سیاه‌پوست‌های ایرانی؛ از نقاشی نیم میلیون دلاری تا انکار تاریخی

ایندیپندنت فارسی :نقاشی کمیاب از یک سرباز ایرانی سیاه‌پوست، نیم میلیون دلار فروخته شد.

نقاشی رنگ‌روغن روی بوم از یک مجموعه اشرافی خصوصی انگلیسی برای فروش به حراجی بونهامس داده شد و با قیمتی بیش از نیم میلیون دلار فروخته شد. فروش این نقاشی، تأکید دوباره بر بخشی به کنار نهاده شده در تاریخ ایران است.

این نقاشی نادر که یک سرباز آراسته و خوش‌پوش را در ایران صفوی به تصویر می‌کشد. به‌احتمال‌زیاد یکی از اولین نقاشی رنگ‌روغن ایرانی است که موضوعی مربوط به سیاه‌پوستان ایران دارد که در بخش‌هایی از جنوب و جنوب شرقی ایران زندگی می‌کنند.

در روزگاری که از اصفهان «نصف از جهان» یاد می‌شد، درواقع شاید از بیش از نیمی از جهان بازدیدکننده داشت. شاه‌عباس بزرگ که خودش متولد هرات بود، پایتخت را از قزوین به اصفهان منتقل کرد و این شهر مرکز تبادل تجارت و فرهنگ بین شرق و غرب شد. تبدیل شد. بسیاری از آثار هنری ارزنده ایرانی، در دوران سلطنت او، از ۹۶۵ تا ۱۰۰۷ خورشیدی و در دوران رونق اقتصادی صفوی پدید آمدند.

فروشنده نقاشی سرباز گفته است که مادرش این تابلو را سفر به جیپور هندوستان، در اواسط دهه ۱۹۶۰ خریده بود. اگر چه در محدوده زمانی که نقاشی سرباز صفوی کشیده شد، ایران میزبان تجار فراوانی از سراسر دنیا بود اما به عقیده کارشناسان هنری و تاریخی، این سرباز یک مدل نقاشی نیست و از سیاه‌پوستان ایرانی است که در ارتش ایران آن زمان خدمت می‌کردند.

رخت و لباس و سلاح این سرباز شبیه نقاشی‌های دیگری با موضوع مشابه در آن دوره زمانی است و برازندگی آن نشان می‌دهد به‌احتمال‌زیاد سرباز مزدبگیر بوده است.

تاریخ نویسان ایرانی اغلب درباره رواج یا وجود برده‌داری در ایران سکوت کرده‌اند اما اخیراً نتیجه مطالعاتی منتشرشده است که نشان می‌دهد، آن‌گونه که اغلب ایرانیان تصور می‌کنند، ایران از برده‌داری مبرا نبوده است.

بهناز میرزایی، پژوهشگر ایرانی-کانادایی دراین‌باره می‌گوید برده‌داری در ایران صرفاً به سیاه‌پوستان محدود نمی‌شده بلکه طیف وسیعی از اهالی قفقاز، گرجستان، چرکس و یا ارمنی‌ها را در برمی‌گرفت. در تاریخ معاصر در دو دوره قاجار و اوایل پهلوی شاهد حضور برده‌ها در ایران بودیم تا اینکه در سال ۱۳۰۷ طبق «قانون منع خریدوفروش برده در خاک ایران و آزادی برده در موقع ورود به مملکت» برده‌داری رسماً غیرقانونی اعلام و برای متخلفان مجازات یک تا سه سال حبس در نظر گرفته شد.

 برده‌داری در ایران، به‌جز در بخش استفاده اسیران در جنگ به‌عنوان سرباز بدون مزد، اساساً به شکل خانگی و خدمتکاری بوده است. در توصیف این افراد به‌جای برده از عباراتی چون «خانه‌زاد» استفاده می‌شد. زنان سیاه‌پوست در خانه ثروتمندان یا دربار به‌عنوان کنیز، دایه و خدمتکار مشغول به کار می‌شدند و مردها در بخش کشاورزی یا امورات منزل. در بسیاری از موارد دختربچه‌ها یا کودکان به‌عنوان قسمتی از جهیزیه همراه نوعروس به خانه داماد فرستاده می‌شدند و اغلب بدون آنکه اجازه ازدواج داشته باشند تا آخر عمر همراه با خانواده می‌ماندند یا همراه عروس دیگری روانه خانه جدیدی می‌شدند.

برده‌داری از نظر اسلام نیز مجاز بود و هم‌بستری با کنیز، نیازی به عقد محرمیت یا صیغه ازدواج ندارد.

مورخان دیگری نیز مانند خانم میرزایی اعتقاد دارند آمدن غیر داوطلبانه سیاه‌پوستان به ایران به تجارت مروارید نیز مربوط می شود.

«سوداگرانی که مناطق وسیع هم‌جوار با اقیانوس هند را تحت کنترل داشتند، بر این تجارت مسلط بودند–بردگان را از شمال و شمال‌شرقی قاره‌ی آفریقا، از جمله تانزانیا، کنیا، اتیوپی و سومالی به ایران می‌آوردند.»

در سال‌های اخیر و موج مهاجرت ایرانیان با گروه جدیدی از ایرانی آفریقایی تبارهایی که یکی از والدینشان ایرانی و دیگری سیاه‌پوست است مواجه هستیم. برخی از آن‌ها مانند یارا شهیدی ۲۱ ساله، چهره صنعت مد و بازیگر است.

رواج شبکه‌های اجتماعی باعث شده است ایرانیان دورگه خارج از کشور و ایرانیان سیاه‌پوست در داخل ایران کم‌کم با کمک بسترهای مجازی مانند توییتر و اینستاگرام تلاش کنند «هویت سیاه» خود را بازبشناسند و درباره سیاه ایرانی بودند صحبت کنند.

یکی از گروه‌هایی که این افراد را گرد هم آورده جمعیت ایرانیان سیاه (Collective for Black Iranians) است. این افراد از رنج بردگان ایرانی، تبعیض‌های نژادی در ایران امروز و فرهنگ و تاریخ و آداب‌ورسوم خود می‌گویند و هم‌زمان تلاش می‌کنند به جمعیت بزرگ هویت طلبان آفریقایی بپیوندند.