فاجعه هواپیمای اوکراینی؛ چرا این می‌تواند نقطه عطفی برای ایران باشد

خشم ایرانیان از این که مسئولان این کشور به عمد شلیک موشک به هواپیمای اوکراینی را پنهان کردندبی بی سی :انیسه بصیری تبریزی (موسسه مطالعاتی رویال یونایتد)

مسئولان ایرانی پس از چند روز تکذیب سرانجام اعلام کردند که دلیل سقوط هواپیمای اوکراینی خطای انسانی بوده است.
 
این سانحه چهارشنبه شب و تنها ساعاتی بعد از حمله موشکی ایران به مقر نیروهای آمریکایی در پایگاه عین الاسد عراق رخ داد. حمله‌ای که ایران در واکنش به کشته شدن قاسم سلیمانی توسط آمریکا انجام داد.
 
در میانه این تنش حالا ایران می‌گوید که مسئول پدافند هوایی، هواپیمای پرواز "پی‌اس ۷۵۲" را با یک موشک کروز اشتباه گرفته و آن را سرنگون کرده است. حادثه‌ای که به کشته شدن ۱۷۶ نفر انجامید.
 
در حالی که ایران تعمدا مسئولیت خود در این سانحه را انکار می‌کرد، مسئولان کانادایی و آمریکایی شواهدی ارائه کردند که از سرنگون شدن هواپیما توسط یک موشک زمین به هوای ایران خبر می‌داد. این فشار بین‌المللی موجب شد که ایران هم آشکارا به تحقیق در مورد این پرونده بپردازد.
 
تغییر رویکرد تهران و قبول مسئولیت کامل این سانحه با واکنش‌های مثبت تعدادی از کشورها، شامل آن‌هایی که شهروندانشان در آن پرواز بودند، ازجمله کانادا، بریتانیا، آلمان و سوئد همراه شد.
 
قبول اشتباه به عنوان اولین اقدام مثبت ایران تلقی شد.
 
با این حال مسئولان این کشورها گفتند که علاوه به اعتراف به خطا، لازم است که ایران در ادامه هم رفتار سازنده‌ای داشته باشد. این به معنای تحقیقات شفاف، بازگرداندن اجساد کشته‌شدگان به کشورشان و پرداخت خسارت به بازماندگان وهمچنین برداشتن قدم‌های لازم باشد؛ برای اطمینان یافتن از این که چنین واقعه تراژیکی در آینده اتفاق نخواهد افتاد.
 
از دیدگاه بین‌المللی، سانحه پرواز "پی‌اس ۷۵۲" بعید است موجب افزایش سریع بحران شود و حتی احتمال دارد که این واقعه موجب کاهش تنش‌هایی شود که در چند ماه اخیر به وجود آمده‌اند.
 
از دیدگاه داخلی، این واقعه دردناک می‌تواند حتی بازتاب‌های عمیق‌تری هم داشته باشد.
جمعیت زیادی در مراسم تدفین قاسم سلیمانی، فرمانده سپاه قدس به دنبال حمله آمریکا کشته شد، شرکت کردند تنها چند روز قبل از سرنگون شدن هواپیما، ایران سطحی غیرقابل انتظار از اتحاد و حمایت مردمی نسبت به کشته شدن قاسم سلیمانی را نشان داد؛ زمانی که میلیون‌ها نفر خیابان‌های این کشور را در عزای مرگ سلیمانی پر کردند.
 
به نظر می‌رسد که این اتفاق به این معناست که ایرانی‌ها زمانی که با تهدید نظامی روبرو می‌شوند، با کنار گذاشتن اختلاف نظرها و پیش‌زمینه‌های سیاسی و اقتصادی‌شان دور یکدیگر جمع می‌شوند.
 
اما شلیک به هواپیمای اوکراینی و تکذیب‌های بعدی مسئولان می‌تواند بار دیگر این اختلافات را هویدا کند و حتی شدت بیشتری به آن ببخشد.
 
در حالی که اعتراف مسئولان به اشتباه از یک سو می‌تواند موجب کاهش برخی از انتقادهای مرسوم شود، اما حکومت هنوز هم با این انتقاد روبرو است که قبل از شروع فشارهای بین‌المللی برای آشکار شدن قضایا، قصد داشت شواهد را پنهان کند و از قبول مسئولیت بپرهیزد.
 
این به نوعی یادآور ناآرمی‌های ماه نوامبر (آبان) در ایران است که به دنبال تصمیم دولت برای افزایش ناگهانی قیمت بنزین رخ داد. تصمیمی که موجب بروز اعتراض‌های گسترده در کشور و کشته شدن دست‌کم ۳۰۰ نفر شد.
 
در حالی که قبول حقیقت یک گام ابتدایی بسیار مهم است، مردم ایران خواهان پاسخگویی و پیگرد مسئولان این حادثه هستند و هم‌زمان هم خواستار انجام اقداماتی هستند که جلوی وقوع اتفاقات مشابه در آینده را بگیرد.
 آن‌ها همچنین به دقت چگونگی رفتار مسئولان عالی رتبه ایرانی با خانواده قربانیان را زیر نظر می‌گیرند تا ببینند مراسم تدفین قربانیان هم مثل مراسم قاسم سلیمانی به عزای ملی تبدیل می‌شود یا این که با بی‌توجهی گسترده آن‌ها مواجه خواهد شد.
 
تمام این مطالبات به خواسته‌های انباشته شده مردم در نتیجه شرایط نامساعد اقتصادی و محدودیت برخی آزادی‌های اجتماعی اضافه خواهد شد.
 
انتخابات مجلس ایران تا حدود یک ماه دیگر برگزار می‌شود و اختلافات ناشی از این سانحه می‌تواند به بروز ناآرامی‌های بیشتر منجر شود. ضمن این که تنش با غرب گرچه فعلا فروکش کرده است اما راهی طولانی تا پایان آن باقی مانده است.
 
شیوه‌ای که دولت ایران و سایر بخش‌های حکومت در واکنش به گسترش اعتراضات ناشی از سرنگونی هواپیمای اوکراینی در پیش می‌گیرند، می‌تواند به نقطه عطفی در ایران تبدیل شود. رویکرد‌هایی که پژواک آن شاید برای ماه‌ها و حتی سال‌های آینده در سیاست و جامعه ایران شنیده شود.