تغییر مردمک چشم‌ها در زمان تصمیم‌گیری

نتایج یک مطالعه نشان داد که با بررسی اندازه مردمک چشم افراد در شرایط تصمیم‌گیری،‌ می‌توان زمان رسیدن آن‌ها به قطعیت را تخمین زد.

به گزارش ایسنا، تصمیم‌گیری؛ فرآیند انتخاب یک گزینه از بین چندین گزینه موجود است. این فرآیند یکی از بالاترین سطوح فعالیت‌های شناختی مغز است و از دیرباز مورد توجه دانشمندان حوزه علوم اعصاب شناختی قرار گرفته، با وجود بررسی‌ها و پیشرفت‌های گسترده در حوزه تصمیم‌گیری ادراکی، همچنان دانش کافی در مورد نحوه عملکرد و راهبرد انسان در تصمیمات پیچیده و سطح بالای دنیای واقعی مثل تصمیمات چند مرحله‌ای وجود ندارد.

یکی از موضوعات چالش‌برانگیزی که در مطالعه تصمیم‌های پیچیده نقش دارد، «قطعیت» است. قطعیت انتخاب درست؛ درجه‌ای از اطمینان تصمیم‌گیرنده نسبت به درستی انتخاب مورد نظر است. ولی از آن‌جا که در فرآیند تصمیم‌گیری وقفه‌ای ایجاد نمی‌شود، امکان این که از افراد در مورد قطعیت‌شان در مراحل مختلف تصمیم‌گیری گزارش خواسته شود، وجود ندارد.

یکی از روش‌هایی که با استفاده از آن می‌تواند قطعیت را تخمین زد، استفاده از داده‌های رفتاری است. برخی از پژوهش‌هایی که در گذشته انجام شده‌اند اندازه قطر مردمک چشم را با فرآیند تصمیم‌گیری مرتبط می‌دانند و می‌توانند از طریق آن میزان قطعیت را استخراج کنند. به همین دلیل پژوهشگران دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی و پژوهشگاه دانش‌های بنیادی، با انجام یک مطالعه، نقش قطعیت در تغییر رفتار داده‌های غیر ارادی چشم را در تصمیمات چند مرحله‌ای بررسی کردند.

«شیرین وفایی»؛ پژوهشگر دانشکده مهندسی کامپیوتر دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی به همراه «رضا ابراهیم‌پور» و «سجاد ذباح»؛ محققان پژوهشکده علوم شناختی پژوهشگاه دانش‌های بنیادی، در انجام این مطالعه مشارکت داشتند.

در این مطالعه، ۹ شرکت‌کننده راست دست (چهار خانم و پنج آقا) که در محدوده سنی ۲۱ تا ۳۷ سال قرار داشتند، مورد بررسی قرار گرفتند. این افراد از نظر بینایی سالم بودند و هیچ‌کدام سابقه بیماری‌های عصبی و روانی نداشتند.

این آزمایش در یک اتاق نیکه تاریک انجام شد. افراد شرکت‌کننده روی یک صندلی قابل تنظیم به فاصله ۵۷ سانتی‌متر از یک صفحه نمایش قرار می‌گرفت. سپس شرکت‌کننده‌ها در مورد جهت حرکت نقاط در دو محرک متوالی (راست یا چپ در مرحله اول و بالا و پایین برای مرحله دوم) تصمیم‌گیری می‌کردند. در طول آزمایش داده‌های حرکت‌های چشمی شرکت‌کنندگان توسط یک دستگاه ردیاب چشمی ثبت می‌شد.

یافته‌های به‌دست‌آمده از این پژوهش نشان داد که زمان بیشینه شدن قطر مردمک و اندازه قطر مردمک در لحظه پاسخ به صورت معنی‌داری با قطعیت تصمیم در ارتباط است. همچنین مشخص شد اندازه مردمک چشم در تصمیم فعلی، بر اساس قطعیت تصمیم قبلی تغییر خواهد کرد.

در تصمیم‌های دو مرحله‌ای از آن‌جایی که پاداش تنها زمانی به فرد تعلق می‌گیرد که هر دو تصمیم به درستی گرفته شوند، قطعیت تصمیم اول می‌تواند زمان پاسخ تصمیم دوم را دستخوش تغییر کند. بدین معنی که اگر قطعیت تصمیم اول پایین باشد، از آن‌جا که احتمال گرفتن پاداش پایین است، بر همین اساساگر فرد به صورت بهینه عمل کند، زمان زیادی برای تصمیم دوم صرف نخواهد کرد.

همچنین نتایج این مطالعه نشان داد که اطلاعات استخراجی از داده‌های مردمک چشم قادر است با کیفیت مناسبی قطعیت شرکت‌کننده را تخمین بزند. بنابر این می‌توان از مدلی که در این پژوهش ارائه شده، به عنوان ابزاری برای پیش‌بینی قطعیت استفاده کرد.

پژوهشگران این مطالعه، بر اساس یافته‌های به‌دست‌آمده می‌گویند: در تصمیمات چند مرحله‌ای، قطعیت تصمیم در داده‌های غیر ارادی چشمی نیز مشهود است که می‌تواند بازتاب استراتژی فرد در شرایط پیچیده باشد.

نتایج این مطالعه، پاییز سال جاری به صورت مقاله علمی پژوهشی با عنوان «ارتباط بین داده‌های چشمی مردمک و قطعیت در تصمیم‌های چند مرحله‌ای»، در نشریه شفای خاتم منتشر شده است.