قصد عربستان برای گرفتن جای ایران در صادرات برق به عراق

دویچه وله :عربستان و عراق تفاهم‌نامه اتصال شبکه برق دو کشور را امضا کردند. با توجه به متصل بودن شبکه‌های برق همه اعضای شورای همکاری خلیج فارس، این قرارداد به معنی جایگزینی برق ایران از سوی کشورهای عربی در عراق است.

وزرای انرژی عراق و عربستان روز سه‌شنبه ۵ بهمن‌ماه تفاهم‌نامه‌ای را امضا کردند که امکان صادرات برق عربستان به عراق را فراهم می‌کند.

نکته مهم در تفاهم‌نامه اخیر برای تحویل برق عربستان به عراق این است که کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس، شامل عمان، قطر، امارات، کویت، بحرین و عربستان طی سال‌های گذشته شبکه برق کشورهایشان را به همدیگر وصل کرده و عراق نیز نوامبر پارسال، حدود دو ماه پیش، پروژه اتصال شبکه برق خود به کویت را به اتمام رساند.

طی روزهای گذشته سخنگوی وزارت برق عراق نیز اعلام کرده بود با توجه به مشکلات دریافت برق و گاز از ایران، این کشور به دنبال منابع جدید برای واردات است.

عراق طی یک دهه گذشته مهمترین مشتری برقی ایران بوده و سهمی ۸۰ درصدی در کل صادرات برق ایران داشته است؛ اما طی چند سال گذشته، خود ایران با کسری برق و گاز مواجه بوده و نتوانسته به تعهدات صادراتی به عراق عمل کند. نمونه آن قطع صادرات برق ایران به عراق در تابستان‌ها و کاهش چشمگیر یا قطع تحویل گاز در زمستان‌ها است.

مقامات ایران مدعی هستند که مشکل در ناتوانی عراق برای تسویه بدهی برق و گاز است؛ اما اخیرا ایران صادرات گاز به ترکیه را نیز متوقف کرد که نشان می‌دهد علت اصلی در کسری برق و گاز خود ایران است. همچنین عراق اعلام کرده که پول برق و گاز دریافتی از ایران را به حساب بانک مرکزی جمهوری اسلامی در بانک تجارت عراق واریز می‌کند و این جمهوری اسلامی است که به خاطر تحریم‌ها قادر به دریافت و انتقال آن به ایران نیست.

این کشورها طی سال‌های گذشته رشد چشمگیری در تولید برق داشته‌اند و عربستان در نظر دارد طی دو سال آینده ۱۵ هزار مگاوات به تولید برق خورشیدی و بادی خود اضافه کند که بخش اعظم آن برای صادرات در نظر گرفته شده است.

قبلا عربستان تفاهم‌نامه‌ای برای صادرات برق خورشیدی به عراق امضا کرده بود.

بر اساس تفاهم‌نامه‌ای که سال ۲۰۱۸ امضا شد عربستان موافقت کرد تا یک نیروگاه خورشیدی با ظرفیت تولید ۳۰۰۰ مگاوات (سه برابر نیروگاه اتمی بوشهر) راه‌اندازی کند و هر مگاوات‌ساعت برق فروشی به عراق را ۲۱ دلار پیشنهاد داد؛ رقمی که معادل یک چهارم قیمت برق صادراتی ایران به عراق بود.

اکنون با اتصال شبکه برق کویت به عراق، این تفاهم‌نامه می‌تواند تبدیل به قرارداد شود و حتی نیاز فوری به اتصال شبکه برق عربستان به عراق نیز وجود ندارد.
وضعیت برق عراق و عربستان
رشد سالانه تولید برق عراق طی یک دهه گذشته بیش از ۱۲ درصد بوده که یکی از بالاترین ارقام رشد برق در جهان است؛ اما مشکل اینجاست که سوخت بخش اعظم نیروگاه‌های جدید عراق با گاز ایران تامین می‌شود و بدون گاز ایران، فعالیت آنها متوقف می‌شود. ایران در زمستان با کسری برق مواجه است و هم اکنون روزانه تنها ۸ میلیون متر مکعب گاز به عراق می‌دهد؛ که معادل ۱۵ درصد تعهد ایران برای تحویل گاز به این کشور است.

رشد سالانه تولید برق عربستان نیز طی یک دهه گذشته نزدیک ۵ درصد بوده است، اما برخی پروژه‌های برقی طی چند سال گذشته با توجه به افت چشمگیر قیمت نفت و شیوع کرونا، با تاخیر مواجه شده بود که در ماه‌های گذشته این پروژه‌ها با توجه به اوج‌گیری قیمت نفت جان تازه‌ای گرفته‌اند.

برای نمونه، آمارهای شرکت مشاوره و تحلیل بازار «گلوبال دیتا» نشان می‌دهد در کل خاورمیانه و آفریقا، طی سه ماهه چهارم ۲۰۲۱ حدود ۱۱۷ قرارداد در حوزه صنعت برق امضا شده که سهم عربستان از کل این قراردادها حدود ۲۴ درصد بوده است. وضعیت مشابهی در سه ماهه دوم پارسال نیز حاکم بوده است و انتظار می‌رود پروژه‌های تولید برق عربستان شتاب بیشتری بگیرد.

خود عراق نیز هم قراردادهای تولید گاز و هم برق با شرکت‌های خارجی، از جمله زیمنس آلمان و جنرال الکتریک آمریکا امضا کرده است و با توجه به اوج‌گیری درآمدهای نفتی عراق طی ماه‌های گذشته، سرعت پیشرفت این پروژه‌ها نیز شتاب خواهد گرفت.
معضل کسری برق و گاز ایران برای مشتریان
تنها عراق نیست که به خاطر کسری برق و گاز ایران، با مشکل مواجه می‌شود. ترکیه نیز در کنار عراق، مشتری عمده گاز ایران است، اما طی روزهای گذشته صادرات گاز ایران به این کشور قطع شد.

مقامات ایران ابتدا مدعی شدند که مشکل در خاک ترکیه است؛ اما با رد این ادعا توسط ترکیه، نهایتا جواد اوجی وزیر نفت ایران روز یکشنبه اعلام کرد که مشکل فنی در ایستگاه فشارافزایی منطقه بازرگان ایران ایجاد شده است.

به نظر می‌رسد مشکل اصلی در کسری چشمگیر گاز ایران و ناتوانی در صادرات آن است؛ به طوری که هم‌اکنون تنها ۳۰ درصد از نیروگاه‌های برق ایران گاز دریافت می‌کنند و بقیه با مازوت و گازوئیل کار می‌کنند. ایران تحویل گاز به بخش صنایع، خصوصا فولاد و پتروشیمی را نیز به شدت کاهش داده است تا بتواند نیازهای بخش خانگی را برطرف کند.

همزمان با قطع گاز تحویلی ایران، برخی شرکت‌های ترکیه اعلام کردند که مجبور به توقف فعالیت شده‌اند و بخش‌های شرقی ترکیه نیز به خاطر عدم گازرسانی به نیروگاه‌های برق با خاموشی مواجه شد.

شرکت‌های اروپایی، خصوصا آلمان نیز نسبت به قطعی گاز و برق در ترکیه اظهار نگرانی کردند که طبیعی است؛ چرا که برخلاف ایران، ده‌ها هزار شرکت خارجی در بخش‌های مختلف ترکیه مشغول فعالیت هستند.

آمارهای بانک مرکزی ترکیه نشان می‌دهد که شمار شرکت‌های خارجی که با سرمایه خودشان وارد کشور شده‌و فعالیت می‌کنند، از زیر شش هزار شرکت در سال ۲۰۰۲ به نزدیک ۷۴ هزار شرکت در سال ۲۰۲۰ رسیده است.

همچنین کل سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی طی سال‌های ۱۹۸۰ تا ۲۰۰۲ در ترکیه ۱۵ میلیارد دلار بود، در حالی که این رقم در فاصله‌سال‌های ۲۰۰۳ تا ۲۰۲۰ حدود ۲۲۵ میلیارد دلار شده است.

نکته مهم‌تر اینکه بیش از ۶۰ درصد کل سرمایه‌گذاری‌های مستقیم خارجی در ترکیه از طرف کشورهای اروپایی انجام شده که سهم آلمان نیز بیش از ۶ درصد است.

از طرفی یک چهارم کل سرمایه‌گذاری‌های مستقیم خارجی در بخش‌های تولیدی ترکیه جذب شده است که وابستگی مستقیمی به انرژی، خصوصا برق و گاز دارند.

با توجه به غیاب شرکت‌ها و سرمایه‌های غربی در ایران، شاید مقامات جمهوری اسلامی از عواقب زیان و نارضایتی شرکت‌ها و سرمایه‌گذاران خارجی از توقف فعالیت خود درک مناسبی نداشته باشند، اما این آسیب‌ها بر اقتصاد ترکیه که تا حد زیادی متکی به همکاری‌های خارجی، خصوصا شرکای غربی است، بسیار چشمگیر و دردناک است.

قرارداد بلندمدت گازی ایران و ترکیه تا سه سال آینده به اتمام می‌رسد و ریسک عدم تمدید این قرارداد و واگذاری سهم ایران در بازار گاز ترکیه به روسیه و آذربایجان بسیار زیاد است.