صف‌آرایی مخالفان یک مجتهد در قم؛ از تکفیر تا مناظره

بی بی سی :مسعود آذر

در روزهایی که صحبت از ویروس کرونا، اوضاع بد اقتصادی و انتخابات آمریکا است، در شهر قم، مرکز علما، مراجع و روحانیون شیعه، صحبت از بیانیه تند جامعه مدرسین حوزه علمیه قم و جمعی از روحانیون علیه کمال حیدری از مراجع تقلید و نوگرای شیعه است و کسانی مثل محسن اراکی از اعضای جامعه مدرسین او را تکفیر کردند، فاسق، دروغگو، دجال و عامل بیگانه خواندند و هرگونه معامله با او و حمایت از او را حرام اعلام کردند.

کمال حیدری که از او به عنوان "آیت الله العظمی" یاد می‌شود از نگاه جامعه مدرسین حوزه علمیه قم یک "فتنه"گر است.

این نهاد از مردم می‌خواهد از او حذر کنند و "هرگز نباید سخنان نادرست او را به پای دین و مذهب روحانیت و عالمان دینی به حساب آورند زیرا راهی را که این شخص پیش گرفته سرانجامی جز انحراف و گمراهی نیست."

در پایین اطلاعیه جامعه مدرسین حوزه علمیه قم نام محمد یزدی رئیس شورای عالی این نهاد به چشم می‌خورد، کسی که سال گذشته هم با اعلام مرجعیت محمدجواد علوی بروجردی، از نواندیشان دینی و نوه آیت الله حسین بروجردی، مخالفت کرد.

در این اطلاعیه گویی آقای حیدری پیشینه‌ای در حوزه ندارد و گفته شده"مدتی است فردی به نام سیدکمال حیدری که یکی از منتسبان حوزه‌های علمیه است هر از گاهی درباره محکمات اسلام و تشیع سخنانی ناروا مطرح می‌کند".
طبق مندرجات سایت کمال حیدری، صد و پنجاه کتاب به زبان عربی و فارسی از او منتشر شده‌ استکمال حیدری شهریورماه امسال دربخشی از گفت‌وگو با شبکه العراقیه درباره مسئله تکفیر در میان اهل سنت و شیعه با اشاره به سابقه تاریخی آن، گفت:" به ضرس قاطع می‌گویم همه علمای شیعه معتقد به کفر باطنی سایر مسلمانان هستند" به عبارتی دیگر علمای شیعه اهل سنت را مسلمان نمی‌دانند.

به نظر می‌رسد انتشار این حرف‌ها فرصتی برای کنار زدن یا برخورد با دیدگاه‌های متفاوت او نسبت به سایر مراجع تقلید شیعه به دست داد یا شاید هم کاسه صبر جامعه مدرسین لبریز شد چنانکه عباس کعبی، عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم گفت: "این اطلاعیه بعد از مطالعه و دقت در همه نوشته‌ها و اظهارات ایشان در جلسات متعدد جامعه مدرسین و نیز بررسی‌های لازم و اتمام حجت با ایشان صادر گردیده است".
کمال حیدری کیست؟
کمال حیدری سال ۱۳۳۵ در کربلا متولد شد. در عراق پای درس مراجع تقلید آن زمان از جمله محمدباقر صدر، ابوالقاسم خوئی و میرزا علی غروی نشست و با کشته شدن سه برادرش در زمان حکومت صدام حسین مجبور به مهاجرت به قم شد و در این شهر هم پای درس مراجعی چون عبدالله جوادی آملی، حسن حسن زاده آملی و حسین وحید خراسانی نشست.

در وب سایت کمال حیدری گفته شده او مولف صد و پنجاه کتاب است که بیشتر به زبان عربی نوشته شده‌ است.

آقای حیدری حدود شش سال است که به عنوان مرجع تقلید معرفی می‌شود و دارای دفتر در قم و تهران و چند شهر در عراق است. او از طریق تلویزیون ایران به شهرت رسید و حدود یک دهه در شبکه ایرانی «الکوثر» در دفاع از عقاید شیعیان سخنرانی می‌کرد.

مدیران این شبکه معتقد بودند که برنامه‌های کمال حیدری تأثیر مثبتی در جهان اسلام گذاشته و موجب گرایش اهل سنت به شیعه شده است.

اما مشکلات او زمانی شروع شد که در یک برنامه تلویزیونی در ماه رمضان سال ۹۲ گفت: «من ادعا می‌کنم که بسیاری از میراث روائی شیعه از کعب‌الاخبارها و یهودیان و نصرانی‌ها و مجوس‌ها به ما رسیده است». این اظهارات با واکنش تند بسیاری از مراجع تقلید روبرو شد از جمله محمود هاشمی شاهرودی او را "ناآگاه" خواند و گفت "ما این اتهام را به جز از عمال صدام ملعون نشنیده ایم کسانی که در جنگ علیه جمهوری اسلامی گفتند شیعه از مجوس است".

در مقابل منتقدان سرسختی که آقای حیدری در حوزه‌های علمیه دارد، کسانی هم هستند که از دیدگاه‌های او به عنوان یک "حرکت اصلاحی" یاد می‌کنند و او را "اصلاح گر" دینی می‌دانند.
جامعه مدرسین حوزه علمیه قم می‌گوید راهی را که این شخص پیش گرفته سرانجامی جز انحراف و گمراهی نیست.نظرات بحث انگیز کمال حیدری
به اعتقاد آقای حیدری "روایات جعلی" در تشیع و تسنن سبب شده که عقلانیت قرآنی تبدیل به عقلانیت روایتی و حدیث‌محور شود و همین باعث عقب ماندگی مسلمانان شده است. به عنوان مثال او می‌گوید لعن و نفرین در زیارت عاشورا نبوده و از قرن هفتم و هشتم وارد این دعا شده و مبنای علمی ندارد.

او در"نظریه مشروعیت تعدد قرائت ها از دین" می گوید: هیچ کس نمی‌تواند بگوید «فهم من از دین، فهم معیار و انحصاری است» یا در"نظریه جواز تعبد" درباره ادیان آسمانی می‌گوید: "کسی که براساس حجت و برهان خودش عمل می‌کند -حتی اگر این نگاه درست هم نباشد- گناهی متوجه او نیست. آنچه عالمان ادیان بیان می‌کنند براساس ذهن خودشان است اما اینکه کدام برترند خارج از قدرت انسان است."

آقای حیدری معتقد است: تشیع فقط یک شرط دارد و آن هم اطاعت از اهل بیت است اما دایره شیعه باید چنان باز و گسترده باشد که اعتقاد به معصوم بودن امامان شرط نباشد.

کمال حیدری می‌گوید: آنچه از دین و قرآن فهم شده مردانه است و ضرورت دارد زنان هم وارد این عرصه شوند و دیدگاه‌ها و نظرات آنها مطرح و شنیده شود.

واکنش‌ها به سخنان کمال حیدری

سخنان کمال حیدری واکنش کسانی همچون آیت الله صافی گلپایگانی، آیت الله وحید خراسانی ، جمعی از استادان و مدرسین حوزه علمیه قم را برانگیخته و بیشتر آنها سخنان او را رد کرده‌اند و از مردم خواسته‌اند که به حرف هایش گوش نکنند. به نظر می‌رسد صدای مخالفان بسیار بلندتر از کسانی است که دعوت به گفت وگو و مناظره می‌کنند.

محمد عندلیب همدانی، استاد حوزه علمیه قم در یادداشتی با عنوان «ما و آقای سید کمال حیدری» در کانال «نامه‌های حوزوی» نوشت "آیا بهتر نیست طرفداران و نیز ناقدان ایشان از ادبیاتی آکنده از ادب و اخلاق استفاده کنند و از هر گونه توهین و تحقیر و تفسیق و تکفیر بپرهیزند".

جمعی از نواندیشان دینی هم با صدور بیانیه‌ای از «شکل‌گیری موج خفقان و رواج ادبیات تکفیری در حوزه‌ علمیه‌ قم» ابراز نگرانی کردند. این بیانیه واکنشی است به سخنان محسن اراکی، ریاست سابق مجمع جهانی تقریب مذاهب که آقای حیدری را تکفیر کرده بود.

در این بیانیه که به امضای نواندیشانی همچون عبدالکریم سروش، عبدالعلی بازرگان، صدیقه وسمقی، و یاسر میردامادی رسیده آمده است: "طنز تلخ ماجرا این‌جا است که فقیهی علیه فقیهی دیگر ادبیات تکفیری به کار بسته تا نشان دهد فقه شیعه تکفیری نیست!"

در این بیانیه همچنین از جامعه مدرسین قم انتقاد شده که در نقش «پلیس حوزه» ظاهر شده و «به جای تشویق به گفت‌وگو و جدال احسن، بر آتش طردگری در حوزه دمیده است.»

حسن یوسفی اشکوری، از امضا کنندگان بیانیه در یادداشتی جداگانه‌ای در سایت زیتون می‌نویسد :"دیدگاه‌های آقای حیدری در عالم اندیشه و کلام و الهیات اسلامی، چندان تازه نیست با این حال، باید اذعان کرد که آرای انتقادی او در فضای پر اختناق حوزه علمیه قم، انصافا شالوده‌شکنانه و اثرگذار بوده و هست."

در تاریخ جمهوری اسلامی ایران بارها اتفاق افتاده که در حوزه‌های علمیه با مراجع و روحانیون نواندیش برخورد شود و آنها را بایکوت کنند یا با رای دادگاه ویژه روحانیت خلع لباس شوند و یا عرصه چنان برآنها تنگ شود که مجبور به خروج از کشور شوند.

دفتر اطلاع‌رسانی کمال حیدری هنوز به انتقادها و تهدیدهایی که در روزهای اخیر علیه او مطرح شده، پاسخی نداده اما بعضی از رسانه ها در ایران گفته‌اند تابلو دفاتر او در قم و تهران جمع شده و گفته می‌شود کلاس‌های درس او هم ممکن است برگزار نشود.