قراردادهای تسلیحاتی زمان شاه؛ موضوع مشترک تعامل آمریکا و بریتانیا با ایران

حکومت ایران به دنبال پول قراردادهای خرید تسلیحاتی زمان شاه است-عکس از پایگاه مرکز اسناد انقلابشاه ایران، تنها رهبری در جهان بود که آمریکا به او جنگنده‌های اف-۱۴ تام‌کت فروختایندیپندنت فارسی : طی چند هفته اخیر و بر اساس خبرهای منتشر شده، بریتانیا پذیرفته است که پولی را که بابت فروش سلاح به ایران در دوران محمدرضاشاه پهلوی، پادشاه فقید ایران گرفته، به حکومت جدید ایران بازگرداند. در دوران پهلوی، ایران چند قرارداد تسلیحاتی با آمریکا و بریتانیا منعقد کرد که پس از انقلاب سال ۱۳۵۷، اجرای این قراردادها به حال تعلیق درآمد. از آنجایی که بخشی از پول این قراردادها در دوران محمدرضاشاه پهلوی پرداخت شده بود، جمهوری اسلامی با استناد به قراردادهای پیشین، مدعی دریافت بدهی‌های آمریکا و بریتانیا شد.
 
گمانه‌زنی‌های متعددی مطرح است که آزادی نازنین زاغری رتکلیف، شهروند بریتانیایی-ایرانی بازداشت شده در ایران تا حدود زیادی به پرداخت بدهی‌های بریتانیا بابت تحویل ندادن تانک‌های چیفتن به ایران است که قرارداد آن در دوران محمدرضا شاه پهلوی منعقد شده بود. هرچند بریتانیا اخیرا به این بدهی اعتراف کرده، مقامات تهران می‌گویند این بدهی ربطی به پرونده نازنین زاغری ندارد. با این حال برخی ناظران بین‌المللی به پالت‌های اسکناسی اشاره می‌کنند که در دوران ریاست‌جمهوری باراک اوباما در آمریکا و مذاکرات برجام و مبادله زندانیان به جمهوری اسلامی تحویل داده شد. این پول نقد با قرارداد جنگنده‌های اف‌-۱۴ مرتبط بود که باز هم در دوره محمدرضاشاه پهلوی قرارداد آن منعقد شده بود.
مجله «فوربس» در این زمینه می‌نویسد: در دوران باراک اوباما، رئیس جمهور پیشین آمریکا نیز، چنین روندی طی شد و آن کشور در پی امضای برجام، بخش بزرگی از پول تسلیحات تحویل نشده را به ایران بازگرداند. در ژانویه سال ۲۰۱۶، ایالات متحده به طور مخفیانه، ۴۰۰ میلیون دلار پول نقد را که در قالب ارز‌های متنوع جمع‌آوری شده بود، با هواپیما به ایران تحویل داد. همان زمان پنج آمریکایی از ایران آزاد شدند. جیسون رضائیان خبرنگار واشنگتن پست از جمله این افراد بود.
 
پس از آنکه وال استریت ژورنال موضوع را آشکار کرد، مخالفان جمهوری‌خواه اوباما این کار را نوعی باج‌دهی عنوان کردند. در واقع اوباما متهم است که در ازای این کار، یک ایرانی و شش ایرانی-آمریکایی که به اتهام نقض تحریم‌ها در آمریکا درحبس بودند را به علاوه پول نقد به ایران تحویل داده است. به عبارت دیگر آمریکا و ایران با زندانیان تجارت کردند.
 
به نظر می‌رسد که پرداخت این بدهی در واقع  بازگرداندن پولی است که شاه در سال ۱۹۷۰ برای خرید تسلیحات به آمریکا پرداخت کرده بود و پس از انقلاب ۵۷ و در پی گروگان گرفتن ۴۴۴ روزه کارکنان سفارت آمریکا در تهران، ایالات متحده که دیگر با ایران وارد روابط خصمانه شده بود، از تحویل سلاح‌های فروخته شده خودداری کرد.
 
شاه ایران تنها رهبری در جهان بود که آمریکا به او هواپیماهای اف-۱۴ تام‌کت را فروخته است. مسلما این هواپیماها، مجهزترین و پیشرفته‌ترین هواپیما در دوران خود بودند. شاه ۸۰ فروند از این هواپیما را خریداری کرد و پول لازم را نیز به شرکت «گرومن» پرداخت کرد. ۷۹ فروند از این هواپیماها تا پیش از انقلاب تحویل ایران شد. علاوه بر این، شاه طی یک قرارداد چند میلیاردی، ۱۶۰ فروند از هواپیماهای اف-۱۶ را نیز سفارش داد. شاه فقید ایران ایران حتی پیشنهاد سرمایه‌گذاری در پروژه ارتقای اف-۱۸ را نیز مطرح کرد و از ایالات متحده خواست تا ۲۵۰ فروند از آن را نیز به ایران بفروشد.
 
سرانجام به دنبال وقوع انقلاب اسلامی، حتی یک اف-۱۶ نیز به جمهوری اسلامی تحویل داده نشد.
 
پس از توافقنامه هسته‌ای بین ایران و کشورهای۱+۵ (آمریکا، بریتانیا، فرانسه، چین، روسیه و آلمان) در سال ۲۰۱۵، واشنگتن متعهد شد که ۴۰۰ میلیون دلار اصل پول به علاوه ۱.۳ میلیارد سود پول را طی دو قسط به ایران پرداخت کند. اگرچه با توجه به رویکرد دولت دونالد ترامپ، ادامه اجرای این موضوع فعلا منتفی شده است.
 
حال برخی از تحلیل‌گران معتقدند که همین موضوع در مورد بدهی ۴۰۰ میلیون پوندی بریتانیا بابت تحویل ندادن تانک‌های سفارشی شاه فقید، در حال تکرار است.