قدرت‌نمایی سپاه و توقف دستور حمله به مراکز نظامی ایران در آخرین لحظه از سوی ترامپ

 فرمانده هوافضای سپاه پاسداران در حال بازدید از باقی‌مانده‌های پهپاد سرنگون‌شده آمریکایی رادیو فردا ،علی افشاری تحلیلگر سیاسی و فعال حقوق بشر مقیم آمریکا

سرنگونی پهپاد ارتش آمریکا در خلیج فارس برای ساعاتی درگیری نظامی بین دولت‌های ایران و آمریکا را به نگرانی اول جامعه جهانی تبدیل کرد. اما بعد از توئیت اولیه تند دونالد ترامپ مبنی بر «اشتباه بزرگ» تلقی کردن اقدام دولت ایران، او لحن آرام‌تری اتخاذ کرده و گفت که شاید این اقدام محصول اشتباه یک فرد یا مقام نظامی بوده و تصمیمی سازمان‌یافته از سوی حکومت ایران نبوده است.
 
ابتدا سپاه پاسداران انقلاب اسلامی مدعی شد که این پهپاد را به دلیل نقض حریم آسمانی ایران هدف حمله قرار داده است. ساعاتی بعد پنتاگون با پذیرفتن سقوط و انهدام پهپاد با حمله غیرقابل تشخیص نیروهای نظامی ایران اعلام کرد که پهپاد فوق در فاصله ۳۴ کیلومتری از ساحل ایران و بر فراز تنگه هرمز در قسمت آبراه بین‌المللی قرارپرواز می‌کرده و در حریم هوایی ایران قرار نداشته است.
 
وزارت خارجه ایران نیز با انتشار فیلم‌هایی موضع فرماندهی سپاه را تأیید کرده و از دولت آمریکا به سازمان ملل شکایت کرد. مبنای اصلی شکایت وزارت خارجه ایران مشاهده بخشی از لاشه این پهپاد در آب‌های ایران اعلام شد. همچنین عباس عراقچی، معاون وزیر خارجه ایران، با اظهار سفیر سوئیس در تهران به دولت آمریکا هشدار داد که هرگونه تحرک نظامی این کشور علیه ایران با واکنش سخت و تند دفاعی ایران مواجه خواهد شد. دولت ایران همچنین مدعی است که این پهپاد علاوه بر ورود غیرمجاز به مرزهای ایران عملیات جاسوسی انجام می‌داده و ایران بر طبق منشور ملل متحد از حق دفاع استفاده کرده است. مجید تخت روانچی، نماینده ایران در سازمان ملل، اظهار داشت که پهپاد و نیروهای هدایت‌کننده آن به هشدارهای راداری نیروهای نظامی ایران توجهی نکرده و در نهایت چاره‌ای جز هدف قرار دادن آن برای دفع خطر احتمالی دفاع از امنیت هوایی ایران وجود نداشته است. فرمانده هوا فضای سپاه نیز مدعی شد که بارها سپاه قبلاً، از طریق وزارت خارجه، از آمریکا به دلیل نقض حریم هوایی ایران شکایت کرده و با بی‌اعتنایی سنتکام به هشدارهای فوق مواجه شده است.
 
پنتاگون نیز ادعا کرده که مدارک و مستندات معتبری در رد ادعاهای مقامات ایران دارد و فیلمی نیز از نحوه هدف قرار گرفتن این پهپاد منتشر کرد.
 
اما انتشار خبر توقف دستور حمله به برخی از مراکز نظامی ایران در آخرین لحظه از سوی ترامپ توسط روزنامه نیویورک‌تایمز فضا را عوض کرد. این روزنامه در مقاله‌ای به قلم چهار نویسنده (مایکل شیر، اریک شمیت، مایکل کرولی و مگی هابرمن) به نقل از یک مقام دولتی که اسمش فاش نشده، مدعی شد که ترامپ دستور حمله نظامی محدود به برخی از اهداف ایران از جمله پایگاه‌های موشکی و سکوهای پرتاب را در روز پنجشنبه سی خرداد عصر صادر کرده بوده، اما هواپیماهای نظامی آمریکا در میانه راه و ساعت ۷:۳۰ شب دستور بازگشت و توقف عملیات به دلایل نامعلوم دریافت داشته‌اند. نویسندگان مقاله که تقاضای راست‌آزمایی خبر یادشده از سوی آنها با سکوت کاخ سفید و پنتاگون مواجه شده بود، به گمانه‌زنی پرداخته و اختلاف نظر در دولت ترامپ را دلیل انصراف اعلام کرده‌اند. خبرگزاری آسوشیتدپرس به نقل از یک مقام دولتی آمریکا که هویتش را مخفی ساخته، گزارش مشابهی منتشر ساخت منتهی پنتاگون را به عنوان پیشنهاددهنده این حمله معرفی کرد.
 
بعد از این اخبار رویترز نیز مدعی شد که دولت آمریکا از طریق دولت عمان به جمهوری اسلامی اطلاع داده که قصد حمله نظامی محدود به ایران را دارد و در عین حال بر تمایل ترامپ برای حل دیپلماتیک اختلافات تأکید کرده است. طبق ادعای منابع رویترز مقامات وزارت خارجه ایران تصمیم‌گیری در این خصوص را به آقای خامنه‌ای منوط کرده بودند. البته دبیرخانه شورای امنیت ملی این ادعا را تکذیب کرد و گفت نامه‌ای از دولت آمریکا دریافت نکرده است که لزوماً منافاتی با خبر رویترز ندارد، چون ممکن است پیام شفاهی منتقل شده بوده است.
 
بعد از این اتفاقات ترامپ با انتشار توئیت‌هایی صحت دستور ابتدایی حمله و سپس توقف آن را تأیید کرد. او گفت که بعد از صدور دستور حمله محدود به پایگاه موشکی، رادارها و سکوهای پرتاب ایران از مقامات نظامی مربوطه پرسیده است که تلفات انسانی عملیات چقدر است و وقتی آنها تخمین‌شان را ۱۵۰ نفر اعلام کردند، از حمله منصرف شده است. بدین ترتیب مستقل از اینکه ادعای ترامپ تا چه میزان درست است، تقریباً پرونده احتمال اقدام نظامی تلافی‌جویانه آمریکا بسته شد.
 
البته پیگیری‌های دیپلماتیک و رویارویی‌های سیاسی در این خصوص ادامه خواهد داشت. مسئله کلیدی در این میان مختصات جغرافیایی محل پرواز پهپاد ارتش آمریکا در نقطه‌ای است که هدف موشک زمین به هوای سپاه قرار گرفت. با توجه به اینکه پهپاد یا سیستم کنترل از راه دور هدایت می‌شود و این سیستم مجهز به مکان‌یاب‌های پیشرفته است، لذا اثبات علمی و فنی اینکه محل اصابت کجا بوده است، کار دشواری نیست. منتهی اثبات درستی ادعا باعث می‌شود تا طرف مربوطه دست بالا را در پیگیری‌های بین‌المللی و تصمیمات متعاقب آن پیدا کند.
 
این اقدام وضعیت پرتلاطم و تنش‌آلود بین ایران و آمریکا را تشدید کرده اما هنوز منجر به تغییری کیفی نشده که بر پایه آن رویارویی نظامی بین دو طرف، چه به صورت ارادی و چه ناشی از خطای محاسبه، را زیاد و یا گریزناپذیر ارزیابی کرد.
 
کماکان دو طرف تمایلی به ارتقای تنش‌ها به مرحله درگیری مستقیم نظامی و جنگ ندارند. حساسیت کنگره و بخش مسلط نظامی و امنیتی آمریکا و بخصوص مخالفت حزب دمکرات در کنار رویکرد سیاسی ترامپ مبنی بر کاهش مداخلات نظامی در خاورمیانه و اجتناب از جنگ باعث شده تا دولت آمریکا جانب احتیاط را در پیش بگیرد. اگرچه جمهوری اسلامی در این مقطع رفتارش ماجراجویانه بوده و تحریک‌آمیز است، اما هدف انتخاب شده در سطحی بوده که ریسک بزرگ و غیرقابل کنترل نداشته و تقریباً تصمیم‌گیرندگان اطمینان داشته‌اند که دولت آمریکا دست به واکنش تلافی‌جویانه و شدید نظامی نمی‌زند.
 
اصرار حکومت ایران بر عمدی بودن این رویداد و گمانه‌زنی ترامپ مبنی بر سهوی بودن آن، وضعیت نامتعارفی را پدید آورده است. البته ممکن است ترامپ این ادعا را طرح کرده تا توجیهی برای عدم اتخاذ واکنش شدید و بالا رفتن ریسک جنگ باشد.
 
در عین حال این امکان را نیز می‌توان در نظر گرفت که در پی توئیت اول ترامپ، پیامی از سوی میانجی‌ها از تهران به واشینگتن مخابره شده و بر خلاف مواضع ظاهری، حمله موشکی اشتباه و تصمیم فردی توصیف‌شده است، اگرچه شواهد معتبری در تأیید این گمانه‌زنی هنوز مشاهده نشده است.
 
اما مستقل از اینکه واقعیت ماجرا و تصمیم گیری دو طرف چیست، این اتفاق پیامدهای مشخصی علاوه بر افزایش سطح تنش دارد. سپاه با این اقدام مانور قدرت نظامی داد. هدف قرار دادن موفقیت‌آمیز پهپاد پیشرفته آمریکایی یک موفقیت قابل اعتنا برای نیروهای نظامی ایران است و پیام مشخصی را به آمریکا و دولت‌های متحد منطقه‌ای آنها صادر کرد که توانایی موشکی و بازدارندگی در برابر حملات هوایی سپاه بالاتر از حدی است که آنها تصور می‌کنند و توانایی دفاع و هدف قرار دادن حداقل بخشی از آنها در صورت حمله به ایران را دارد. افزایش تهدیدات حوثی‌ها و دولت منتسب به آنها نیز همنوایی کاملی با این پیام دارد. البته باید در نظر داشت این دسته از پهپادهای گران‌قیمت سرعت بالایی ندارند و جزو جنگ‌افزارهای مخفی‌کار نیستند. آنها به راحتی توسط رادارها قابل ردگیری هستند. اما این اقدام در حوزه اقتصادی و سیاسی تأثیرات منفی برای جمهوری اسلامی دارد. دولت آمریکا اکنون فرصت یافته تا فعالیت‌هایش برای جلب همکاری نیروهای همسو برای تشدید فشار علیه حکومت ایران را گسترش دهد.
 
ساقط کردن پهپاد ارتش آمریکا، نگرانی‌های اتحادیه اروپا در خصوص برنامه موشکی و قابلیت‌های نظامی جمهوری اسلامی را افزایش می‌دهد. این عامل در شرایطی که دولت‌های بزرگ اروپایی اعلام کرده‌اند عدول جمهوری اسلامی از تعهدات هسته‌ای‌اش را تحمل نخواهند کرد و در واکنش بازگشت به تحریم‌های ماقبل برجام در یک روند غیرتعجیلی را در دستور کار قرار می‌دهند، می‌تواند شکاف بین اروپا و آمریکا در خصوص نحوه مهار حکومت ایران را کاهش دهد.
 
در نتیجه مانور قدرت نظامی حکومت و رویارویی‌های ولو کنترل شده با آمریکا در خلیج فارس چالش‌های اقتصادی ایران را گسترش داده و با تنگ‌تر شدن حلقه انزوا وخامت بحران را تشدید می‌کند. همچنین از آنجا که یکی از کارویژه‌های اصلی این پهپاد دیده‌بانی تنگه هرمز و رصد تحرکات در این منطقه حساس بین‌المللی بود، هدف قرار دادن آن و ناامن‌سازی فضا برای اقدامات تجسسی و اطلاعاتی بازدارنده در برابر اقدامات تخریبی علیه ترانزیت انرژی، بیشتر جمهوری اسلامی را در مظان اتهام سازماندهی حملات به نفتکش‌ها در خلیج فارس قرار می‌دهد.