در «بیت» خامنه‌ای چه می‌گذرد؟

عکس روی جلد کتاب‌هاایندیپندنت فارسی :مجید محمدی
در ماه‌های اکتبر و نوامبر ۲۰۲۰ دو کتاب از این نویسنده به زبان انگلیسی در مورد دفتر یا بیت رهبر جمهوری اسلامی منتشر شد: یکی به نام «زیر عبای رهبر: دفتر خامنه‌ای چگونه عمل می‌کند» از سوی موسسه‌ بین‌المللی مطالعات ایران (فقط به صورت نسخه‌ چاپی) و دیگری «ایرانیان در تاریکی: پنهانکاری، جنایت و فساد از مجرای بیت رهبری جریان می‌یابد» از سوی خود نویسنده در گوگل پلی (فقط نسخه‌ الکترونیک). کتاب اول در مورد سازوکار عمل دستگاه رهبری است و اطلاعات پایه را عرضه می‌کند و کتاب دوم در مورد چشم‌اندازها و استراتژی‌های دستگاه ولایت فقیه در ایران در دوران خامنه‌ای است. این دو اثر به هیچ‌وجه همپوشانی ندارند.

در زبان فارسی و انگلیسی، مطالب بسیار اندکی در مورد مافیای بیت رهبر منتشر شده است و این دو اثر می‌توانند دریچه‌ای به سوی شناخت نحوه‌ عمل و باورهای جاری در این نهاد امنیتی- مافیایی که کشور را در خفا اداره می‌کند بگشایند. در این دو اثر، تنها اطلاعات و آمارهای قابل اتکا و منابع قابل وثوق عرضه شده است. اطلاعاتی که در عرصه‌ عمومی منتشر نشده‌اند با چند منبع (از جمله افراد مطلع)، چک شده‌اند. از داستان‌سازی و اغراق در توصیف سازوکارهای درونی بیت که وسوسه‌ معمول در این گونه آثار است پرهیز شده است.

یکی از نکاتی که این دو کتاب تبیین می‌کنند ساختار دفتر خامنه‌ای است. دفتر خمینی ساختاری هیئتی داشت و چند ده نفر آن را اداره می‌کردند. دفتر خامنه‌ای تشکیلاتی منظم‌تر دارد. این دفتر حتما دارای چارت تشکیلاتی است اما چارت آن به بیرون درز نکرده است. در چارچوب این چارت است که شرح وظایف هر یک از اعضای دفتر مشخص می‌شود و از آنها مسئولیت خواسته می‌شود. به عنوان مثال، بیت دارای یک دفتر حفاظت اطلاعات ویژه است. در این دفتر ۱۶ نهاد اطلاعاتی با هم هماهنگ می‌شوند.

نکته‌ دیگر مورد توجه نویسنده، کارکردهای بیت بوده است. هر دو اثر به تفصیل به آنچه دفتر رهبر انجام می‌دهد توجه داشته‌اند. بنا به گزارش «زیر عبای رهبر» دفتر دارای بخش‌های مختلف فرهنگی و سیاسی و اقتصادی است و هر بخش دارای مدیرکل خاص خود است. نسبت علی خامنه‌ای با بخش‌ اقتصادی همانند رئیس مجمع سهامداران است که بدون هیئت امنا آن نهادها را تحت نظر دارد. برای هر یک نهاد مدیر اجرایی تعیین شده و آنها به مدیر کل اقتصادی دفتر و خامنه‌ای گزارش می‌دهند. مدیر اجرایی در این سیستم نوعی مدیریت نیابتی از سوی ولی فقیه است و در هر مورد کلیدی با وی مشورت می‌شود. ولی فقیه یک شرکت یا سازمان را به مدیر اجرایی می‌سپرد و از وی می‌خواهد سالانه مبلغ مشخصی را به هر ترتیبی که می‌تواند بپردازد. اگر مانع و مشکلی هم باشد آنها به خود رهبر مراجعه می‌کنند. به عنوان نمونه محمد مخبر مدیر ستاد اجرای فرمان امام در سال ۱۳۹۷ تعهد داشت که ماهانه هزار میلیارد تومان به حساب بیت واریز کند یا بنیاد مستضعفان در همین دامنه به بیت پرداخت می‌کند. رهبر سهامدار اصلی است و حساب کشی و حسابرسی می‌کند و بیت نیز نظارت دارد.

نویسنده در هر دو کتاب در جستجوی نحوه‌ دخالت رهبر در امور اداری و جاری کشور است. بنا به گزارش وی، خامنه‌ای با سران قوا بالاخص رئیس دولت جلسات منظم دارد. سران سه قوه هم برخی جلسات خود را در حضور خامنه‌ای برگزار می‌کنند. آنها می‌توانند وقت گرفته و ملاقات فردی داشته باشند. گاه سران قوا ممکن است موضوع‌ها را با رئیس دفتر هم هماهنگ کنند. گاه افرادی مثل وحید حقانیان و اصغر حجازی از سوی رهبر با سران سه قوه تماس می‌گیرند و پیام‌هایی را منتقل می‌کنند. برخی از مقامات امنیتی مثل دبیر شورای امنیت ملی گزارش‌های خود را به مجتبی خامنه‌ای تحویل می‌دهند.

از نکاتی که در باب دفتر رهبر بی‌توجه مانده امور مالی آن است. بنا به گزارش نویسنده بودجه‌‌ دفتر و پرداخت‌های آن همانند چارت آن مخفی است. بر اساس مصاحبه‌های نویسنده، افراد رده بالا حدود بیست، رده دوم حدود ۱۰ و افراد پایین‌تر ۴ تا ۶ میلیون حقوق می‌گیرند (ارقام سال ۹۷). بخشی از بودجه‌ دفتر از آشپزخانه‌ مواد مخدر صنعتی و ترانزیت مواد مخدر در دنیا تامین می‌شود. تخمین زده می‌شود که دفتر رهبری با همکاری نیروهای انتظامی سالانه حدود شش تا هفت میلیارد دلار از این طریق درآمد دارد. اداره‌کننده‌ اصلی این بخش مرتضی رضایی است. البته کادر دفتر رهبر به کارکنان مستقر در تشکیلات پاستور محدود نمی‌شود. دفاتر مشاوره‌ بیت عموما بیرون از بیت در ساختمان‌های متعلق به بیت مستقر هستند. جلسات این مشاوران در ساختمان‌هایی در خیابان آفریقا (ساختمان سیاه)، پاسداران، جماران و غیره تشکیل می‌شود. برخی از مشاوران نیز دفاتر شخصی دارند.

بر اساس مصاحبه‌هایی که نویسنده با چندین مطلع انجام داده مجموعه‌ کسانی که برای دفتر رهبر و نهادهای ذیل آن کار می‌کنند صرفا بر اساس ارتباطات و روابط محفلی و سازمانی گذشته (مثل نهادهای امنیتی) گزینش می‌شوند. در هیچ رسانه یا بولتنی آگهی استخدام برای این گونه نهادها منتشر نمی‌شود و دستگاه رهبری اصولا شایسته‌سالاری و حقوق عمومی برای استخدام بدون تبعیض در نهادهای عمومی را رعایت نمی‎کند. دستگاه رهبری در این حوزه، تابع هیچ قانون و مقرراتی نیست. پرسنل دفتر مرکزی بیت حدود ۳۰۰ نفر است. اگر پرسنل سپاه ولی امر و دفاتر شهرستان‌ها و نمایندگی‌های ولی فقیه در استان‌ها، دانشگاه‌ها، کارخانه‌ها و ادارات را به این اعداد اضافه کنیم به رقم چند ده هزار می‌رسیم. اگر همه‌ کسانی را که از بیت و نهادهای تحت نظر آن حقوق می‌گیرند (مثل شرکت‌ها و بنیادها و بانک‌ها) در نظر بگیریم به چند صد هزار نفر خواهیم رسید. بخشی از کارکنان دفتر، حقوق بگیر دولت هستند و از پست دولتی خود به دفتر انتقال داده شده‌اند. ۳۰۰ نفر اصلی تا ماهی حدود ۲۰ میلیون تومان حقوق می‌گیرند (سال ۱۳۹۷) که بسیار فراتر از اشل حقوقی مدیران دولتی است. البته به آنها امتیازات دیگری مثل زمین، خودروی بدون نوبت، وام‌های کم‌بهره و مانند آنها نیز تعلق می‌گیرد. کارکنان رده‌های پایین تر نیز از انواع مزایا برخوردارند.

وضعیت امنیتی بیت از نکات دیگر مورد توجه نویسنده بوده است. بنا به گزارش وی، سپاه ولی امر دارای ۱۵۵۰۰ نیرو است؛ ۱۲ هزار مرد و ۳۵۰۰ زن. این سپاه سه لایه دارد. لایه اول ۲۵۰ نفر هستند که مدام با علی خامنه‌ای‌اند و از وی شخصا در شیفت‌های متوالی حفاظت می‌کنند. لایه‌ دوم ۲۰۰۰ نفر هستند که در سفرها به همراه خامنه‌ای می‌روند و منطقه را تحت پوشش امنیتی خود می‌گیرند. وقتی خامنه‌ای به جایی می‌رود، همه‌ نیروهای امنیتی و نظامی و انتظامی خلع سلاح می‌شوند و فقط این نیروی دو هزار نفری دارای سلاح، در آن منطقه‌اند. بقیه در لایه‌ سوم قرار می‌گیرند که از محل زندگی خامنه‌ای و فرزندان و خانواده‌اش محافظت می‌کنند. قبل از سفر خامنه‌ای به یک منطقه، برای امنیت وی طرح حفاظتی ریخته می‌شود. خامنه‌ای سالانه حدود ۷۰ تا ۸۰ روز در سفر است (به تخمین محمد عطریانفر که در دوره‌ای رپیس حفاظت اطلاعات نیروی انتظامی بود حدود ۱۸۰ روز). بسیاری از این سفرها اعلام نمی‌‌شود و غیرعلنی است. او با دو هواپیما یا چند اتوبوس (که یکی از آنان بیمارستان است) به همراه خانواده سفر می‌کند. او محل‌هایی در سراسر کشور برای تغییر آب‌وهوا دارد که عمدتا مراکز نظامی یا بناهای مصادره شده یا باغ‌های بزرگ هستند.

دفتر خامنه‌ای، به خود به عنوان دفتر یک مرجع تقلید نیز نگاه می‌کند. از این جهت نویسنده تلاش کرده است اطلاعاتی در مورد این وجه نیز کسب و عرضه کند مثل اینکه در درس خارج خامنه‌ای حدود ۲۰۰ تا ۳۰۰ نفر شرکت می‌کنند. اینها به نحو دوره‌ای و نه همیشگی در درس‌ها حاضر می‌شوند. گفته می‌شود حدود ۲۰۰۰ نفر در درس‌های وی ثبت نام کرده‌اند