توافق قره‌باغ؛ چرا ایران مضطرب است؟

بسیاری از مسائل منطقه قره‌باغ هنوز حل نشده استبی بی سی :پایان چند هفته درگیری بین آذربایجان و ارمنستان بر سر قره‌باغ باعث ایجاد تغییر در سلسله مراتب ژئوپلیتیک منطقه شد.

در این مطلب نگاهی می‌کنیم به روایت رسمی و رسانه‌ای بازیگران اصلی از وضعیت حاکم بر منطقه.
جمهوری آذربایجان"ما با پیروزی به قره‌باغ می‌رویم"
این درگیری از زمان آغاز در ۲۷ سپتامبر خبر اصلی رسانه‌های جمهوری آذربایجان بوده است. هر چیزی که به جنگ مربوط باشد - از جمله تحولات در ارمنستان، و واکنش خارجی‌ها به آن - در خبرها گنجانده می‌شود.
الهام علی‌اف از برخی نواحی قره‌باغ دیدار کرده استتوصیف رسانه‌های این کشور از توافق ۱۰ نوامبر جایی برای تردید باقی نمی‌گذارد؛ فیلمی که از تلویزیون دولتی این کشور پخش شد اعلام کرد "ما با پیروزی وارد قره‌باغ می‌شویم!" وبسایت فرست نیوز که حامی دولت است از "پیروزی تاریخی مردم در جنگ دوم قره‌باغ" سخن گفت.

در گفتمان رسمی و رسانه‌ای از ارتش با عناوینی چون "سربلند" و "ظفرنشان" و از الهام علی‌اف، رئیس‌جمهور این کشور، با عنوان "فرمانده ظفرنشان کل قوا" یاد می‌شود. به گفته آن‌ها جمهوی آذربایجان هم در میدان جنگ و هم در میدان دیپلماسی ارمنستان را شکست داد.

اما در شبکه‌های اجتماعی، با وجود شور و شعف بسیار، ظرافت بیشتری در نظرها دیده می‌شود و نقش جدید روسیه در منطقه نیز مایه نگرانی است.
ارمنستان "کشوری تروریستی" است
رسانه‌های جمهوری آذربایجان از نیکول پاشینیان، نخست وزیر ارمنستان، به عنوان رهبری نامعتبر و بی‌نفوذ در جامعه جهانی یاد می‌کنند و می‌گویند دلیل این که حتی روسیه هم به ارمنستان برای متوقف کردن جمهروی آذربایجان کمک نکرد همین بود.

تماس‌های تلفنی پاشینیان با رهبران خارجی در زمان جنگ موضوع تمسخر بود. در مقابل، گفته می‌شود که علی‌اف و جمهوری آذربایجان اعتبار بین‌المللی دارند و قوانین بین‌المللی نیز حامی آن‌ها است.

وبسایت ای‌پی‌ای نیوز که حامی دولت است ارمنستان را "کشوری تروریست" نامید. روزنامه زرکالو نیز گفت که نتیجه جنگ برای ارمنستان "اسفناک" است.

ارمنستان و سربازانش با عباراتی چون "وحشی و بی تمدن" و "فاشیست" توصیف شده‌اند که هم در این جنگ و هم در جنگ اوایل دهه ۱۹۹۰ دست به "جنایات جنگی" زده‌اند.

برای نمونه به گلوله‌باران شهرهای جمهوری آذربایجان که با منطقه جنگی فاصله زیادی دارند، و کشتن ۹۰ غیرنظامی، اشاره می‌شود. برای وصف خرابی‌های مناطق اطراف قره‌باغ در زمان تسلط ارمنستان نیز از کلمه‌هایی مانند "خرابکار" و "خرابکاری" استفاده می‌کنند.

رسانه‌های جمهوری آذربایجان همچنین اعتراضات ضددولتی در ارمنستان را که واکنشی به توافق آتش‌بس بوده پوشش داده‌اند.

وبسایت خبری منوال گفت "بحران داخلی در ارمنستان ادامه دارد... ریشه آن هم در شکست سنگین، یا بلکه، تار و مار شدن ارمنستان در قره‌باغ است."

روزنامه زرکالو نیز نوشت "در سه دهه گذشته جامعه ارمنستان بابت اشغال اراضی کشور دیگری خوشحال بود، اما نتوانست حکومتی که ثبات اقتصادی و سیاسی داشته باشد ایجاد کند."
"بیانیه‌های رئیس‌جمهور فرانسه بی‌اهمیت بود"
نظراتی نیز درباره مواضع دیگر کشورها در قبال این درگیری مطرح شده است.

گفته می‌شود که حمایت ترکیه از جمهوری آذربایجان صرفا بعد دیپلماتیک داشته است. بیانیه‌های رهبران ترکیه در حمایت از باکو بر سر منطقه قره‌باغ موضوع مرتب گزارش‌ها بوده است.
توافق آتش بس ارمنستان و جمهوری آذربایجانرسانه‌های دولتی در عین حال مکررا به نظرات و بیاناتی اشاره می‌کنند که از طرف مقامات ارشد روسیه در حمایت از باکو مطرح می‌شود: این که ایروان حاضر به پذیرش توافق در اواسط اکتبر نشد؛ که این منطقه متعلق به جمهوری آذربایجان است؛ که جنگ در داخل مرزهای جمهوری آذربایجان به وقوع پیوست؛ و این که در زمانی نامعین در آینده بر سر وضعیت قره‌باغ بحث خواهد شد.

امانوئل مکرون، رئیس‌جمهور فرانسه، به طور خاص محور انتقادات بود؛ چرا که گفت اسلام‌گرایان سوری به قره‌باغ رفته‌اند تا برای جمهوری آذربایجان بجنگند - چیزی که باکو تکذیب کرده است - و خواستار یافتن راه‌حل طولانی‌مدت سیاسی که منافع ارمنستان را نیز در نظر بگیرد شد.

خبرگزاری مستقل توران گفت "رئیس‌جمهور فرانسه بیانیه‌های بی‌اهمیتی صادر کرد که خلاف حق حاکمیت جمهوری آذربایجان بود و در تضاد با قوانین بین‌المللی."

وبسایت دولتی آذرتاج نیز در مقاله‌ای که به اعلامیه شورای اروپایی درباره قره‌باغ می‌پرداخت نوشت "پیروزی ارتش سربلند در جنگ میهنی اروپا را از خواب پرانده است. مردم جمهوری آذربایجان مدت‌ها بود که می‌خواستند اروپا را از خواب بیدار کنند، اما موفق نشده بودند."
ارمنستان"خیانت" و "تسلیم"
نگاه‌ها به جنگ و آتش‌بس عمدتا هم‌راستا با مواضع رسانه‌ها در قبال دولت است. بیشتر رسانه‌های جریان اصلی منتقد دولت پاشینیان محسوب می‌شوند و رسانه مخالفان به شمار می‌روند.

این رسانه‌ها آتش‌بس را نوعی تسلیم معرفی کرده‌اند، و با خیانتکار خواندن پاشینیان خواستار استعفای دولت شده‌اند.

"خیانت"، "تسلیم"، و "استعفا" پراستفاده‌ترین کلمه‌ها در رسانه‌های مخالف است، از جمله تلویزیون کنترون که متعلق به گاگیک تساروکیان، رهبر حزب مخالف ارمنستان شکوفا، است و تلویزیون آرم‌نیوز که گفته می‌شود با خانواده سرژ سرکسیان، رئیس‌جمهور سابق، ارتباط دارد.

این رسانه‌ها تقریبا هر روز به مسائلی می‌پردازند که ظاهرا نشانه بی‌کفایتی دولت در خرید اسلحه در دو سال گذشته و آسیب به روابط ارمنستان با روسیه است، و می‌گویند که دلیل اصلی شکست کشور همین‌ مسائل بوده است.

بلافاصله بعد از امضای قرارداد صلح، رسانه‌های مخالف خواستار ابطال آن شدند. بعد از این که ولادیمیر پوتین اعلام کرد که "توافق به هیچ عنوان قابل تغییر نیست"، از این خواسته صرف نظر شد و پوشش خبری به تقاضای استعفای پاشینیان محدود شد.

در تجمعات معترضان که در مرکز ایروان برگزار می‌شود همین خواسته تکرار می‌شود و رسانه‌ها نیز به طور روزانه آن‌ها را پوشش می‌دهند.
"دردناک اما بهترین راه‌حل ممکن"نیکول پاشینیان گفته است که مساله قره‌باغ "هنوز حل نشده است"اما تلویزیون دولتی این کشور که عمدتا حامی دولت است این آتش‌بس را "دردناک اما بهترین راه‌حل ممکن" توصیف کرده است - و نه تسلیم. این پژواک روایت اصلی مقامات و بسیاری از حامیان نیکول پاشینیان در یوتیوب و دیگر شبکه‌های اجتماعی است.

پاشینیان و کابینه‌اش مرتبا تاکید می‌کنند که آتش‌بس به منظور نجات استپاناکرت، پایتخت جمهوری آرتساخ، و دیگر نقاط قره‌باغ که هنوز در اختیار ارمنستان است، و جان ۳۰ هزار سرباز امضا شد. پاشینیان با اشاره به شهر استراتژیک شوشی (شوشا) در تپه‌های مشرف به استپاناکرت گفت "مساله تسلیم شدن نیست، بلکه حفظ نقاط دیگر است، چرا که توافق وقتی امضا شد که این شهر سقوط کرده بود."

تلویزیون دولتی در عین حال از نبرد ارمنستان علیه "ستیزه‌جویی‌های جهوری آذربایجان و ترکیه" سخن گفته است، و بعضا "تروریست‌های" سوری و اسرائیل را نیز به خاطر تجهیزات و پهپادهای نظامی در زمره متجاوزان می‌گنجاند.

از نظر این تلویزیون، حمایت ترکیه، سوء مدیریت، فساد و سوء استفاده از بودجه نظامی دولت‌های پیشین دلایل شکست کشور است. تاکید رسانه‌های حکومتی بر نیاز به آرامش، جلوگیری از درگیری داخلی، و برنامه‌ریزی برای وضعیت بعد از عبور از فضای احساسی است.

بعضی از رسانه‌هایی که سیاست سردبیری نسبتا مستقلی دارند، مانند سیویل‌نت، می‌گویند که پاشینیان تنها در صورتی می‌تواند در قدرت باقی بماند که مجددا انتخاب شود. این رسانه‌ها شکست را نتیجه سوء مدیریت پیش و پس از انقلاب سال ۲۰۱۸ این کشور و همچنین بسیاری از عوامل خارجی می‌دانند. به نظر آن‌ها درخواست استعفای بلافاصله پاشینیان که از طرف معترضان مطرح می‌شود سودی ندارد، و خواستار برگزاری انتخابات زودهنگام در چند ماه آینده شده‌اند.
تقابل با ترکیه در آیندهخلوصی آکار، وزیر دفاع ترکیه، در مراسمی که به خاطر آتش‌بس در باکو برگزار شد شرکت کردمبحث اصلی دیگر در تلویزیون دولتی، نفوذ فزاینده ترکیه در قفقاز است. بعضی از کارشناسان می‌گویند که جمهوری آذربایجان دیگر استقلال عمل ندارد و ترکیه حرف آخر را می‌زند. بسیاری از کارشناسان و مفسران نظامی می‌گویند که کشور باید برای درگیری آتی نه تنها با جمهوری آذربایجان، بلکه با ترکیه نیز آماده شود.

تقریبا همه در ارمنستان از نقش روسیه به عنوان پاسدار صلح تقدیر می‌کنند. تصاویر ورود، استقرار و تجهیزات نظامی روسیه مکررا پخش می‌شود. تلویزیون دولتی در عین حال بازگشت پناهجویان به استپاناکرت را که تحت محافظت روس‌ها انجام می‌گیرد پوشش می‌دهد و درخواست آن‌ها از دیگران برای بازگشت به آرتساخ را پخش می‌کند.
ترکیه"قره‌باغ حالا آزاد است"
مقامات و رسانه‌های ترکیه، مانند جمهوری آذربایجان، این قرارداد صلح را "پیروزی" باکو و "تسلیم" ایروان معرفی می‌کنند.

آنکارا در عین حال حس می‌کند که این توافق فرصتی برای افزایش نفوذش در جنوب قفقاز است، جایی که از ابتدای شروع جنگ به شکلی بی‌شائبه از کشور "برادر" حمایت کرد.

شبکه آ خبر که شدیدا طرفدار دولت است روز ۱۰ نوامبر، هنگامی که آتش‌بس اعلام شد، گزارش کرد "جمهوری آذربایجان مشتی آهنین نثار ارمنستان کرده است. قره‌باغ که ۳۰ سال تحت اشغال بود حالا آزاد است و خبری از اشغالگر نیست."

در جریان این جنگ، تمرکز رسانه‌های دولتی و حامی دولت بر "آزادسازی" روستاها توسط جمهوری آذربایجان بود، و موضع‌گیری‌هایشان شدیدا ضدارمنی بود، از جمله تیترهایی نظیر "ارمنستان دارد شهروندان ترک آذری را قتل‌عام می‌کند".

لحن رسانه‌ها در قبال روسیه نسبتا خنثی بوده است. قراردادهای انرژی و نظامی در سال‌های اخیر این دو کشور را به یکدیگر نزدیکتر کرده است، هر چند که بر سر سوریه و لیبی با یکدیگر اختلاف دارند.
ترکیه "عنصری مهم در معادلات منطقه‌ای خواهد بود"
ناظران حامی دولت می‌گویند که نتیجه این جنگ جای پای ترکیه را در جنوب قفقاز محکمتر کرده است، و در عین حال جبهه جدیدی برای همکاری و رقابت با روسیه گشوده است.

طلحه کوسه، ستون‌نویس روزنامه صباح که حامی دولت است، می‌گوید "دستاوردهای استراتژیک روسیه در این منطقه باعث محبوبیت بیشتر این کشور نخواهد شد و پیامدهای بلندمدتی خواهد داشت. اما ترکیه که دارد حضورش در منطقه را علنی می‌کند نشان داده است که از این به بعد عنصری مهم در معادلات منطقه‌ای خواهد بود."

گزارش‌ها حاکی از تضاد منافع احتمالی است.

آنکارا و مسکو قرار است که مرکزی مشترک برای نظارت بر آتش‌بس در جمهوری آذربایجان تاسیس کنند، اما جزئیات فنی کارکرد این مرکز هنوز مشخص نیست. ادعاهای متضاد درباره نقش نیروهای ترکیه نشانه وجود تنش‌های اساسی بین مسکو و آنکارا در منطقه است.

ارمنستان و کرملین می‌گویند که حضور نیروهای ترکیه‌ای در منطقه مورد مناقشه در قرارداد صلح پیش‌بینی نشده است. آنکارا اما تلاش کرده است که نقش خود را افزایش دهد و مولود چاووش‌اوغلو، وزیر خارجه ترکیه، می‌گوید که این کشور "نقشی مشابه روسیه" در مرکز نظارت بر صلح خواهد داشت.

خبرگزاری دولتی آناتولی روز ۱۹ نوامبر تحلیلی منتشر کرد که می‌گفت حضور سربازان ترکیه در جمهوری آذربایجان باعث "رنجش روسیه، ایران و فرانسه" خواهد شد.

طرح ترکیه و جمهوری آذربایجان برای ساخت راه‌آهن در نخجوان نه تنها آنکارا را به دریا خزر متصل خواهد کرد، بلکه جایگاه ترکیه را در فضای پساشوروی مستحکمتر می‌کند و بر پیچیدگی روابطش با مسکو می‌افزاید.

اسماعیل کاپان، ستون‌نویس روزنامه ترکیه که حامی دولت است، روز ۱۲ نوامبر نوشت "از لحاظ نظامی، حضور فیزیکی در منطقه قره‌باغ بسیار مهم است... گشایش مسیر ارتباطی بین نخجوان و جمهوری آذربایجان به خودی خود رخدادی تاریخی محسوب می‌شود. در نتیجه ترکیه فرصت پیدا می‌کند که مستقیما و از کوتاهترین راه به آسیای مرکزی دسترسی پیدا کند."
روسیه"صلحی شکننده"
رسانه‌های دولتی روسیه این توافق را یک پیروزی بشردوستانه معرفی کردند که تحت نظر شخص ولادیمیر پوتین محقق شد.

چیزی که پوشش مثبت شبکه‌های تلویزیونی را تکمیل کرد مصاحبه با ولادیمیر پوتین در روز ۱۷ نوامبر بود. به گفته او "مهمترین دستاورد" توقف خون‌ریزی است.

با این حال، مجریان سرشناس رسانه‌های دولتی خیلی سریع به شکنندگی وضعیت اشاره کردند، و یکی از آن‌ها با عنوان "صلحی شکننده" از آن یاد کرد.

نقش سربازان روس در پاسداری از صلح و بازسازی منطقه شدیدا برجسته شده است، و آمار پناهجویانی که از ایروان با اتوبوس به خانه‌هایشان بازگردانده می‌شوند به صورت روزانه منتشر می‌شود.

شبکه یک تلویزیون دولتی روز ۱۹ نوامبر به بینندگان گفت که "ورود نیروهای پاسدار صلح روس به منطقه برای مردم موید پایان جنگ و امکان شروع مجدد زندگی صلح‌آمیز بود."
نگرانی بابت مجاورت آنکارا
بیشتر صداهایی که از تلویزیون دولتی به گوش می‌رسید این توافق را پیروزی ژئوپلیتیک مسکو معرفی می‌کردند، اما برخی نیز حضور ترکیه در منطقه را دلیلی برای احتیاط می‌دانستند.

بلافاصله بعد از حصول توافق، مجری یکی از برنامه‌های تلویزیونی از این که ارتش ترکیه در سال‌های بعد از جنگ جهانی اول هیچگاه تا این اندازه به روسیه نزدیک نبوده است گلایه کرد.

مجری دیگری از این بابت نگران بود که ترکیه، بر خلاف گفته‌های کرملین، از علاقه‌اش به شرکت داشتن در پاسداری از صلح می‌گفت.

اما این نگرانی‌ها چیزی جز یک پاورقی ساده برای پیام اصلی تلویزیون دولتی نبودند - روسیه با موفقیت برتری منطقه‌ای خود را حفظ کرده بود.
"پذیرفته شدن تسلط" پوتین از طرف ارمنستان و جمهوری آذربایجان
پیوتر تولستوی، جانشین رئیس دوما، به یکی از برنامه‌های تلویزیونی گفت که این توافق "ثابت کرد که همه چیز در فضای پساشوروی در حیطه منافع ما است". به گفته او مشخص شد که مردم ارمنستان و جمهوری آذربایجان جایگاه مسلط پوتین را "پذیرفته‌اند".

چند برنامه مختلف سخنان سرگی ناریشکین، رئیس سرویس اطلاعات خارجی، را برجسته کردند که ایالات متحده و متحدان اروپاییش را به حسادت به نقش روسیه و تلاش برای دمیدن در احساسات ناسیونالیستی دو طرف به منظور تضعیف توافق صلح متهم می‌کرد.

سخنان ناریشکین باعث طرح این ایده شد که مسکو با آنکارا روابط حسنه ایجاد کرده است تا مانع از نفوذ غرب به قفقاز جنوبی شود.
آغاز انتقاد از غرب
در روزهای پس از توافق، جاه‌طلبی‌های منطقه‌ای ترکیه موضوع اصلی نگرانی‌ها بود. اما با گذشت چند روز بخش اعظم انتقاداتی که متوجه ترکیه بود به طرف غرب چرخید.

یکی از مظنونان اصلی در این بین ریچارد مور، رئیس ام‌آی۶ و سفیر سابق بریتانیا در ترکیه، بود که گفته می‌شود با افزایش عرض اندام ترکیه در منطقه ارتباط دارد. یکی از مهمانان تلویزیونی حتی مدعی شد که لندن عروسک‌گردان "جنگ اطلاعاتی" ناسیونالیست‌های ارمنی است که در شبکه‌های اجتماعی از این توافق انتقاد می‌کنند.

بعد دیگر این توافق که مخالفت‌هایی در پی داشته است طرح یک راه ارتباطی است که جمهوری آذربایجان را از طریق ارمنستان به نخجوان وصل می‌کند. بعضی‌ها می‌گویند که این راه توازن ژئوپلیتیک منطقه را به ضرر روسیه تغییر خواهد داد.
"شکست استراتژیک" ارمنستان و روسیه
رسانه‌های مستقل و غیردولتی روسیه می‌پذیرند که دخالت این کشور باعث پایان خون‌ریزی‌ها شد، اما به طور کلی منتقد این توافق بوده‌اند و به نظر خیلی از آن‌ها امتیاز ژئوپلیتیک بی‌سابقه‌ای به آنکارا داده شده است.

یکی از ستون‌نویس‌های سرشناس مدعی شد که روسیه به ایروان خیانت کرده است و این توافق را "رفتاری جدید از طرف روسیه که تا پیش از این در فکر نمی‌گنجید" معرفی کرد. فرد دیگری نیز گفت که این نتیجه "شکست استراتژیک" ارمنستان و روسیه است.

مفسران متعددی گفتند که نقش انفرادی روسیه در پاسداری از صلح دست ترکیه را در منطقه باز خواهد گذاشت، و یکی از آن‌ها به خوانندگان گفت که وقایع اخیر قفقاز جنوبی را از حوزه نفوذ روسیه خارج کرده است. برخی از ناظران نیز به پیامدهای عضویت ترکیه در ناتو برای توازن قدرت در منطقه اشاره کردند.
ایراناستقبال توام با اضطراب
وزارت خارجه ایران از فعالیت‌های دیپلماتیک روسیه که به توافق صلح منجر شد استقبال کرد، چرا که به نظرش بر همان اصولی بنا شده بود که ایران در ابتکاراتش دنبال می‌کرد.

آیت الله علی خامنه‌ای، رهبر این کشور، پیش از آن از "آزادی" اراضی جمهوری آذربایجان حمایت کرده بود و عباس عراقچی، دیپلمات کهنه‌کار، فرستاده مخصوص این کشور برای میانجی‌گری بین دو طرف درگیر بود. حسن روحانی، رئیس‌جمهور، نیز از یافتن پایانی "دیپلماتیک" برای درگیری‌ها ابراز خرسندی کرد. عباس موسوی، سفیر ایران در باکو، نیز آغاز فصلی نو در روابط دو کشور را ستود.

به نظر می‌رسد که این واکنش نقطه عطفی در دیپلماسی قره‌باغ تهران باشد که در طول جنگ تلاش کرده بود هم از ادعای مالکیت جمهوری آذربایجان بر قره‌باغ حمایت کند و هم روابط دوستانه خود با رهبران این منطقه را حفظ کند - سیاستی که از نظر جمهوری آذربایجان به معنی هم‌سویی ایران با ایروان بود.

اما این احساسات خوش‌بینانه چندان در مخفی کردن اضطراب مقامات درباره برخی نتایج موفق نبوده است.

یکی از موضوعات حضور نیروهای جهادی در جمهوری آذربایجان است. سعید خطیب زاده، سخنگوی وزارت خارجه، روز ۱۶ نوامبر گفت که نیروهای افراطی "باید منطقه را ترک کنند". او در ادامه با لحنی محتاطانه گفت "به ما گفته شده است" که این نیروها دیگر در منطقه مستقر نیستند.
سردرد جغرافیایی ایران
مساله دیگری که باعث نگرانی می‌شود طرح مسیرهای ارتباطی داخل خاک ارمنستان است که شاید باعث تغییر در مرزهای ایران شود.

طبق ماده ۹ توافق صلح، ارمنستان قرار است مسیری ارتباطی بین آذربایجان و جمهوری نخجوان مهیا کند و تامین امنیت آن نیز به عهده روسیه خواهد بود. تا پیش از این توافق، جمهوری آذربایجان باید برای دور زدن ارمنستان و دسترسی به نخجوان از خاک ایران استفاده می‌کرد.

این تغییر نه تنها از نفوذ ایران در باکو می‌کاهد، بلکه انگیزه رجب طیب اردوغان برای ایجاد ارتباط ریلی با نخجوان را نیز بیشتر کرده است. این تحولات مشخصا با دیپلماسی "پان‌ترکی" اردوغان هم‌راستا است.

عباس عراقچی اما با رد "شایعات غلط و فریبنده" گفته است این ادعاها که مرز ایران با ارمنستان شاید از بین برود، یا شاید دالانی در ارمنستان، یا حتی در خاک ایران، ایجاد شود، "صحیح نیست و اهداف سیاسی و تبلیغاتی بسیار جانبدارانه‌ای را دنبال می‌کند".

محمود احمدی بیغش، نماینده مجلس ایران، همین نگرانی‌ها را با صدایی بلندتر عنوان کرد و از مجلس خواست که ترکیه، اسرائیل، ایالات متحده و بریتانیا را به خاطر بلااستفاده کردن مسیر ترانزیتی که ایران در اختیار جمهوری آذربایجان می‌گذاشت و تحلیل بردن برتری ژئوپلیتیک ایران محکوم کند.

او اضافه کرد که نزدیکی باکو به اسرائیل شاید به مجوزی برای "حضور ناتو، اسرائیل و ایالات متحده در منطقه دریای خزر" تبدیل شود.

احمد کاظمی، کارشناس مسائل اوراسیا، در سایت مشرق گفت که "اتصال خط جغرافیایی پان‌ترکیسم" در واقع "نقشه" اسرائیل و غرب برای "نابودی پتانسیل‌های ژئوپلیتیک ایران" است.

استدلال او این بود که اگر چنین شود مسیر صدور گاز ترکمنستان به ترکیه از طریق جمهوری آذربایجان و ارمنستان باز خواهد شد و برتری ژئوپلیتیک ایران از بین می‌رود. ایران درآمد ناشی از تبادل گاز با نخجوان، فروش گاز به ترکیه و ترانزیت گاز ترکمنستان به ترکیه را از دست خواهد داد. حتی صدور گاز به ارمنستان و طرح صدور گاز به اروپا نیز با خطر روبه‌رو خواهد شد.

به گفته او امتیاز ژئواستراتژیک ایران به خاطر "اشتباه محاسباتی" روسیه و افتادن در "دامی" که غرب با استفاده از سیاست‌های پان‌ترکی اردوغان و به منظور محدود کردن رشد ایران، روسیه و چین گسترده است از بین خواهد رفت.
تهدیدات "توسعه‌طلبانه" از نگاه تندروها
رسانه‌های دولتی ایران مواضع رسمی این کشور را تکرار می‌کنند، اما رسانه‌های متعلق به محافظه‌کاران تندرو نسبت به سیاست‌های "توسعه‌طلبانه" ترکیه در مرزهای شمال غربی کشور هشدار می‌دهند و برخورد ترکیه با روسیه را با آمریکا مقایسه می‌کنند.

رسانه‌های میانه‌رو اما خوش‌بینی بیشتر به این توافق دارند. به نظر آن‌ها انتقال حاکمیت مناطق جدید به جمهوی آذربایجان و باز شدن مسیرهای ارتباطی، مانند راه‌آهن نخجوان-ایراوان، می‌تواند فرصت مناسبی برای افزایش تجارت و ارتباطات باشد.