آزار جنسی دانشجویان؛ دیوار شرم و قدرت مانع بزرگ روایت‌ها

ایران وایر - میلاد پورعیسی: «برای پیگیری کار پایان‌نامه به اتاقش رفته بودم. یک‌باره بحث را عوض کرد. از صندلی‌اش بلند شد و آمد  پیشم. دستم را گرفت و گفت تو خیلی حیفی! خیلی جا خورده بودم و نمی‌توانستم حرفی بزنم. استادم بود و نمی‌شد مثل یک مزاحم خیابون با او برخورد کنم.»
 
این روایت دانشجویی است که از سوی استادش مورد آزار جنسی قرار گرفته است. روایت‌های این‌چنینی کم نیستند؛ داستان اساتید آزارگر و دانشجویانی که تسلیم قدرت آن‌ها و احساس شرم خودشان شده‌اند و در این باره سکوت کرده‌اند.
 
درباره اساتید آزارگر، دانشجویان آزار دیده و روایت‌ها و شکایت‌های آن‌ها چه می‌دانیم؟ 
 
**
گشتی در میان گزارش‌های رسانه‌ها و پژوهش‌های علمی و حتی نشریات دانشجویی نشان می‌دهد، آزار جنسی دانشجویان در دانشگاه‌های ایران بخش بسیار کوچکی از محتوای تولید شده برای مخاطب ایرانی را تشکیل می‌دهد. شاید دلیل مهم این کمبود، تابو بودن گفت‌وگو در مورد آزار جنسی به طور کلی است.
 
 تنها بر اساس برآورد گزارشی که سال گذشته در وب سایت «پل‌هایی برای زنان» منتشر شده است که به طور تخصصی در حوزه زنان فعالیت می‌کند، «دبیران و اساتید دانشگاه» در مقایسه با صاحبان دیگر مشاغل، عاملان بیشترین موارد آزار جنسی در جریان افشاگری «جنبش من هم» در فضای مجازی شناخته شدند؛ در مجموع ۳۶ درصد آزارهای روایت شده در جریان جنبش من هم را دبیران دبیرستان‌ها و اساتید دانشگاه‌ها انجام داده بودند، که از این میان ۲۲ درصد آزارها تنها به اساتید اختصاص داشت.
 
هیچ آماری از آزار جنسی دانشجویان در سطح کشور وجود ندارد. تنها در تعداد انگشت‌شماری از دانشگاه‌ها، دانشجویان از طریق پژوهش‌های میدانی، به سرشماری تعداد آزارهای جنسی رخ داده برای هم‌کلاسی‌های خود پرداختند.
 
نتیجه پژوهش میدانی «انجمن اسلامی آزاد اندیش دانشگاه علامه طباطبایی» نیز  نشان می‌دهد، بیش از ۴۵ درصد دانشجویان مورد «مزاحمت کلامی جنسی یا غیرجنسی اساتید و یا کارکنان دانشگاه» قرار گرفته‌اند.
 
 جدا از روایت کوتاهی که در ابتدای این گزارش به عنوان آزار کلامی جنسی دانشجویان آمد، یکی از دانشجویان دانشگاه علامه طباطبایی برای «ایران‌وایر» تعریف می‌کند که استاد یکی از دروس عمومی، در کلاس آن‌ها را وادار به نوشتن روایت دقیق آزار جنسی خود می‌کرد؛ یا استاد مدعوی که در همان ترم اول ورود به دانشگاه، پیام‌هایی با محتوای خصوصی برای دانشجویان دختر خود ارسال می‌کرد.
 
بر اساس یک تحقیق دیگر که روزنامه شریف، مربوط به دانشجویان دانشگاه صنعتی شریف سال ۱۳۹۸ آن را منتشر کرده است، دست‌کم ۵۵ درصد پاسخ‌دهندگان به یک پرسشنامه از میان دانشجویان دانشگاه صنعتی شریف، در طول دوره دانشجویی، تجربه شنیدن متلک داشته‌‌اند و در مجموع به جز ۱ درصد آن‌ها، بقیه تجربه انواع دیگر آزارهای جنسی مثل «نگاه خیره، عورت‌نمایی، دست‌درازی» و سایر موارد را داشته‌اند.
 
همان‌طور که خود دانشجویان مجری این نظرسنجی‌ها هم گفتند، به دلایل مختلف از جمله نداشتن امکانات انجام یک تحقیق علمی و دایره محدود پاسخ‌دهندگان نمی‌توان ادعای علمی و دقیق بودن آن‌ها را داشت، ولی میزان انتخاب گزینه‌ها به خوبی نشانه عمق آزار دانشجویان دانشگاه‌های مختلف است.
 
عمده دانشجویان پاسخ‌دهنده به پرسش‌نامه‌های مربوط به آزار جنسی اعلام کرده‌‌اند که تجربه خود را برای هیچ‌کس بازگو نکرده‌اند. در نظرسنجی دانشگاه صنعتی شریف، تنها ۴ درصد پاسخ‌دهندگان اعلام کردند، برای پیگیری موضوع به مسئولان خوابگاه، دانشگاه و پلیس مراجعه کرده‌اند. آن‌ها دلایل مختلفی را برای این سکوت خود مطرح کرده‌‌اند که علاوه بر پیش‌بینی بی‌نتیجه بودن شکایت به مقامات دانشگاه و دادگاه، شرم و البته نگرانی به خاطر حذف و طرد خود از فضای دانشگاه از جمله این دلایل است. این آخری را می‌توان دلیل متفاوت سکوت آزاردیدگان جنسی، در فضای عمومی مثل دانشگاه نسبت به فضای خصوصی مثل خانه دانست.
 
سال ۱۳۹۷ در مقاله پژوهشی «موقعیت‌های رویارویی جنسیتی در دانشگاه و مصائب آن»، یکی از مقالات پژوهشی انگشت‌شماری که به زبان فارسی و با موضوع آزار جنسی و جنسیتی دانشجویان زن در ایران، یک دانشجو تجربه فشار استاد خود را برای سکوت در برابر آزار خود این طور روایت کرده است: «من با این استاد ترم اول نمره ۲۰ گرفتم و ترم بعد ۸ شدم. آن روزی که این اتفاق افتاد و من خیلی تعجب کردم، رفتم به او گفتم چرا ترم قبل نمره ۲۰ دادید و الان ۸؟ گفت بعد از این همه مدت الان که با من تماس گرفتی، سر این قضیه بوده؟ چه بد؟! دقیقا دیالوگش همین بود. انتظار داشت من در مورد چیزهای دیگر با او صحبت کنم.»
 
یک دانشجوی دیگر در همین مقاله که در «فصلنامه پژوهش و برنامه‌ریزی در آموزش عالی» منتشر شده است، درباره تهدید استاد آزارگرش گفته است: «می‌گفت می‌شود بیایی امشب تصور کنیم که ما با هم محرمیم. فقط همین امشب را… گفتم می‌خواهم از شما شکایت کنم… گفت اگر شکایت کنی اینقدر کله گنده میشناسم که می‌توانم کاری کنم که نتوانی دو واحد دیگر هم پاس کنی.»
 
دانشجوی پیشین یکی از دانشگاه‌های تهران، که مورد تجاوز استاد خود در منزل او قرار گرفته، در پاسخ به این پرسش ایران‌وایر که چرا این موضوع را افشا نکرده است؛ به احساس شرم و مقصر دانستن خود اشاره می‌کند: «استاد اصرار داشت برای تکمیل پروژه تحقیقی به منزل او بروم. در منزل او به من تجاوز کرد و من تا پایان دوران تحصیل این موضوع را با هیچ‌کس در میان نگذاشتم. وقتی بعدها به این استاد یک پیام خشم‌آلود فرستادم، با وقاحت تمام پاسخ داد خود خواستی به این جا بیایی و با من رابطه داشته باشی.»
 
او که با نام مستعار با ایران‌وایر صحبت کرده، ادامه می‌دهد: «تردیدی که به خاطر مقصر دانستن خودم داشتم، باعث شد ترس از بی‌آبرویی در نتیجه افشای این تجاوز بیشتر شود. برای همین غیر از دوستان نزدیکم، هیچ‌کس را در جریان این اتفاق قرار ندادم.»
 
دانشجویان چه کرده‌اند؟ در نبودِ حمایت‌های قانونی و دولتی از دانشجویان آزاردیده، این خود دانشجویان بوده‌‌اند که در نشریات دانشجویی و برخی تشکل‌ها تلاش کردند صدای اعتراض به روند آزار جنسی خود را بلند کنند.
 
در حالی که در بسیاری کشورهای مدرن، مثل آمریکا هر ساله آمارهایی از تجربیات آزار جنسی دانشجویان منتشر می‌شود، در ایران این نشریات دانشجویی هستند که آمارهای تقریبی از این امر را آن هم تنها مربوط به محیط دانشگاهی خود را منتشر می‌کنند. انجمن‌های دانشجویی دانشگاه‌های امیرکبیر، تهران، صنعتی شریف و علامه طباطبایی از معدود دانشگاه‌هایی هستند که دانشجویان آن‌ها سکوت را شکستند.
 
نتیجه شکستن این سکوت هم در مواردی با پیروزی همراه بوده است. در دانشگاه علامه طباطبایی، بعد از راه افتادن کمپین «دیگر بس است»، اساتید آزارگر از دانشگاه و دانشکده اخراج شدند. در دانشگاه صنعتی شریف هم استاد متجاوز اخراج شد.
 
این شکستن سکوت در برابر آزارگری‌های جنسی هم در برابر مقاومت نهادهای دولتی و مسئولان دانشگاه همیشه هم پیروز نبوده است. استاد آزارگر دانشگاه شریف، سال ۱۳۹۷ بعد از کاهش حکم انضباطی به دانشگاه برگشت، نشریه دانشجویی دانشگاه صنعتی امیرکبیر همان سال بعد از انتشار یک طرح با موضوع آزار جنسی دانشجویان توسط اساتید، برای مدتی توقیف شد.
 
تنها تشکلی که به صورت سازمان‌یافته، کار اطلاع‌رسانی و فرهنگ‌سازی در مورد آزار جنسی در دانشگاه‌ها را بر عهده گرفته، «دیدبان آزار» است. این تشکل که هدف خود را فرهنگ‌سازی برای مقابله با آزار جنسی در مکان‌های عمومی قرار داده، کار خود را از دانشگاه‌ها آغاز کرد و بعدا هم کارگروه دانشگاه خود را با همکاری تشکل‌های دانشجویی ادامه داد.
 
در مقابل این تلاش‌های دانشجویان و تشکل‌ها برای مقابله با پدیده آزار جنسی، وزارت علوم، تحقیقات و فناوری با حذف بند مربوط به مقابله با آزار جنسی از شیوه‌نامه انضباطی دانشجویان، دست آزارگران را برای ادامه کار خود بازتر کرد.
 
در مواردی، دانشگاه‌ها، به جای برخورد با آزارگر، به برخورد با آزاردیده پرداخته و حتی استاد آزارگر به ترفیع رتبه هم رسیده است. در این میان ایران‌وایر با گزارش موارد آزار جنسی در سطح کشور، تلاش کرده حساسیت عمومی را نسبت به این پدیده زنده نگه دارد و از طریق افشای این موارد، مسئولان را به برخورد با عاملان آن وادار کند.