دکترین وطن آبی؛ ترکیه در مدیترانه به دنبال چیست؟

یورونیوز :آب‌های شرق میترانه این روزها به مرکز خبرها راه پیدا کرده است؛ خبرهایی که از تنش روزافزون میان ترکیه با برخی کشورها همچون یونان، قبرس، مصر و فرانسه حکایت دارد.

در حالی که ترکیه یک کشتی تحقیقاتی خود را در همراهی با یک ناوجنگی برای پیدا کردن منابع گاز درعمق مدیترانه، راهی این منطقه کرده است و رئیس جمهور ترکیه هشدار می‌دهد که هر نوع حمله‌ای به این کشتیِ تحقیقاتی بهای سنگینی در پی دارد، فرانسه و یونان در حال افزایش توان نظامی خود در منطقه و انجام مانور مشترک هستند.

ترکیه اما در آبهای شرق مدیترانه یک دکترین دریایی را دنبال می‌کند که محوراصلی آن دستیابی آنکارا به منابع انرژی است. این دکترین «وطن آبی» یا در زبان ترکی ماوی وطن است.

این دکترین در سال ۲۰۰۶ میلادی توسط جم گوردنیز، دریاسالار نیروی دریایی ترکیه طراحی شد. در زمانی که او مسئولیت برنامه‌ریزی دریایی ترکیه را برعهده داشت. دریاسالار گوردنیز تحقق این دکترین دریایی را پشتوانه آنکارا برای تحکیم بیشتر استقلال ترکیه و بهبود موضع ترکیه در تعامل با جهان می‌دانست

گوردنیز معتقد است: «سیاست دفاعی ترکیه همیشه بر اساس حمایت قاطع ما از ناتو بوده است و هر آنچه ناتو تصمیم می‌گرفت. این یعنی ما استراتژی‌های خودمان را نمی‌توانستیم توسعه دهیم.»

او می‌افزاید: «پس از پایان جنگ سرد، ترکیه می‌خواست که وضعیت ژئوپلیتیکی جدیدی ایجاد کند، زیرا جهان دیگر سیاه و سفید نبود بلکه جهان بیشتر شبیه نقاشی‌های پیکاسو بود.»

این ژنرال که اکنون بازنشسته است می‌گوید: «آنچه امروز در آبهای شرق مدیترانه شاهد آن هستیم، در واقع طرحی است بزرگتر از وطن آبی و این برای اولین بار است که ترکیه به عنوان یک دولت در پی تثبیت حقوق خود در فلات قاره است.»

تلاش‌های اکتشافی ترکیه با مانع نیروی دریایی یونان رو به رو شده است و اخیرا نیز نیروی دریایی فرانسه به کمک نیروی دریایی یونان آمده است.

میتات رند، از سفیران پیشین ترکیه می‌گوید: «من از یک درگیری احتمالی نگران هستم. وقتی شمار زیادی از نیروهای دریایی کشورهای مختلف در یک منطقه کوچک جمع می‌شوند، احتمال وقوع یک رویداد ناخوشایند میان متحدین وجود دارد.»

ترکیه، یونان، قبرس و فرانسه همگی جزو سازمان امنیتی نظامی ناتو به رهبری ایالات متحده آمریکا هستند. افزایش تنش میان این کشورها موجب نگرانی سایر اعضا نیز شده است.

میتات رند می‌گوید: «ناتو باید برای خنثی کردن این تنش‌ها دست به کار شود، وضعیت را مدیریت و از وقوع یک تصادف و درگیری ناخواسته جلوگیری کند. زیرا این می‌تواند منجر به فروپاشی ناتو شود.»

قرار است روز جمعه ۱۴ اوت وزرای خارجه اتحادیه اروپا در یک جلسه اضطراری دیدار ‌کنند تا احتمالا ترکیه را تهدید به یکسری از تحریم‌ها کنند.

رقابت بر سر کشف میادین گاز و استخراج آنها، موجب برانگیخته شدن خصومت‌های تاریخی یونان و ترکیه شده است.

یونان از صدها جزیره تحت حاکمیت خود به عنوان ابزاری برای فشار آوردن به ترکیه بهره می‌برد. ترکیه اما از هم پوشانی فلات قاره میان ترکیه و همسایگان می‌گوید. هر دو کشور نیز در این رقابت دست به ایجاد توافق با سایر کشور‌ها زده‌اند. ترکیه با دولت مورد حمایت سازمان ملل در لیبی و یونان با مصر دست به توافقاتی برای تقسیم حدود دریایی زده‌اند.

از زمان روی کار آمدن عبدالفتاح السیسی در مصر، روابط قاهره و آنکارا تیره است. دولت ترکیه از اسلامگرایان اخوان المسلمین در مصر و محمد مرسی حمایت می‌کرد، اما زمانی که حکومت مصر به دست مخالفان اخوان المسلمین افتاد، مصر روابط دیپلماتیک خود با ترکیه را قطع کرد.

به جز یونان، دولت قبرس که از حمایت بین‌المللی برخودار است و روابط تیره‌ای با ترکیه دارد نیز در این منازعه نقش ایفا می‌کند. ترکیه می‌گوید که نه تنها از حقوق انرژی خود، بلکه از حقوق قبرسی‌های ترکیه (قبرس شمالی) نیز دفاع می‌کند، دولت قبرس شمالی فقط از سوی آنکارا به رسمیت شناخته شده است.

فلیچی آتارد، یک متخصص بین‌المللی حقوق دریانوردی در دانشگاه مالت می‌گوید: «قلمرو دریایی نمی‌تواند براساس مرزهای یکجانبه تحمیل شود بلکه باید در یک توافقنامه و بر اساس یک راه حل عادلانه باشد.»

وی می‌گوید که رقابت دیرینه بین دو کشور و همچنین عدم توافق در خصوص قبرس موضوع را بسیار پیچیده‌تر کرده است.

میتات رند می‌گوید موضع ترکیه این است که دولت یونانی قبرس، نه قانونا و نه در عمل، ترک‌های جزیره قبرس را نمایندگی نمی‌کند برای همین نمی‌تواند از جانب آنها معاهده‌ای را امضا کند.

بخش عمده این مناقشه مربوط می‌شود به یک جزیره کوچک ۹ کیلومترمربعی به نام کاستلوریزو که تنها دو کیلومتر با سواحل ترکیه فاصله دارد.

گاتای ارشیس، یکی از مقامات وزارت خارجه ترکیه با اشاره به این جزیره می‌گوید: «یونان به خاطر همین جزیره کوچک ادعای قلمرو آبی ۴۰ هزار کیلومترمربعی دارد.»

یکی از پایه‌های دکترین وطن آبی، ایجاد پایگا‌ه‌های نظامی در شمال جزیره قبرس، در سواحل لیبی و البته در دریایی سرخ در سواحل سودان است که فروپاشی رژیم سودان در سال گذشته، این هدف را ناکام گذاشت.
قدرت‌های خارجی سعی در زندانی کردن ترکیه دارند
مایکل تانچوم، عضو ارشد انستیتوی سیاست و امنیت اروپا در اتریش می‌گوید: «کشف میادین گاز، دریای مدیترانه شرقی را به یک نقطه برخورد و یک منطقه مورد توجه بین‌المللی تبدیل کرده است.»

او می‌افزاید که تلاش‌های ترکیه برای گسترش نفوذ خود در آفریقا و منطقه دریای سرخ باعث شده است تا این کشور با فرانسه و مصر درگیر شود.

دریاسالار گوردنیز هم می‌گوید موضوع اصلی این است که قدرت‌های خارجی سعی در «زندانی کردن» ترکیه دارند.

وی با استناد به پیمان سور که پس از جنگ جهانی اول در فرانسه منعقد شد و قلمرو عثمانی را در میان متفقین تقسیم کرد، می‌گوید: «این ادعاهای یونان که امروز مورد حمایت ناتو و اتحادیه اروپا است، در واقع نسخه دوم پیمان سور است، اما این بار در دریا.»

او می‌افزاید: «ما در مورد ۱۵۰ هزار کیلومتر مربع از قلمرو فلات قاره ترکیه صحبت می‌کنیم که به سرقت رفته است.»

وی با تاکید بر اینکه باید موضع و نگاه ترکیه به محیط پیرامونی خود دیده شود، افزود: «واقعیت‌های جدید ژئوپلیتیکی ترکیه در حال تغییر است و دوستان و متحدان ما باید این را درک کنند. ما باید به یک راه حل میانه دست پیدا کنیم.»