تاسیساتی و یک شرکت ژاپنی به نام "میتسوبیشی" در زمینه فروش آسانسور مجتمع مسکونی آتی ساز همکاری کرده اند.

برج‌های اسکان
این مجموعه توسط شرکت اسکان ایران بین سال های ۱۳۵۱ تا ۱۳۵۶ ساخته شد. این شرکت، که در سال 1348 تاسیس شده بود، از آغاز کار، پروژه‌های متعددی در زمینه‌های بلند مرتبه‌سازی، خانه‌سازی، عملیات راه‌باند (پل، تونل و آزادراه)، فرودگاه‌سازی و عملیات خاکی را به مرحله اجرا درآورد. تعداد 90 واحد مسکونی در 23 طبقه از هر برج قرار دارد که به طور منظم، به صورت 4 واحد در 22 طبقه و نیز 2 واحد در طبقه‌ی بیست و سوم منتشر شده‌اند. واحدهای دوخوابه متراژهایی معادل 185 متر مربع، سه‌خوابه‌ها 205 متر مربع و چهارخوابه‌ها 225 متر مربع دارند. هر واحد شامل سالن پذیرایی، اتاق‌های خواب، آشپزخانه، بالکن، رختشویخانه، سرویس بهداشتی مهمان، سرویس بهداشتی فرزندان، سرویس بهداشتی مختص صاحبخانه، حمام و یک اتاق برای مستخدم با امکانات کامل و مستقل است. بلندای این ساختمان‌ها از صفر خیابان میرداماد تا روی بام حدود ۹۰ متر است و تا پیش از ساخت برج سپهر بلندترین برج‌های تهران بودند.

برج سپهر
ایجاد یک آسمانخراش ۳۲ طبقه آن هم در بخشی از حوزه مرکزی شهر تهران از اوایل دهه ۵۰ در محافل اقتصادی بحث‌برانگیز بوده است و هر کس به فراخور اطلاعاتی که در این باره داشت، حرف می‌زد و می‌نوشت تا آنکه بالاخره مهندس «ایرج فرخو» مدیر اجرایی این آسمانخراش در گفت‌وگویی در جراید کشور روز ششم خرداد ۵۵ گفت: طرح این آسمانخراش توسط یکی از معروف‌ترین معماران فرانسه و برنده جایزه معماری رم کشیده شده است و ۳۲ طبقه دارد و معادل ۵۳ هزار و ۱۹۲ مترمربع بنا خواهد داشت و تمام محاسبات آن توسط مهندسان مشاور «ستک باتیمان» فرانسه انجام شده و امر نظارت بر اجرای آن نیز با شرکت «هستک ایران» است. این برج دارای پارکینگ به حد کفایت است و بخش‌های مختلف خدماتی مثل فروشگاه، نمایشگاه، سکرتری، تلکس و تلگراف، بانک،‌ اداره ثبت، باجه پست، چاپ نقشه، آژانس‌های تبلیغاتی، کلوپ ورزشی و سونا، رستوران و سلف‌سرویس در آن پیش‌بینی شده است. این بنا هم‌اکنون «برج سپهر» نام دارد و در خیابان سمیه واقع شده و متعلق به بانک صادرات ایران است.

مجتمع مسکونی ونک پارک
مجتمع مسکونی ونک پارک یکی از بزرگ‎ترین مجتمع‎های مسکونی تهران است که از دو برج ۲۴ طبقه (شمال مجتمع) و سه برج ۱۷ طبقه (جنوب مجتمع) (مجموعا ۹۹ طبقه) تشکیل شده است. این مجتمع مسکونی در منطقه ۶ شهرداری تهران، شمال محله یوسف‎آباد و خیابان شهید علیخانی، جنوب بزرگراه همت و محله شیراز، شرق شهرک والفجر، و غرب بزرگراه کردستان بنا شده است. مجتمع مسکونی ونک پارک پیش از انقلاب ۱۳۵۷ توسط معمار نام‎دار ایرانی، عبدالعزیز فرمانفرماییان، طراحی شده بود. پس از انقلاب ۱۳۵۷ ساخت این مجموعه توسط بنیاد مستضعفان انقلاب اسلامی ساخت این مجتمع پی گرفته شد؛ و در سال‌های ۱۳۶۷ و ۱۳۷۳ و ۱۳۸۰ فازهای آن به بهره‎برداری رسید. مراکز خدماتی که در طبقات هم‌کف برج‎های ونک پارک وجود دارند عبارتند از: فروشگاه‌ها، مهدکودک، دفاتر کار، و زمین بازی کودکان. موتورخانه برج‎های ونک پارک حدود ۱۲۰۰ متر مربع مساحت دارد؛ و همه برج‎ها مجهز به فن‎کوئل هستند. هر آپارتمان دارای پارکینگ و انباری جداگانه است. پارکینگ‌ها در طبقه هم‌کف و یک طبقه زیر زمین قرار دارند. کف راهروی ورودی از سنگ بسیار مرغوب و زیبای کوه‌های خرم‌آباد فرش شده است. راهروی ورودی آپارتمان‌ها به جعبه آتش‌نشانی و داکتورهای حرارتی برای اعلام حریق مجهز است. برج‎ها به دو ردیف پله اضطراری داخلی و پله‌های فرار مجهز هستند که بیرون از ساختمان در هوای آزاد قرار گرفته‎اند. به وسیله درهای ضد حریق از راهروی داخلی جدا شده است.

برج بین‌المللی تهران
برج بین‌المللی تهران به ارتفاع ۱۶۲ متر، در ۵۶ طبقه،۳ بال و ۲۲۰٬۰۰۰ مترمربع زیربنا که مشتمل بر ۵۷۲ واحد است دارای ۴۳ آپارتمان سوئیت، ۱۷۲ آپارتمان دوخوابه، ۳۱۳ آپارتمان سه خوابه، ۱۶ آپارتمان چهارخوابه، ۱۱ آپارتمان پنت هاوس تریپلکس و ۱۷ واحد تجاری در همکف است در میان بزرگراه‌های حکیم غرب، شیخ بهایی و کردستان شهر تهران واقع شده است. برج تهران توسط شرکت بین‌المللی توسعه ساختمان (سهامی عام) ساخته شده است. این شرکت هولدینگی ساختمانی متشکل از شرکت‌های مطرح در حوزه‌های طراحی ، معماری ، مشاوره ، پیمانکاری ساختمان ، مهندسی ، نظارت ، توسعه ساختمان و هتل است که با استفاده از توان تخصصی و حرفه‌ای شرکت‌های برتر داخل و شرکت فرانسوی Setec Batiment این بنا را احداث نموده ‌است. برج بین‌المللی تهران در سه بال مجزا احداث شده ‌است. بال A به سمت شمال؛ بال B به سمت شرق؛ بال C به سمت غرب هستند که هر بال دید متفاوتی دارد. این برج دارای ۴۳ واحد سوئیت ۴۲ متر مربعی،۱۷۲ واحد دو خوابه ۱۶۸ تا۱۸۰ متر مربعی،۳۱۳ واحد سه خوابه ۲۲۰ تا۵۹۱ متر مربعی و ۱۶ واحد چهار خوابه ۴۱۴ و ۴۳۴ متر مربعی و ۱۱ واحد پنت هاوس تریپلکس ۲۹۵ تا ۵۹۱ متر مربعی است. ارتفاع هر طبقه ۳ متر است.

برج سامانبرج های دوقلوی 21 طبقه سامان واقع در بلوار کشاورز، احتمالا اولین برج های مسکونی تهران به شمار می‌‌روند که در سال ۱۳۴۹ ساخته شدند. مجتمع مسکونی سامان، اولین برج تهران است که بسیار محکم و طبق قوانین برج‌سازی از نظر مقاومت در برابر زلزله و ... ساخته شده است‌، به گونه‌ای که در زمان جنگ مردم از پارکینگ‌های آن برای پناهگاه استفاده می‌کردند. این مجتمع مسکونی براساس الگوهای امریکایی، با مساحت ۳۳۰۰۰ متر مربع، ساخته شده و متشکل از دو بلوک ۲۲طبقه‌ هر کدام با سه طبقه پارکینگ و واحد تجاری است‌. بلوک اول زیر بنای بیش‌تری نسبت به بلوک دوم دارد و هر طبقه آن بین چهار تا هفت واحد است که با توجه به متراژ ۶۰۰ متری هر طبقه در این برج‌ها، طبقه اول و آخر به صورت دوبلکس ساخته شده است‌. در ابتدا بلوک اول تجاری بود، ولی بعدا به مسکونی تبدیل شد. اما بلوک دوم از ابتدا جنبه مسکونی داشته است‌. طراحی داخلی و فضاسازی واحدهای مسکونی به گونه‌ای است که چشم‌انداز شهر تهران در تمامی طبقات قابل رویت است‌. شرکت‌های فرانسوی، طراح و سازنده واحدها، ویژگی‌های روانی و رفاهی را در ساخت این واحدها در نظر داشته‌اند.

برج‌‎های A-S-Pمجتمع مسکونی کوی نوبنیاد ونک (موسوم به برج‎های آ.س.پ یا ساختمان‎های آ.س.پ) یکی از بزرگ‎ترین و قدیمی‎ترین مجتمع‌‎های مسکونی تهران است که از سه برج ۲۳ طبقه (برج‎های A-S-P) تشکیل شده است. مجتمع مسکونی کوی نوبنیاد ونک در منطقه ۶ شهرداری تهران، ضلع شمالی برج بین‌المللی تهران و بزرگراه حکیم. این برج در طبقه همکف خود دارای فروشگاه و مغازه‌های زیادی است که نیاز ساکنان آن را به هر چیزی مرتفع می سازد و ساکنان آن برای خرید مایحتاج روزانه خود نیازی به خروج از این برج ندارند.  در این برج کافی شاپ‌ها و رستوران‌های باکفیتی است که علاوه بر خود ساکنان، روزانه افراد بسیار زیادی از دیگر نقاظ شهر به آن‌ها سر می زنند. این مجموعه ضمن برخورداری از بالاترین استانداردهای ساختمانی از امکانات مطلوب فضاهای مسکونی، تجاری، اداری و رفاهی همچون استخر، مهدکودک، باشگاه، مرکز خرید و رستوران برخوردار است. مجموعه A.S.P دارای 250 واحد آپارتمانی و 120 واحد آپارتمانی ویلایی و 140 واحد تجاری و 570 واحد انباری و پارکینگ است و از سه برج تشکیل شده که برای دسترسی به طبقات هر برج 4 آسانسور پیش‌بینی شده است. این پروژه در سال 49 آغاز و پس از 72 ماه در سال 54 به پایان رسید. هم‌چنین مساحت محوطه‌سازی پروژه بالغ بر 11هزار مترمربع است.

ساختمان پلاسکوساختمان پلاسکو، ساختمانی در ضلع شرقی چهارراه استانبول، تهران بود. از این ساختمان ۱۷ طبقه به‌عنوان اولین ساختمان مرتفع و مُدرن ایران یاد می‌شد. ساختمان پلاسکو که در سال ۱۳۳۹ ساخته شده بود پس از ۵۶ سال، در سال ۱۳۹۵ در اثر آتش سوزی فرو ریخت. این ساختمان توسط حبیب‌الله القانیان، رئیس انجمن کلیمیان تهران و مالک شرکت پلاسکو، بزرگترین کارخانجات صنایع پلاستیک‌سازی ایران، ساخته‌شد. پس از انقلاب ۱۳۵۷ ایران، ساختمان پلاسکو و ساختمان آلومینیم که آن‌هم متعلق به حبیب‌الله القانیان بود، به نفع بنیاد مستضعفان مصادره شدند. طبقات ۸ و ۹ این ساختمان ۳۰ دی ۱۳۹۵ از صبح آتش گرفت و پس از چند ساعت آتش‌سوزی کل آن فرو ریخت.

درباره هویت معمار این بنا شبهه‌هایی وجود دارد و گروهی سازنده آن را فردی آلمانی و گروهی دیگر فردی کلیمی می‌دانند. این ساختمان در زمان خود بلندترین بنای ساختمانی در ایران بود و یکی از نمادهای مدرنیته ایران به‌شمار می‌رفت. در دهه ۱۳۴۰ از این ساختمان به‌عنوان «نماد سرمایه‌داری» نام برده می‌شد. ساختمان پلاسکو شامل ۱۷ طبقه (یک طبقه زیرزمین، یک طبقه همکف و ۱۵ طبقه روی پیلوت) بود و سازه آن از نوع اسکلت فلزی بود. متراژ تقریبی زیربنای ساختمان پلاسکو ۲۹ هزار متر مربع بود و طبقات اول تا چهارم مساحت بیشتری نسبت به سایر طبقات داشتند. سازه ساختمان پلاسکو تمام فولادی بود و حتی نمای بیرونی آن کلاف کشی و با فولاد بسته شده بود که با این شیوه ساخت استوار، عمر مفید آن را ۲۰۰۰ سال تخمین می‌زدند.  در مهرماه 1397، مسابقه طراحی برای طراحی ساختمان جدید پلاسکو به عنوان اثر ملی ماندگار به صورت آزاد برگزار شد. طرح کانسپت دفتر معماری کوروش رفیعی در مسابقه رتبه دوم را کسب کرد و پس از گذراندن چندین ارزیابی، توسط هیئت داوران و کارفرما برای ساخت انتخاب شد.