پدافند غیرعامل ایران چیست، چه وظایفی دارد و چطور تشکیل شد؟

مانور پدافند غیرعامل در مشهد
در ماه‌های اخیر سخنان غلامرضا جلالی رئیس این سازمان، که آمریکا را به تولید ویروس کرونا متهم کرده بود خبرساز شد. موضعی که رهبر ایران هم آن را تکرار کرد. آقای جلالی به عنوان رئیس سازمان پدافند غیرعامل ایران البته در سال‌های اخیر اظهار نظرات خبرسازی داشته است که هربار نام این سازمان و محدوده وظایفش را بحث برانگیر کرده است. اما این سازمان چه وظایفی دارد و چطور تشکیل شد؟

رییس سازمان پدافند غیر عامل گفته که تشکیل این سازمان به نامه یک خلبان به رهبر جمهوری اسلامی بازمی‌گردد. این خلبان در نامه خود نوشته که در حین پرواز متوجه شده در توسعه و ساخت و سازهای جدید در کشور موضوع پدافند لحاظ نشده است. به گفته غلامرضا جلالی،‌ رهبر جمهوری اسلامی دستور بررسی این نامه را داده و نوشته که پیش از آن نیز چند بار موضوع پدافند را تذکر داده است.
رئیس سازمان پدافند غیرعامل و رهبر ایران آمریکا را به تولید ویروس کرونا متهم کردندغلامرضا جلالی البته گفته که در ابتدا منظور از پدافند بیشتر حفاظت از تاسیسات در برابر حمله هوایی بوده و بعدا پدافند غیر عامل به شکل فعلی مورد توجه قرار گرفته است.

هدف از تاسیس سازمان پدافند غیر عامل کاهش آسیب‌های جنگ احتمالی و همچنین جنگ‌های الکترونیک و یا خرابکاری در تاسیسات غیر نظامی حساس است.

بخش دیگری از اقدامات این سازمان پیش‌بینی «اقدامات زیرساختی» برای دوره جنگ احتمالی از جمله تخلیه و اِسکان، پناهگاه، ذخایر غذا و مایحتاج اساسی، زیرساخت آب، برق، گاز، حمل و نقل، بهداشت، امنیت، ارتباطات و امثال آن است.
تاسیسات استراتژیک مانند نیروگاه‌ها، پالایشگاه‌ها، تاسیاست آب و برق و شبکه بانکی و مراکز صنعتی از جمله مراکزی هستند که سازمان پدافند غیر عامل اقدامات بیشتری بر روی آنها انجام داده است.

از جمله اقدامات این نهاد در سال‌های اخیر برگزاری مانور قطع برق نقاط "حساس، حیاتی و مهم" است که هر سال برق حدود هزار مرکز در این مانور قطع می‌شود. همچنین همه پروژه‌های بزرگ موظف به داشتن پیوست پدافند غیرعامل شده‌اند. این پیوست‌ها البته ساختار منسجمی ندارد و در بسیاری از موارد شامل تعریف‌های کلی است. به طور مثل یکی از موضوعات مطرح در این پیوست‌ها مکان‌یابی پروژه‌ها است. به این معنا که بهترین نقطه به گونه‌ای انتخاب شود که «انجام برخی امور از قبیل اختفا و استتار و همچنین استفاده از عوارض طبیعی زمین به راحتی و با کمترین هزینه انجام گیرد».

یکی از ایده‌های آرمانی این سازمان نیز طراحی همه ساختمان ها و فضاهای شهری با در نظر گرفتن معیارهای پدافند غیر عامل است. بخشی از این معیارها با معیارهای مدیریت بحران و موضوعاتی مانند زلزله مشترک است. در دولت محمود احمدی نژاد پدافند غیر عامل به مقررات ملی ساختمان ایران اضافه شد.

سازمان پدافند غیر عامل همچنین برخی از ساختمان‌های دولتی را در اختیار گرفته تا معیارهای پدافند غیر عامل را در آنها پیاده کند. البته این موضوع همواره مورد گلایه نهادهای دولتی بوده و آنان معیارهای ارائه شده این سازمان را کلی و غیر قابل اجرا می‌دانند.
برخی از اقداماتی که پدافند غیر عامل برای خود پیش بینی کرده مورد توجه دیگر نهادها نیز بوده اما به دلیل نبود بودجه یا مشکلات اجرایی عملا ناکام مانده است از جمله «ممانعت از ایجاد تأسیسات پرخطر در مراکز جمعیتی و بیرون بردن این گونه تأسیسات از شهرها».
سابقه تشکیل و وظایف
پدافند غیر عامل را به لحاظ گستردگی تشکیلات می‌توان تا حدودی با بسیج ادارات مقایسه کرد. نهادی که در همه وزارتخانه‌ها و استان‌ها نماینده دارد. این سازمان هم به صورت مستقیم بودجه دریافت می‌کند و هم از طریق وزارتخانه‌ها بودجه می‌گیرد.

نمایندگان این نهاد در وزارتخانه‌ها البته یکی از مدیران همان نهاد هستند و معمولا مدیریت بحران مدیریت پدافند غیر عامل را نیز بر عهده دارد.

تشکیل پدافند غیر عامل از سال ۱۳۸۲ آغاز شد و تشکیل این سازمان عملا به معنای ایجاد زیرساخت‌ها برای آمادگی با جنگ‌های احتمالی در بخش غیر نظامی بود.

هیات دولت در هشتم تیر ۱۳۸۴ آیین نامه اجرایی پدافند غیر عامل را تصویب کرد. کارگروه پدافند غیر عامل نیز سال ۱۳۸۷ با حضور رییس ستاد کل نیروهای مسلح، وزیر دفاع، وزیر نیرو، معاون نظارت راهبردی رییس جمهور و رییس سازمان پدافند غیر عامل تشکیل شد. این هیات اختیارات هیات وزیران را در امور مرتبط به پدافند غیر عامل داشت.
مانور پدافند غیرعامل در یکی از مدرسه‌های تهرانبیشتر درباره ساختار سازمان پدافند غیر عامل
در استان‌ها نیز شورای پدافند غیر عامل استان تشکیل شده که مسولیت آن به عهده استانداران است. سال ۱۳۹۳ با تصویب رهبر جمهوری اسلامی اساسنامه سازمان پدافند غیر عامل ابلاغ شد.

بر اساس این اساسنامه، کمیته دائمی پدافند غیرعامل با ساختار زیر تشکیل می‌شود:

 

این سازمان هفت قرارگاه سایبری، زیستی، اقتصادی، کالبدی، شیمیایی، پرتویی و مردم محور دارد. پدافند غیرعامل همچنین هفت معاونت امور شهری و تهران ، توسعه فرهنگ ‌و ‌اطلاع رسانی، بسیج و امور استان‌ها، امور زیربنایی، فناوری اطلاعات و ارتباطات، آموزش و پژوهش، و فنی و نظامات دارد.

در دولت محمود احمدی نژاد مدتی دبیرخانه پدافند غیر عامل زیر نظر دولت بود اما در سال ۱۳۹۰ بار دیگر این دبیرخانه به ستاد کل نیروهای مسلح بازگشت.

سازمان پدافند غیر عامل به جز بودجه خود از بخشی از بودجه نهادهای دولتی نیز استفاده می‌کند.

غلامعلی حیدری، معاون بسیج و امور استان های سازمان پدافند غیرعامل، در سال ۱۳۹۶ اعلام کرده بود که یک درصد بودجه عمرانی دستگاه‌های اجرایی به پدافند غیرعامل اختصاص پیدا کرد.

ابوالحسن فیروزآبادی دبیر شورای عالی فضای مجازی نیز گفته بود که در بودجه سال ۱۳۹۹ حدود ۱۵ درصد بودجه فناوری اطلاعات و ارتباطات سازمان‌ها باید به موضوع پدافند غیرعامل و امنیت اختصاص پیدا می‌کند.
غلامرضا جلالی رئیس سازمان پدافند غیرعامل ایرانضعف پدافند غیر عامل در موضوعات سایبری
جنگ سایبری یکی از اهداف سازمان پدافند غیر عامل اعلام شده است. در این میان اما این نهاد نتوانسته از حملات سایبری جلوگیری کند. از جمله مهم‌ترین این حملات ویروس استاکس نت و حمله به سایت های وزارت نفت و چند سازمان دولتی در سال ۱۳۹۱ بود. با این حال غلامرضا جلالی گفته بود که ایران در سال ۱۳۹۰ و به عنوان «اولین کشور» پدافند سایبری را ابداع کرده است.

در سال ۱۳۹۹ نیز بیش از ۱۰ حادثه در مراکز صنعتی بزرگ ایران رخ داده است. رییس سازمان پدافند غیرعامل گفته که دلیل این حوادث «امنیتی نیست» اما حادثه نطنز «مجزا از دیگر حوادث است».
اظهارات جنجالی رییس سازمان پدافند غیر عامل
رییس سازمان پدافند غیر عامل ایران بیشتر به سخنان جنجالی خود مشهور است تا اقدامات این نهاد. از جمله جدیدترین سخنان او متهم کردن آمریکا به نقش داشتن در «تولید کرونا» است. موضوعی که در سخنان رهبر جمهوری اسلامی نیز مطرح شد.

او سال ۱۳۹۷ گفته بود که برخی کشورها از ایران «ابر دزدی و برف دزدی» می‌کنند و «تیم‌های مشترکی از اسرائیل و یکی از کشورهای همسایه، ابرهای در حال ورود به ایران را غیربارور می‌کنند». جلالی همچنین چندین بار تغییرات اقلیمی در ایران را مشکوک خوانده است.

رییس سازمان پدافند غیرعامل همچنین خواهان به آتش کشیدن دلار در خیابان‌ها شده بود. مخالفت با محصولات تراریخته یکی از اقدامات این سازمان بوده و جلالی گفته بود که برنج تراریخته «قابلیت کاهش زاد و ولد» دارد و از هر «۲۰ مورد حاملگی ۱۸ مورد را ریجکت(رد) می‌کند».