کرونا؛ خفاش‌ها را «ملامت نکنید»

بی بی سی :هلن بریگز ،گزارشگر محیط ‌زیست

دکتر ماتیو بورگارل هر چند وقت یک‌بار از بزرگان روستا اجازه می‌گیرد و به غارهای مقدس می‌رود و برای دلجویی از ارواح، برایشان هدیه می‌برد. او با ماسک، لباس سرتاسری و دستکش سه لایه، به اعماق تاریک غار می‌رود و با نردبان طنابی از دالان‌های باریک عبور می‌کند. بوی بد خفاش‌ها همه جا به مشام می‌رسد و قدم گذاشتن بر فضولاتشان که کف غار را پوشانده، صدای راه رفتن روی برف تازه را می‌دهد. گاهی خفاشی از خواب می‌پرد، بال‌هایش را باز و پرواز می‌کند. ساکنان این ناحیه از زیمبابوه به خفاش‌ها "اژدهای بالدار"، "موش پرنده" یا "شیاطین" می‌گویند.

اینجا هم مثل دیگر نقاط دنیا، برداشت عمومی از پستانداران پرنده درست نیست. برای دکتر بورگارل، بوم‌شناس حیات وحش، اینها موجوداتی زیبا و حیرت‌انگیزند: "آنها بسیار جالبند اما مردم از چیزی که نمی‌شناسند می‌ترسند".

دکتر بورگارل شکارچی ویروس یک موسسه تحقیقاتی فرانسوی به نام سیراد است. او در دانشگاه زیمبابوه کار می‌کند و به غارهای خفاش‌ها می‌رود و از خفاش‌ها و فضولاتشان نمونه‌برداری می‌کند. در آزمایشگاه ماده ژنتیکی ویروس‌های خفاش استخراج و تعیین توالی می‌شود.
آنها قبلا انواع دیگر ویروس کرونا، از جمله ویروسی از همبن خانواده سارس و کووید-۱۹ را شناسایی کرده‌اند. این تحقیق بخشی از یک تلاش جهانی است برای بررسی تنوع و ساختار ژنتیکی ویروس‌های خفاش‌ها تا در صورتی که باعث بیماری مردم شوند، ابزار لازم برای واکنش سریع فراهم باشد.

دکتر الیزابت گوری از دانشگاه زیمبابوه می‌گوید: "مردم محلی برای جمع‌آوری گوانو (Guano) به عنوان کود، مرتب به محل زندگی خفاش‌ها می‌روند. به همین دلیل شناخت عوامل بیماری‌زای خفاش‌ها ضروریست چون ممکن است به انسان منتقل شوند".

خفاش‌شناسان کارزاری به نام "خفاش‌ها را ملامت نکنید" راه انداخته‌اند برای زدودن ترس و افسانه‌های بی‌اساس درباره خفاش‌ها که حیات وحش را تهدید می‌کند. آنها می‌گویند خفاش‌ها بدشناخته‌شده‌ترین و قدرنادانسته‌ترین حیوانات کره زمین هستند و مدت‌هاست که هدف انزجار، آزار، اذیت و جهل‌اند و بلاهای شیطانی که سر انسان آمده گردن آنها انداخته می‌شود. ترس و باورهای نادرست درباره خفاش‌ها در روزگار کرونا شدیدتر هم شده است.
حقایقی درباره خفاش‌ها

(منبع: سازمان غیردولتی حفاظت بین‌المللی از خفاش)
منشا دقیق ویروس کرونا که چنین بحرانی را در دنیا ایجاد کرده هنوز معلوم نشده ولی اکثریت دانشمندان هم‌عقیده‌اند که به واسطه حیوانات، و به احتمال زیاد خفاش، به انسان منتقل شده است. این البته به این معنی نیست که خفاش‌ها را باید مقصر دانست.

عامل اصلی، دخالت روزافزون انسان در زندگی این موجودات وحشی است. بروز بیشتر بیماری‌های عفونی نوظهور می‌تواند به تخریب طبیعت به دست انسان مربوط باشد. جنگل‌ها و علف‌زارها به چراگاه دام، مزرعه سویا، جاده و آبادی تبدیل و حیوانات وحشی به اجبار به انسان و دام نزدیک و نزدیک‌تر می‌شوند. این برای ویروس‌ها فرصت انتقال از یک میزبان به میزبان دیگر را فراهم می‌کند.

ریکاردو روشا از دانشگاه پورتو در پرتغال می‌گوید: "تردیدی نیست که این خطر وجود دارد که خفاش‌ها هم مثل بسیاری از گونه‌های جانوری میزبان بیماری‌های بالقوه خطرناکی باشند".

اما اگر شمار گونه‌های خفاش (بیش از ۱۴۰۰ گونه) را در نظر بگیریم، تعداد ویروس‌هایشان که می‌توانند انسان را مبتلا کنند مشابه دیگر پستانداران، پرندگان، حیوانات اهلی و جوندگان است.
از سال ۲۰۰۰ تابحال از جنگل‌های برنئو بیست هزار مایل مربع از بین رفته‌انددانشمندان تخمین می‌زنند که از هر چهار بیماری عفونی نوظهور یا در حال ظهور، سه بیماری منشا حیوانی دارند. هشدار این خطر در سال ۲۰۰۲ داده شد، وقتی یک بیماری اسرارآمیز به نام سارس در چین ظاهر شد که در دنیا جان حدود ۸۰۰ نفر را گرفت.

در سال ۲۰۱۷، محققان گروهی خفاش "نعل‌بینی" را شناسایی کردند که در غارهای دورافتاده در استان یون‌نان زندگی می‌کردند ناقل بخشی از ژن‌های ویروس سارس انسانی بودند. پژوهشگران سپس هشدار دادند که ممکن است یک بیماری مشابه دوباره ظهور کند که صحتش هم اثبات شد.

دکتر روشا می‌گوید به جای انداختن تقصیر به گردن یک یا چند گونه جانوری، باید در رابطه‌مان با عالم طبیعت بازنگری کنیم. او به این نکته اشاره می‌کند که خفاش‌ها برای زیست‌بوم سالم و رفاه انسان حیاتی هستند و هجوم حشرات به محصولات کشاورزی را مهار می‌کنند. در مناطق گرمسیر، گیاهانی مانند کاکائو، وانیل و میوه‌های خارگیل (دوریان) برای گرده‌افشانی به خفاش‌ها احتیاج دارند. این جانوران، دانه‌های درختان جنگل‌های بارانی را پراکنده می‌کنند که به مقابله با گرم شدن کره زمین کمک می‌کند.

دکتر دیوید رابرتز از دانشگاه گلاسگو می‌گوید شیطانی جلوه دادن خفاش‌ها "پیامد وحشتناکی" دارد چون انتقال بیماری از حیوانات به انسان بیشتر به این دلیل است که انسان‌ها به قلمرو جانواران دست‌درازی کرده‌اند نه برعکس. او می‌گوید به احتمال زیاد اجداد ویروس کرونا دهه‌ها بین خفاش‌ها در گردش بوده‌اند و توانایی آلوده‌کردن گونه‌های دیگر حیوانی را هم داشته‌اند.
خروج دسته‌جمعی خفاش‌ها از غاری در مکزیکبه دلیلی شیوع کرونا مواردی از حمله به خفاش‌ها گزارش شده از جمله کشتن یا قصد کشتن آنها در پرو، هند، استرالیا، چین و اندونزی. دانشمندان هشدار می‌دهند که این اقدامات اشتباه می‌توانند برای گونه‌های در معرض خطر خفاش عواقب جدی داشته باشند و حتی خطر شیوع بیماری‌ها را افزایش دهند.

داگلاس مک‌فارلین از دانشگاه کمبریج می‌گوید: "یک نگران اصلی این است که بسیاری از گونه‌های خفاش در خطر انقراض هستند. به همین دلیل حتی اندک خشونت نابجا می‌تواند به زیست‌بوم‌هایی که انسان به آنها وابسته است صدمه جبران‌ناپذیر بزند و عواقب وخیمی داشته باشد."
برخی خفاش‌های میوه در مناطق حاره دانه‌های گیاهان را به فواصل دور منتقل می‌کنندقرن‌هاست که خفاش‌ها‌ در کنار انسان زندگی می‌کنند و نفعش متقابل بوده ‌است. در شهر دانشگاهی کویمبرا در پرتغال، بیش از ۳۰۰ سال است که خفاش‌ها در یک کتابخانه قرن هجدهمی زندگی و از حشراتی تغذیه می‌کنند که می‌توانند نسخه‌های خطی را از بین ببرند. اگر غروب از این کتابخانه دیدن کنید ممکن است آنها را ببینید که از پنجره‌های کتابخانه خارج می شوند و بر فراز خیابان‌های سنگ‌فرش پرواز می‌کنند.

ریکاردو روشا می‌گوید باید به یاد داشته باشیم که خفاش‌ها عنصر جدایی‌ناپذیر شبکه‌های پیچیده طبیعی هستند که زیست‌بوم‌ها را سالم نگاه می‌دارند: "پیام این برهه نامیمون تاریخ این است که بیمار کردن طبیعت باعث بیماری خود ما می‌شود".