اتوبوس خوابی و ماشین خوابی چیست و چقدر در ایران سابقه دارد؟

گزارش‌ها از اتوبوس خوابیبی بی سی :موضوع اتوبوس خوابی که در دهه ۹۰ چند بار در رسانه‌های ایران مطرح شده و مورد توجه قرار نگرفته بود در هفته‌های اخیر بازتاب گسترده‌ای یافته است، شاید به این دلیل که در چند سال اخیر موضوعاتی چون "پشت بام خوابی" و "کانکس خوابی" در رسانه‌ها مطرح شده است. همچنین شرایط اقتصادی ایران باعث گسترش فقر شده است.

در ایران از دهه ۸۰ موضوع "کارتن خوابی" مطرح بوده و در سال‌های اخیر پدیده‌هایی چون "گورخوابی" بازتاب گسترده‌ای در رسانه‌ها داشته است اما به گفته مقامات و رسانه‌های ایران، تفاوت افراد "اتوبوس خواب" با گروه های دیگر این است که برخی یا بسیاری از آنان "شغل دارند و به دلیل افزایش شدید هزینه اجاره خانه در اتوبوس می‌خوابند."
موضوع اتوبوس خوابی در رسانه‌های ایران
خبرگزاری ایسنا روز شنبه یازدهم دی‌ماه در گزارشی میدانی نوشت که اکثر این افراد "اتوبوس خواب"، "روزها یا کارگری می‌کنند یا دستفروشی یا هرچه که از دستشان برآید" و در بین آنان "معتادان هم حضور دارند اما تعدادشان اندک است."

از سال ۸۶ اتوبوس‌های بی‌آر‌تی‌ در مسیرهای طولانی راه اندازی شده‌اند و موضوع "اتوبوس‌خوابی" نیز از دهه ۹۰ و به خصوص از سال ۹۵ به بعد وجود داشته و حتی شهرداری تهران از اختصاص اتوبوس‌هایی برای افراد بی خانمان خبر داده بود.

رضا قدیمی، رییس سازمان خدمات اجتماعی شهرداری تهران ۹ بهمن ۹۶ ، گفته بود که هشت "اتوبوس گرم" برای استقرار در چهار منطقه شهر تهران تدارک دیده شده و افرادی که تمایل به انتقال به "مددسرا" ندارند می‌توانند در این اتوبوس‌ها اسکان یابند.

او گفته بود: "اتوبوس‌هایی در برخی نقاط شهر مستقر شده که تا صبح بخاری‌ آنها روشن است و افرادی که به هر دلیلی از ورود به مددسراها خودداری می‌کنند می‌توانند در این اتوبوس‌ها که وسیله گرمایشی دارند و وعده غذای گرم در آنها داده می‌شود، شب را به صبح برسانند."

پس از آن نیز موضوع اتوبوس خوابی چند بار در رسانه‌ها مطرح شد اما بازتاب گسترده‌ای نیافت. از جمله ۱۸ اردیبهشت ۹۷ روزنامه شهروند در گزارشی نوشت که "مسافران شب اتوبوس‌های بی‌آرتی در بیشتر مسیرها علاوه بر تعداد انگشت‌شمار کارکنان شیفت شب، کارتن‌خواب‌ها هستند."

این روزنامه نوشته بود که این افراد "تمام مدت شب را در اتوبوس می‌مانند تا جای خوابی داشته باشند."

روزنامه آرمان نیز دوم آبان ۹۷ در گزارشی درباره "بی‌آرتی خوابی شبانه" نوشته بود که " پاتوق‌شان بیشتر مسیرهای طولانی است."

روزنامه توسعه ایرانی نیز دوم مرداد ۹۸ نوشته بود که پس از "گورخوابی، کارتن‌خوابی، اتوبوس‌خوابی، کانال‌خوابی، زیرپل‌خوابی" حالا پدیده "ماشین‌خوابی" هم به "ادبیات فارسی و هم به پدیده‌های اجتماعی اضافه شده است."

به گفته این روزنامه، این افراد از شهرستان‌ها به تهران آمده و در بلوار میرداماد "با ماشین کار می‌کنند" و "با ماشین همانجا می‌خوابند."
سیاست سترون‌سازی زنان معتاد کارتن خواب، ژانویه ۲۰۱۷شهرداری تهران و تایید و تکذیب "اتوبوس خوابی"
ماجرای اتوبوس خوابی اما دوباره با گزارش سایت تجارت نیوز مطرح شد. این سایت روز ۸ دی در گزارشی نوشته بود که "۱۲ هزار تا ۲۵ هزار تومان هزینه یک شب بی‌آرتی خوابی در تهران است. بسیاری به جای اجاره خانه اینجا می‌خوابند."

بر اساس این گزارش، این افراد در مسیرهای طولانی اتوبوس های شبانه مانند خط آزادی - تهرانپارس و دیگری خط راه‌آهن - تجریش می خوابند و پرداخت بلیط این اتوبوس ها در ماه ۳۶۰ هزار تا ۷۵۰ هزار تومان خرج دارد.

این سایت نوشته بود که "اتوبوس‌خواب‌ها شغل و درآمد دارند، اما نه آنقدر که بتوانند رهن و اجاره یک خانه در تهران را بدهند."

پس از آن نیز رسانه‌های ایران نوشتند که این افراد به دلیل کثیف بودن گرمخانه‌های شهرداری یا مشکلات دیگر تمایل ندارند که در آنجا بخوابند.

مقامات شهرداری تهران ابتدا گفتند درباره موضوع اتوبوس خوابی بزرگنمایی شده اما سپس اعلام کردند که خود شهرداری نیز اتوبوس‌هایی برای خوابیدن افراد اختصاص داده است.

ابتدا محمود ترفع، مدیرعامل شرکت واحد اتوبوسرانی شهرداری تهران، گفت: "این پدیده به شدتی که در گزارش عنوان شده نیست و از گذشته نیز شاهد خوابیدن معتادان روی صندلی‌شان در اتوبوس‌ بوده‌ایم، اما این افراد جدید ظاهر مناسبی دارند و کارت بلیت می‌زنند و وارد اتوبوس می‌شوند."

سپس احمد احمدی‌صدر، مدیرعامل سازمان رفاه شهرداری تهران، گفت که ۲۰ اتوبوس در ۲۰ نقطه تهران برای خوابیدن افراد بی‌خانمان در شب‌های سرد در نظر گرفته شده است.

روز ۱۲ دی ماه نیز مهدی چمران، رییس شورای شهر تهران، "اتوبوس خوابی" را "بحث‌های حاشیه‌ای" خواند و افزود: "قاعدتا اجازه چنین کارهایی را نباید داد اما کسی که در اتوبوس خوابش برد کاری نمی‌شود کرد."

در همان روز ناصر امانی، عضو شورای شهر تهران، گفت که "رسانه‌های خارجی با قرار دادن سه جمله کارتن خوابی، گور خوابی و بی آر تی خوابی موج تبلیغاتی منفی را علیه کشور و مدیریت شهری به راه انداختند."

او گفته بود: "دو مسیر تجریش ـ راه‌آهن و تهرانپارس ـ آزادی مسیرهای فرعی نیستند که شناخته نشده باشند؛ کافی است یک شب مدیران مربوطه این مسیر را نظارت و کنترل کنند تا موضوع روشن شود و اطلاع رسانی دقیق و شفافی صورت بگیرد."

پس از این اظهارنظرها مهدی چمران روز ۱۴ دی گفت که علیرضا زاکانی، شهردار تهران، به او اعلام کرده "قرار است این اتوبوس‌ها را جمع کنند و این افراد را در مکانی دیگر سامان دهند."

او تاکید کرد: "من با آقای زاکانی صبحت کردم و قرار شد شنبه یا یکشنبه بساط اتوبوس‌هایی که در شب محل خواب افراد است جمع کنند چون اتوبوس بهداشتی نیست. صبح که این افراد بیدار می‌شوند چه کنند؟"

آقای چمران درباره بازتاب های این موضوع نیز گفت: "خبرگزاری‌های خارجی یادشان رفته که زباله گردهای لندنی یا دیگر کشورها چگونه زندگی می کنند."

ناصر امانی، دیگر عضو شورای شهر تهران، نیز گفت که "ظاهر این اتوبوس‌ها نیز خوب نیست و شکل بدی دارد" و بهتر است از همان سوله‌های مدیریت بحران برای اسکان افراد بی خانمان استفاده شود.

این سخنان اعضای شورای شهر تهران البته درباره اتوبوس‌هایی است که شهرداری برای اسکان افراد بی خانمان اختصاص داده و موضوع خوابیدن افراد در دیگر اتوبوس های شبانه ادامه خواهد یافت.
گزارش روزنامه شهروند از مواردی از گورخوابی، دسامبر ۲۰۱۶راهی برای مقابله با "کارتن خوابی"؟
موضوع اتوبوس خوابی در تهران با وجود بازتاب‌های منفی، گویا برای برخی از مقامات شهرهای دیگر به یک روش برای حل مشکل "کارتن خوابی" تبدیل شده است.

از جمله محمد خلیل پور، رئیس شورای اسلامی شهر ارومیه، روز ۱۱ آبان خواستار اختصاص دو اتوبوس برای خوابیدن افراد بی‌سرپناه در شب شد.

درباره موضوع اتوبوس خوابی تحلیل‌هایی نیز مطرح شده و برخی رسانه‌ها این موضوع را با "فقیر شدن گروه‌های جدیدی از جامعه در چند سال اخیر" مرتبط دانسته‌اند.

از جمله محمدرضا جوادی یگانه، معاونت امور اجتماعی و فرهنگی سابق شهرداری تهران، در حساب توییتر خود نوشت: "آنچه در ⁧‫اتوبوس‌خوابی⁩ مغفول مانده، واقعیت عریان فقر در اثر سیاست‌های اقتصادی چند ساله و چند دهه اخیر و البته تشدید تحریم‌ها و در نتیجه انحلال ⁧‫طبقه متوسط⁩ و گسترش مسکینان است."

حمیدرضا بیژنی، جامعه شناس، نیز در مصاحبه با خبرگزاری ایسنا گفت: "این افراد با انتخاب اتوبوس خوابی اعلام می‌کنند با این انتخاب در حال بیان این نکته است که من کارتن خواب نیستم، من متجاهر نیستم، من شکست‌خورده نیستم، من فروریخته نیستم؛ او می‌گوید که من می‌خواهم زنده بمانم و خانه منتظر رسیدن من است."

الهام فخاری، عضو سابق شورای شهر تهران، نیز در حساب توئیتری خود ‫اتوبوس خوابی را نماد "عریانی از فراگیری فقر و بی‌پناه‌ترشدن مردم نابرخوردار و طبقه متوسط کلانشهرها" دانست.
"پیکان خوابی" همراهان بیماران
پس از موضوع اتوبوس خوابی خبرگزاری ایلنا روز ۱۲ دی در گزارشی موضوع "پیکان خوابی" همراهان بیماران را مطرح کرد.

بر اساس این گزارش، همراهان بیمارانی که از شهرستان به تهران آمده‌اند به دلیل نداشتن هزینه اقامت در مسافرخانه در پیکان یا خودروهای مشابه می‌خوابند و در این خودروها نیز با پیک نیک غذا می پزند.

در این گزارش‌ها آمده است که برخی از افراد خودروهایی را برای ماندن اجاره می‌کنند و ایلنا به نقل از یکی از همراهان بیماران نوشته بود که آنان یک پیکان را برای ۱۰ روز ۲۰۰ هزار تومان اجاره کرده‌اند.

شهرداری تهران اما اعلام کرده که برای همراهان بیماران همراه سرا ایجاد کرده است اما برخی "بنا به دلایل مختلف خودشان نه از گرمخانه و نه از همراه سرا استفاده می‌کنند."

خبرگزاری ایلنا اما درباره دلیل استفاده نکردن از همراه سرا به نقل از یکی از همراهان بیماران نوشته است: " یک همراه‌سرا برای ما پیدا کردند، اما به اینجا دور بود. کلی پول کرایه مسیر می‌شد. روزی ۷۰ تومان هم باید پول شام می‌دادیم. اما همین جا روی پیک نیک تخم مرغ درست می‌کنیم و می‌خوریم، خرجمان کمتر می‌شود."

شهرداری تهران از سال ۹۳ همراه سراهایی را راه اندازی کرده و اکنون هشت همراه‌سرا در نزدیکی بیمارستان‌های تهران توسط شهرداری یا با مشارکت موسسات خیریه اداره می‌شوند.

مالک حسینی، مدیرعامل سازمان رفاه، خدمات و مشارکت‌های اجتماعی شهرداری تهران، اما گفته بود که "در بعضی از فصول تقاضا چند برابر ظرفیت است و علاوه بر ظرفیت شهرداری، حداقل حدود ۳۰۰ تخت در روز نیاز داریم."