کرونا و «بازار سیاه»خدمات درمانی خانگی در ایران

بی بی سی : یوسف رضا

شیوع کرونا و کمبود امکانات پزشکی در ایران درمان مبتلایان را در خانه رواج داده است اما با وجود تعرفه و دستورالعمل، ارائه خدمات درمانی خانگی از قواعد بازار سیاه پیروی می‌کند.

دکتر مینو محرز عضو کمیته علمی ستاد ملی مقابله با کرونا به روزنامه همشهری گفته است: "در بیمارستان‌های دولتی بیماران همه در نوبت بستری هستند و جا نیست. خصوصی‌ها هم تقریبا همین‌طورند، یعنی تا یک مریض مرخص نشود، نمی‌شود کس دیگری را بستری کرد."

مریم این را به چشم خود دیده است: "با هر جایی که فکر کنید تماس گرفتم ولی جا نبود." وضعیت جسمانی پدرش روزبه‌روز وخیم‌تر می‌شد: "ظرف سه روز، ۳۰ درصد ریه‌اش درگیر شد. تب بالا داشت و اکسیژن خونش شدید افت کرده بود. دکتر گفت باید سریعاً بستری شود."

آشنایی پیشنهاد می‌کند که از یک "کار چاق‌کن" کمک بگیرند: "طرف با چند بیمارستان خصوصی ارتباط داشت. دو میلیون می‌گرفت تا تخت خالی پیدا کند. ولی او هم نتوانست کاری از پیش ببرد. دوستی یک شماره تلفن داد و گفت اینها یک تیم پزشکی دارند و از بیمارهای کرونایی در خانه پرستاری می‌کنند، کارشان خوب است ولی گران می‌گیرند."
خدمات بالینی به چه قیمت و در چه شرایطی؟
خدمات پرستاری و پزشکی خانگی پدیده‌ تازه‌ای در ایران نیست. سال‌ها است که برخی شرکت‌های خصوصی بسته‌های در مجموع کاملی به متقاضیان پیشنهاد می‌کنند از جمله خدمات تشخیصی (بالینی، آزمایشگاهی)، درمانی (دارویی، غیردارویی)، پرستاری و توانبخشی. مقرراتی هم وضع و دستور‌العمل و تعرفه‌‌هایی هم تعیین شده‌اند که ارائه‌دهندگان را موظف و مقید می‌کنند.

با شیوع کرونا وزارت بهداشت راهنمای "استاندارد ارائه خدمات پرستاری و پزشکی در منزل به بیماران مبتلا به کووید-۱۹" را تنظیم کرد که بر اساس آن "بیماران ترخیص شده از بیمارستان یا بیماران با علائم خفیف" می‌توانند "با نظر پزشک معالج" به مراکز مراقبت‌های درمانی مراجعه کنند و "یک دوره ۱۴ روزه" در خانه معالجه شوند. تهیه‌ "وسایل مورد نیاز" به عهده خانواده بیمار است.
'تعرفه‌ها بنا به تغییر شرایط بروزرسانی خواهند شد'
این جمله در وب‌سایت‌ اکثر ارائه‌کنندگان این خدمات به چشم می‌خورد. دلیل آن وضعیت نابسامان اقتصاد است و اجرا نشدن قانون "تعرفه‌گذاری خدمات پرستاری" که ۱۳ سال پیش در مجلس تصویب شد. نتیجه آشفته‌بازاری است با نرخ‌هایی که با توجه به قیمت دلار و وضعیت مالی متقاضی تعیین می‌شود.

تعرفه‌های متفاوت و غیرواقعی هم که مسئولان در سال‌های اخیر اعلام کرده‌اند ایجاد سردرگمی کرده است. در سال ۱۳۹۶، کاظم میکاییلی سرپرست دفتر بیمه‌های سلامت وزارت تعاون، نرخ "مراقبت‌های حرفه‌ای پرستاری" در منزل بیماران را ساعتی ۱۵ هزار و برای مراقبت‌های ویژه مثلا قلبی یا ریوی، ساعتی ۲۰ هزار تومان اعلام کرد.

دو سال بعد مریم حضرتی معاون پرستاری وزارت بهداشت اذعان کرد که این تعرفه‌‌ها "از ابتدا خیلی کم در نظر گرفته شده" و حتی "افزایش ۱۰ درصدی" آن بر پایه تورم هم "خیلی مناسب" نیست. او اظهار امیدواری کرده بود تعرفه‌ها در سال ۱۳۹۹ "اصلاح" شوند.

در نهایت، امسال دبیرخانه شورای عالی بیمه سلامت، نرخ پرستاری خانگی از مبتلایان به کووید-۱۹را که قاعدتا می‌بایست از مراقبت‌های ویژه محسوب شود، ساعتی ۱۶ هزار و ۲۰۰ تومان تعیین کرد. بر این اساس، پرستاری تمام وقت، ۲۴ ساعته، از این بیماران نباید از مرز ۳۹۰ هزار تومان بگذرد.
'۳ میلیون تومان ' برای ۲۴ ساعت پرستاری
در عمل قیمت این نیست. پسر سیمین هفت و نیم برابر پرداخته است: "۴۰ درصد ریه‌اش درگیر شده بود و باید در آی‌سی‌یو بستری می‌شد اما خودش خانه را ترجیح می‌داد. گشتیم و یک تیم خدماتی پیدا کردیم. وقتی تماس گرفتم و گفتم حالش وخیم است، قیمت دادند: ۳ میلیون تومان برای ۲۴ ساعت پرستاری، ۱۸ میلیون برای دستگاه اکسیژن و ۱۸ میلیون دیگر هم برای ۶ عدد آمپول که اسمش الان یادم نیست. همان اول هم گفتند باید ۵۰ میلیون پیش‌پرداخت کنیم."

محسن چهارده روز در خانه بستری شد. کورتون درمانی شد و یک دوره هم آنتی‌بیوتیک سفیکسیم و بعد هم دارو‌های ضدویروس مصرف کرد. در این مدت پزشک معالج که به گفته مادرش پروتکل درمانی بیمارستان مسیح دانشوری را دنبال می‌کرد، یک بار به او سر زد: "۳ میلیون و ۸۰۰ هزار تومان گرفت و گفت اگر لازم شد یک بار دیگر هم خواهد آمد."

بر اساس تعرفه وزارت بهداشت، ویزیت پزشک در منزل برای بیماران کرونایی ۷۵ هزار ۶۰۰ تومان است. به باور یک پزشک که نخواست نامش آورده شود این نرخ "نه تنها منصفانه نیست که عملا هم اجرا نمی‌شود"

"پزشک عمومی در تهران بین ۳۰۰ تا ۴۰۰ هزار تومان می‌گیرد و متخصص ۶۰۰ تا یک میلیون. آنهم بخاطر کرونا. ولی خب، در این بل‌بشو همه چیز ممکن است و متاسفانه بعضی‌ها از این شرایط سوء استفاده می‌کنند."

محسن، در مجموع، بیش از ۹۰ میلیون تومان برای درمان خرج کرده‌ است.

مریم با پادرمیانی همان دوستی که شماره تلفن تیم خدماتی را داده بود، موفق شد بهای کمتری برای پرستار بپردازد: "خانمی که مسئول تدارکات بود گفت به شما تخفیف دادیم؛ پرستاری شبانه‌روزی یک و نیم میلیون تومان، داروها و وسایل را هم یا ما می‌خریم و با شما حساب می‌کنیم، یا خودتان بروید دنبالش."

دستگاه اکسیژن را قرض گرفتند و خرید داروها را به عهده تیم پرستاری گذاشتند: "طبیعتاً خیلی نگران بودیم. از کجا معلوم که این داروها تقلبی نباشد؟ ما که نمی‌دانیم از کجا خریداری می‌شدند؟ در بازار سیاه یا از داروخانه‌؟ به هر حال، چاره‌ای جز اعتماد به آنها نداشتیم."

مخارج خدمات پرستاری خانواده مریم اندکی کمتر از محسن شد هرچند با در نظر گرفتن قیمت داروها، آنها هم ۹۲ میلیون تومان هزینه کردند: "شش آمپول رمدسیویر ساخت ایران ۵۱ میلیون، یک آمپول اکتمرا سوئیسی که ۲۶ میلیون تومان قیمتش شد، ۱۵ میلیون هم برای ۶ روز پرستار و دو ویزیت دکتر و یک سری تجهیزات مثل سرم و داروهای ارزان‌تر".
'خیلی شانس آوردیم'
پس از یک هفته درمان، وضعیت جسمانی پدر مریم رو به بهبود است: "خیلی شانس آوردیم. دکتر یکشنبه گفت که نتیجه آزمایش‌ها خوب است و پرستارها را مرخص کرد." دوره‌ نقاهت محسن طولانی‌تر است اما به گفته مادرش "در روزهای اخیر حالش بهتر است."

برخلاف بسیاری در ایران، آنها قادر بودند هزینه‌ گزاف این خدمات را بپردازند. هزینه‌ای که با بستری در بخش آی‌سی‌یو یک بیمارستان خصوصی در تهران پهلو می‌زند، با این تفاوت اساسی که خدمات پرستاری و پزشکی در منزل هنوز مشمول بیمه نمی‌شود. پس تمام مخارج به عهده بیمار و خانواده او است.

محمد شریفی‌مقدم دبیرکل خانه پرستار، تیر ماه به خبرگزاری ایرنا گفت: "فراگیر شدن این خدمات نیاز به توسعه بیمه‌ای دارد تا این خدمات برای همه قشرهای مردم تحت پوشش بیمه باشد. این هم به نفع بیمه‌هاست هم به نفع بیمار و همراه بیمار و هم به نفع دولت زیرا تخت بیمارستانی آزاد می‌شود."

علاوه بر این، در صورتی که خدمات درمانی خانگی تحت پوشش سازمان‌های بیمه‌ قرار گیرد، امکان نظارت بر ارائه‌کنندگان نیز بیشتر خواهد شد و احتمال تخلف کمتر.

به گفته وزارت بهداشت، حدود یک هزار مرکز مراقبت‌های درمانی در ایران به ثبت رسیده است که ۷۰۰ واحد آن فعالند.