پژوهشگران دلیل سرگردانی قطب مغناطیسی زمین را توضیح می‌دهند

تصویر ترسیمی: هسته برونی مایع کره زمین باعث ایجاد میدان مغناطیسی می‌شود.
قطب مغناطیسی کره زمین در سال‌های اخیر از کانادا به سوی سیبری حرکت کرده است.

این حرکت سریع، باعث لزوم به روزرسانی مرتب سیستم‌های راهبری شده است. این سیستم‌ها از جمله شامل سیستم‌های مربوط به نقشه‌برداری مورد استفاده در تلفن‌های هوشمند است.

گروه پژوهشی به سرپرستی دانشگاه لیدز در بریتانیا پس از تحقیقاتی در این زمینه گفته است که دو "برجستگی مایع" در کناره هسته برونی کره زمین این پدیده را ایجاد می‌کند.

تغییر در سیلان مواد مایع در هسته کره زمین باعث تغییر در مناطق فوق می‌شود که شامل جریان مغناطیسی منفی است.

دکتر فیل لیومور، از اعضای گروه پژوهشی در مصاحبه با بی‌بی‌سی گفت که "تغییر در انگاره سیلان مواد باعث شده است که منطقه زیر کانادا به میزان بسیار ناچیزی کاهش و در مقابل منطقه زیر سیبری افزایش یابد."

وی افزود: "به همین دلیل است که قطب شمال محل تاریخی خود در بالای منطقه قطبی کانادا را ترک و از خط بین‌المللی تاریخ عبور کند و به این ترتیب، در این کشاکش قدرت، شمال روسیه برنده شده است." خط بین‌المللی تاریخ خطی فرضی از شمال به جنوب اقیانوس آرام است که طبق توافق‌های بین‌المللی، تاریخ هر روز از آنجا آغاز می‌شود.

در بالای کره زمین سه قطب وجود دارد. یکی قطب جغرافیایی که در جایی واقع شده است که محور گردش کره زمین در آنجا سطح زمین را قطع می‌کند. قطب مغناطیسی جغرافیایی که کمابیش با تعریف ما از دو قطب زمین انطباق دارد (البته موقعیتش کمی تغییر می‌کند). و سپس قطب شمال مغناطسی که در آنجا خطوط میدان مغناطیسی بر سطح کره زمین عمود است.

این قطب آخری است که اخیرا در حال حرکت بوده است.

وقتی که جیمز کلارک، کاشف قطب، در دهه ۱۸۳۰ این قطب را تشخیص داد، محل آن در منطقه نوناووت کانادا واقع شده بود.

در آن زمان، جابجایی این قطب نه زیاد و نه سریع بود اما در دهه ۱۹۹۰ میلادی، ناگهان بر تحرک آن افزوده شد و به سرعت به سوی عرض جغرافیایی بالاتری حرکت کرد و در اواخر سال ۲۰۱۷ از خط بین‌المللی تاریخ گذشت. در طول این سفر، این قطب به چندصد کیلومتری قطب جغرافیایی رسیده است.

طی بیست سال گذشته، داده‌های گردآوری شده توسط ماهواره‌ها روند تغییرات شکلی میدان‌های مغناطیسی کره زمین را اندازه گیری کرده است. دکتر لیومور و همکاران او کوشیده‌اند که الگوی "سرگردانی" قطب شمال مغناطیسی را تشکیل دهند.

دو سال پیش که این گروه برای اولین بار دیدگاه‌های خود را در جلسه اتحادیه ملی ژئوفیزیک آمریکا در واشنگتن ارائه داد، این نظر را هم مطرح کرد که ممکن است این پدیده با افزایش سرعت جریان چشمه مواد مذاب در هسته برونی زمین مرتبط باشد اما الگویی که در آن زمان وجود داشت با دشواری‌هایی همراه بود و گروه با بازنگری ارزیابی اولیه خود اینک مسیر حرکتی دیگری را تشخیص داده است.

دکتر لیومور گفته است: "این چشمه با عرض جغرافیایی شمالی کاملا بالا مرتبط است و تغییرات در جریان آن ناشی از هسته برونی زمین است که مسئول تغییر در موقعیت قطب به سوی جنوب است."

وی افزوده است که "موضوع زمان هم مطرح است. سرعت‌گیری این چشمه در دهه ۲۰۰۰ میلادی بروز کرد در حالیکه سرعت‌گیری حرکت قطبی در دهه ۱۹۹۰ آغاز شد."

جدیدترین الگویی که این گروه تدوین کرده نشان می‌دهد که حرکت قطب به سوی روسیه ادامه خواهد یافت اما به تدریج کندتر خواهد شد. حداکثر سرعت آن به ۵۰ تا ۶۰ کیلومتر در سال رسیده است.

به گفته دکتر لیومور "اینکه آیا قطب بعدها به جای اولیه خود باز خواهد گشت یا نه موضوعی برای گمانه‌زنی است."

شتاب فراوان قطب در حرکت در قسمت بالایی کره زمین باعث شد تا سال گذشته مرکز داده‌های اتحادیه ملی ژئوفیزیک آمریکا و مرکز پیمایش زمین شناسی بریتانیا الگوی مغناطیسی زمین را "به روز" کنند.

این الگو نشان دهنده میدان مغناطیسی زمین در سراسر کره است و در انواع وسایل راهبری از جمله تلفن‌های هوشمند به کار می‌رود تا خطاهای محلی قطب نماها را تصحیح کند.

دکتر لیومور و همکاران او کاملا به اطلاعات و داده‌های ماهواره‌های سوارم آژانس فضایی اروپایی متکی بوده‌اند. این گروه نتیجه تحقیقات خود را در نشریه نیچر ژئوساینس منتشر کرده است.