سانسورهای احمقانه صداوسیما؛ از غبغب زنان تا پوست گاومیش‌ها
+40
رأی دهید
-2
ایران وایر :امیرحسین میر اسماعیلیتعدد سانسورهای اعمال شده از سوی مدیران صداوسیما در ایران بر روی تولیدات تلویزیونی و «شبکه نمایش خانگی» شاید در دنیا کم‌نظیر باشد. این سانسورها و ممیزی‌ها بسیار فراتر از پوشش اجباری هستند و به رنگ لباس‌ها، نوع غذاها، تصویر حیوانات و حتی ریختن چای برای خانم‌ها توسط آقایان نیز می‌رسد.
از ابتدای وقوع انقلاب اسلامی در سال ۱۳۵۷ در ایران، چنین قوانین محدودکننده و حذف‌محور از سوی اطرافیان «روح‌الله خمینی»، بنیان‌گذار انقلاب ایران بر روی محصولات فرهنگی و هنری اعمال شدند و پس از گذشت چهار دهه، در هم‌چنان بر روی همان پاشنه می‌چرخد؛ تا جایی که پس از گسترش اینترنت و شروع به کار شبکه نمایش خانگی توسط سینماگران ایرانی که مستقلا به تولید سریال‌های اینترنتی روی آورده بودند، ابلاغیه «ابراهیم رئیسی»، رییس وقت قوه قضاییه در بهمن ۱۳۹۸ و سپس مصوبه مجلس شورای اسلامی در اسفند ۱۳۹۹ موجب شد اختیار عمل اعطای مجوز و ممیزی روی شبکه نمایش خانگی نیز به سازمان صداوسیما برسد.
اما این سانسورها دقیقا از چه جنسی هستند، بیشتر بر روی کدام حوزه‌ها تمرکز دارند و مبنای آن‌ها بر اساس چه تفکری است؟
در این مطلب، نگاهی به جنجالی‌ترین سانسورهای حوزه رسانه و فرهنگ در سال‌ها و ماه‌های اخیر خواهیم داشت تا درک ماجرا کمی آسان‌تر شود.
به تازگی «شقایق دهقان»، بازیگر معروف سریال‌های طنز ایرانی به افشاگری درباره ممیزی‌های صداوسیمای ایران بر روی جزییات سریال‌های تلویزیونی پرداخته و گفته است: «در دهه ۸۰ خورشیدی خانم‌ها فقط اجازه داشتند از سه رنگ طوسی، مشکی و قهوه‌ای در لباس‌های خود استفاده کنند و رنگ‌های شاد دیگر ممنوع بود. یک فوم آرایشی را روی لب و مژه‌ها می‌کشیدند تا رنگ طبیعی اجزای صورت زنان کم‌رنگ شود. هم‌چنین گفته بودند که خانم و آقا حق ندارند کنار هم روی یک مبل دونفره بنشینند و حتما باید روی مبل‌های جدا با فاصله می‌نشستند.»
کمی قبل‌تر، در شهریور ۱۴۰۰، «امیرحسین شمشادی»، مدیر گروه آموزشی روابط عمومی دانشکده خبر صداوسیما در اینستاگرام عنوان کرد که طبق ممیزی‌های مدیران این سازمان، کارگردان‌ها اجازه ندارند در آثار خود صحنه چایی ریختن مرد برای زن را نشان دهند.
صحبت از تفکر عجیب و مردسالارانه‌ای است که زن را فقط برای انجام خدمات در منزل مناسب می‌داند و حتی ریختن یک استکان چای توسط همسرش برای او را هم برنمی‌تابد.
او در ادامه، مواردی هم‌چون نشان دادن هر نوع نوشیدنی قرمز و دستکش چرم برای زنان، خوردن ساندویچ و پیتزا و نشان دادن مرد و زن تنها در خانه را هم از موارد ممیزی در سازمان صداوسیما برشمرد.
هم‌زمان، در قسمت جدید تاک‌شوی «پیشگو» در شبکه نمایش خانگی، به دلیل دستور مدیران سازمان «ساترا» که عنوان نهاد زیرمجموعه صداوسیما در حوزه سانسور است، چهره «الناز حبیبی»، بازیگر زن ایرانی و میهمان این برنامه به بهانه «آرایش زیاد» حتی یک بار هم از نمایی نزدیک نشان داده نشد.
از جنجالی‌ترین سانسورهای صداوسیما در سال‌های اخیر می‌توان به سانسور لوگوی باشگاه فوتبال «رم» ایتالیا در شبکه۳ تلویزیون اشاره کرد. در این لوگو، پستان‌های گرگی که درحال شیر دادن به فرزندانش است، به دلیل مغایر بودن با عقاید اسلامی محو شدند و یک گرگ شطرنجی برای بینندگان به نمایش درآمد. این کار منجر به واکنش باشگاه ایتالیایی هم شد و آن‌ها در یک توییت، از حرکت مدیران صداوسیمای ایران انتقاد کردند.
ممنوعیت نمایش موی بلند مردان نیز از عجایب ماجرا است. در سال ۱۳۹۷، مجری شبکه دوم تلویزیون ایران خطاب به میهمان برنامه گفت: «الهی کچلی بگیری! این‌قدر موهاش بلنده که گذاشتیم توی پیراهنش، چون تلویزیون که نمی‌تونه موی بلند رو نشون بده و متعارف نیست.»
هم‌چنین «محبوبه بلباسی»، همسر «محمد بلباسی» که شهریور ۱۳۹۵ در منطقه «خان طومان» سوریه کشته شد، ماه گذشته با انتشار یک استوری در اینستاگرام، از سانسور مصاحبه‌هایش با صداوسیمای جمهوری اسلامی خبر داد و نوشت: «مثلا می‌پرسیدن از نماز شب‌هایی که شهیدتون خونده برامون بگین. می‌گفتم تا زمان شهادت ندیدم که نماز بخونن، چون اونقدر خسته بود که با بدبختی برای نماز صبح بیدارش می‌کردم. کل این صحبت‌های من را سانسور کردند، چون نباید تصویری از یک شهیدی که نماز نمی‌خواند را نمایش می‌دادند.»
انتقاد از «دانشگاه آزاد اسلامی» نیز جزو خط قرمزهای سازمان صداوسیمای ایران است. چون به تازگی «حامد آرون»، گوینده صداوسیمای استان خراسان رضوی افشا کرد پس از انتشار یک توییت در خصوص اخراج یکی از اساتید دانشگاه، طی یک تماس تلفنی از سازمان صداوسیما، خودش نیز این سازمان اخراج شده است.
دو ماه قبل، «ژیلا صادقی»، مجری باسابقه تلویزیون ایران از سانسور عجیب دیگری در تلویزیون رونمایی کرده بود. او گفته بود به دلیل ممیزی‌های مرتبط با پوشش، از جمله چین سرآستین مانتوی خود، مجبور به کناره‌گیری از اجرای یک برنامه تلویزیونی شده است.
درحالی که هیچ‌کدام از انتقادات شهروندان نسبت به عملکرد رهبر نظام ایران و مدیران منصوب او توسط صداوسیما منعکس نمی‌شوند اما ظاهرا انتقاد از مدیران دولتی نیز جزو خطر قرمزها محسوب می‌شود.
مدیر شبکه استانی تهران در خرداد سال جاری از توبیخ «قدسیه صالحی»، مجری زن برنامه «تهران سلام» به جرم انتقاد از قطعی مداوم برق در ایران خبر داده بود و گفت که انتقادات این مجری، خارج از چارچوب حرفه‌ای بوده است.
«امیرحسین رستمی»، بازیگر ایرانی نیز تنها به علت انتقاد از مدیریت کرونایی دولت، در میانه یک برنامه زنده تلویزیونی اخراج شد و مجری برنامه هم فورا این بازیگر را متهم به سیاه‌نمایی علیه مدیران کشور کرد.
از دیگر ممنوعیت‌ها، نمایش زنان مستقل و موفق است. «بیژن بیرنگ»، تهیه کننده سریال‌های پرمخاطب تلویزیون ایران در دهه ۷۰ خورشیدی، به تازگی در گفت‌وگو با روزنامه «فرهیختگان» گفته است: «مسوولان ایرانی زنِ توسری‌خور را بیشتر دوست داشتند و به تهیه کننده‌ها گفته بودند که زن‌ها را پررو کرده‌اید! ما در کارهای خود همیشه برای زن ارزش قائل بودیم و زن‌های [فیلم‌های] ما آدم‌های باشعوری بودند. اما امروز دوست ندارند زن‌ها را با شعور نشان دهیم و نمونه‌اش هم کارهایی است که امروز می‌بینید و در آن‌ها اکثر زن‌ها یا بد و بدجنس هستند یا شعور ندارند و یا خاله‌زنک نشان داده می‌شوند.»
استفاده از کلمه «رقص» هم در صداوسیمای ایران ممنوع است. «رزیتا قبادی»، مجری تلویزیونی بهمن سال گذشته گفته بود به دلیل به‌کار بردن کلمه رقص توسط میهمان برنامه، مدیران تلویزیون او را ممنوع از کار کرده‌اند.
این مجری زن توضیح داد: «به من گفتند حتما باید سه مرتبه به خاطر استفاده واژه رقص توسط کارشناس برنامه، از مردم عذرخواهی کنم. سپس با این که سه بار عذرخواهی کردم اما از برنامه کنار گذاشته شدم.»
«بهاره رهنما»، بازیگر زن ایرانی شهریور سال ۱۳۹۷ خبر داده بود که نشان دادن خنده زنان در تلویزیون ایران ممنوع است.
او گفته بود: «در تمام این ۲۵ سال، مرتب نمای خندیدن من در تلویزیون سانسور شد و تذکر دادند طوری بخند که دندان‌هایت معلوم نباشند!»
علاوه بر دندان، نمایش گوش و غبغب بازیگران زن نیز در تلویزیون ایران ممنوع است. «امیرمهدی ژوله»، نویسنده و بازیگر ایرانی در صفحه اینستاگرام خود نوشته است: «خانم‌های بازیگر باید حتما زیر پیراهنشون شلوار ضخیم بپوشن که حجم پاشون معلوم نباشه. سر سریال برره، یکی از ایراداتی که برای ما اومد، این بود که چرا حجم گوش شقایق دهقان از زیر روسری معلومه! و ما هیچ وقت نفهمیده بودیم دوستان چه عنصر تحریک کننده‌ای توی حجم گوش یک بازیگر از زیر روسری کشف کرده بودن. یا مثلا قیافه مات و مبهوت سحر جعفری جوزانی یادم نمیره، وقتی توی سریال باغ مظفر بهش گفتن اشکال اومده که چرا غبغب خانوم جوزانی معلومه.»
اما چنین سانسورهایی تنها محدود به بازیگران زن نمی‌شود. «حمید لبخنده»، کارگردان چندین سریال پرمخاطب ایرانی در دهه ۷۰ خورشیدی، به «خبرنگاری جرم نیست» می‌گوید مدیران سازمان صداوسیما دستور دادند تا چهره «پارسا پیروزفر»، بازیگر مرد سریال «در پناه تو» با گریم کمی زشت شود تا از جذابیت چهره‌اش کاسته شود.
شاید گمان کنید که مدیران صداوسیمای ایران تنها بر روی چهره و نوع پوشش انسان‌ها حساسیت دارند اما این‌طور نیست و ممیزی‌ها بر روی نمایش بدن گاومیش‌ها نیز وجود دارد. «مصطفی کیایی»، کارگردان سریال‌های تلویزیونی در اینستاگرام نوشت: «یه مستند کار کردم برای تلویزیون، که توی یک پلان قرار بود در تالاب شادگان اهواز، گاومیش‌ها از آب بیان بیرون. دوربین رو از دو زاویه کاشتیم. خروج گاومیش‌ها رو از پشت و جلو، اسلوموشن گرفتیم. خلاصه در نهایت کار آماده شد و قرار شد از تلویزیون پخش بشه که یک برگه اصلاحیه به من دادن. اولین مورد ممیزی، درآوردن پلان خروج گاومیش‌ها از آب بود. اونم از زاویه پشت بود. دلیل رو پرسیدم، گفتن خروج گاومیش از آب، اون هم از پشت، تحریک‌کننده است.»
ممنوعیت نمایش نوازندگی زنان، عدم نمایش داوران زن مسابقات فوتبال، ممنوعیت انتقاد از اعدام و خشونت و حذف تصاویر رقص مردان از دیگر موارد سانسوری در رسانه‌های وابسته به حکومت ایران بوده است؛ سانسورهایی که هیچ مبنا یا قانون منسجمی برای آن‌ها وجود ندارد و به نظر می‌رسد همین که یک رخ‌داد هنری با عقاید شخصی و دیدگاه‌های دینی مدیران سیاسی ایرانی هم‌خوانی نداشته باشد، سرانجامی جز حذف نخواهد داشت.